چرا فیلم محمد(ص) را هزینه شرکت در اسکار می کنیم

انتخاب یک فیلم برای حضور در آکادمی اسکار در ایران، از داوری جشنواره فجر با آن تعداد فراوان فیلم سخت‌تر است. هر سال با نزدیک شدن به زمان پایان ارسال فیلم برای اسکار، گمانه‌زنی‌های متفاوتی به وجود می‌آید، پیرامون اینکه کدام فیلم باید برای حضور در اسکار فرستاده شود؟ کدام فیلم شانس بیشتری برای پذیرفته شدن در بخش غیرانگلیسی زبان اسکار را خواهد داشت؟ چه معیارهایی برای پذیرش فیلم‌های ایرانی وجود دارد و چگونه فیلم‌ها انتخاب می شوند؟ اما معیار پذیرش فیلمی ایرانی برای حضور در اسکار هر سال بحث‌ها و انتقادات فراوانی را با خود به همراه می آرود.  

به گزارش «تابناک»، تعداد فیلم‌هایی که هر سال به آکادمی اسکار فرستاده می شوند محدود است. در بخش غیرانگلیسی زبان این رقابت بزرگ سینمایی از هر کشوری یک فیلم می‌تواند بخت حضور داشته باشد تا پس از آرای تعداد زیادی از داوران این آکادمی برای شرکت در جشنواره انتخاب شود. ساز و کار شرکت در این مراسم با جشنواره‌های سینمایی در سراسر دنیا متفاوت است. آکادمی اسکار برای پذیرش فیلم‌های ارسالی هر سال مقرراتی را در نظر می گیرد، فیلم‌های غیرانگلیسی زبان هم برای حضور باید شرایط خاصی داشته باشند که «تولید در خارج از ایالات متحده با دیالوگ‌هایی اساسا به زبانی غیر انگلیسی»، «نخستین اکران عمومی در کشور مبدأ در فاصله زمانی یک سال گذشته (9 مهر 1393 تا 8 مهر 1394) به مدت یک هفته متوالی به قصد منفعت مالی تهیه کننده و صاحب سالن سینما»، «برخورداری از شرایط اکران و تبلیغ بر مبنای عرف پذیرفته در صنعت سینما»، «عدم هر گونه پخش عمومی پیش از آغاز اکران سینمایی (به استثنای نمایش های غیر انتفاعی فرهنگی)» و «ارائه گواهی کشور معرفی کننده مبنی بر حضور اتباع و یا مقیمان کشور معرفی کننده در مقام عوامل خلاق تولید و مولف فیلم» از جمله مقررات پذیرش فیلم در بخش غیر انگلیسی زبان است. بنا به مقررات فرهنگستان، لزومی به  نمایش عمومی فیلم معرفی شده در ایالات متحده نیست. با وجود این شرایط، حضور در این مراسم بیش از هر چیز به نظر وزارت ارشاد بستگی پیدا می کند، اینکه چه فیلم‌هایی در سال اکران می‌شوند و کدام فیلم برای حضور در این مراسم باید فرستاده شود، زیرا شرایط اکران و ارائه گواهی کشور معرفی کننده، این مراسم را به مراسمی سینمایی دولتی تبدیل می کند.

دخالت دولت در این مورد آن هم به دلیل مقرراتی که بر مراسم اسکار حکم‌فرماست، باعث شد تا از سال 1373 هر سال کمیته ای برای معرفی فیلم منتخب به اسکار تشکیل شود، در جلساتی که این کمیته برگزار می کند، فیلم منتخب برای معرفی به اسکار معرفی می شود.
امسال این کمیته نیز متشکل از خانم فرشته طائرپور (تهیه کننده) و آقایان محمد بزرگ نیا (کارگردان)، شهرام جعفری نژاد (منتقد فیلم و مدیر مسئول و سردبیر مجله «صنعت سینما»)، سید روح الله حسینی (مدرس دانشگاه و مدیر مدرسه ملی سینما)، شادمهر راستین (فیلمنامه نویس)، رسول صدرعاملی (کارگردان)، محمد رضا هنرمند (کارگردان)، آرش امینی (مدیر کل امور بین الملل سازمان سینمایی) و امیر اسفندیاری (معاون بین الملل بنیاد سینمایی فارابی) بود.

امیر اسفندیاری که امسال بر اساس رأی اعضای کمیته در مقام سخنگو برگزیده شده است، گفت: «هیأت انتخاب پس از بازخوانی مقررات و بررسی ابتدایی فهرست کلیه فیلم های اکران شده در فاصله زمانی مورد نظر که از سوی معاونت ارزشیابی و نظارت دریافت شده است، با بحث در خصوص نظرگاه های خود و همچنین عوامل مهم در معرفی نماینده شایسته، 10 فیلم از مجموعۀ 58 عنوان به نمایش درآمده را جهت بررسی دقیق تر در دستور کار قرار داد. این ده فیلم به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:

«خداحافظی طولانی» ساخته فرزاد موتمن، «در دنیای تو ساعت چند است؟» ساخته صفی یزدانیان، «رخ دیوانه» ساخته ابوالحسن داودی، «سیزده» ساخته هومن سیدی، «شیار 143» ساخته نرگس آبیار، «قصه ها» ساخته رخشان بنی اعتماد، «ماهی و گربه» ساخته شهرام مکری، «محمد رسول الله (ص)» ساخته مجید مجیدی، «ملبورن» ساخته نیما جاویدی و «من دیه گو مارادونا هستم» ساخته بهرام توکلی.
از میان این لیست ده تایی که کمیته در سه شنبه 31 شهریور اعلام کرد، 4 فیلم حذف شدند تا بنا بر خبری که روز جمعه 3 مهر منتشر شد 4 فيلم «خداحافظي طولاني» فرزاد موتمن، «سيزده» هومن سيدي، «ملبورن» نيما جاويدي و «من ديه‌گو مارادونا هستم» بهرام توكلي، از گردونه رقابیت حذف شوند و 6 گزينه باقی ماندند كه بايد تا پيش از پنجشنبه ششم مهر (اول اكتبر) بخت خود را براي حضور در اسكار هشتاد و هشتم بیازمایند. سپس روز یکشنبه 5 مهر فیلم «محمد رسول الله (ص)» از سوی کمیته تشکیل شده برای شرکت در مراسم اسکار معرفی شد.

اما این همه ماجرای معرفی فیلم به اسکار نیست، هر سال بحث های مختلفی پیرامون فیلمی که برای معرفی به آکادمی اسکار انتخاب می شود به وجود می آید. انتخاب فیلم برای این رویداد بزرگ سینمایی در ایران همیشه منتقدانی هم دارد، عده ای بر این باورند که انتخاب فیلم برای اسکار بیش از آنکه مبتنی بر کیفیت فیلم‌ها باشد، به مسائل سیاسی بستگی دارد. عده ای هم خود مراسم اسکار را یک مراسم سیاسی قلمداد می کنند و معتقدند در مراسمی به این شکل حتما باید با توجه به مصلحت کشور فیلم را به آکادمی اسکار فرستاد.

پوران درخشنده کسی که سابقه حضور در کمیته انتخاب فیلم در آکادمی اسکار را داشته، در این زمینه می گوید: مهمترین معیار انتخاب فیلم برای اسکار این است که آثار شناسنامه ایرانی داشته باشند و ویژگی های فرهنگی و اجتماعی زندگی در ایران را معرفی کنند. همچنین بالا بودن ضریب کیفی فیلم‌ها  از جهت کارگردانی، فیلمنامه‌نویسی، نکات فنی و رعایت زبان سینما از دیگر معیارهای داوری آثار برای معرفی به اسکار است.  او در پاسخ به انتقاد برخی از سینماگران مبنی بر اینکه در معرفی فیلم برای آکادمی اسکار بیشتر مصلحت‌اندیشی می‌شود تا در نظر گرفتن مسائل سینمایی، بیان کرد: به هیچ عنوان به مصلحت اندیشی در انتخاب و معرفی آثار به اسکار معتقد نیستم زیرا این نوع رفتار به نفع سینمای ایران نیست.

درخشنده ادامه داد: معرفی چهره درست و انسانی از سینمای ایران به مهمترین رویداد سینمایی در عرصه بین المللی از جمله وظایف داوران است، اما متأسفانه تجربه حضور من در هیأت های داوری فیلم برای اسکار حاکی از وجود نگاه های غیرکارشناسی در انتخاب آثار بوده است.

حتی با در نظر گرفتن حرف‌های پوران درخشنده هم نمی‌توان از کنار بحث‌برانگیز بودن و در نظر گرفتن مصلحت اندیشی در انتخاب نماینده امسال سینمای ایران در اسکار گذشت. محمد (ص)، که پر هزینه‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است چند هفته پیش آزمون بین‌المللی‌اش را در جشنواره مونترال پس داد و نتوانست در میان برگزیدگان قرار گیرد. همین مسأله شاید به ما بفهماند که فیلم مجیدی از همین الان چندان شانسی برای اسکار نداشته باشد. با این حال هیأت انتخاب فیلم مجیدی را راهی اسکار 2016 کرد. چیزی که نباید فراموش کنیم این است که اهمیت برخی موضوعات برای ما نباید منجر به این شود که در تصمیم‌گیری‌های نهایی‌مان تأثیر بگذارد. اینکه سینمای ما با همه متر و معیارهایش فیلم فاخری تهیه کرده که تا اینجا در گیشه هم مورد استقبال قرار گرفته و از قضا روی یک مسئله قدسی و مقدس برای عامه مردم ایران و مسلمانان جهان دست گذاشته، دلیل نمی‌شود که در آوردگاهی مانند اسکار هم موفق باشد. کما اینکه حضور این فیلم در جشنواره مونترال و در معرض داوری قرار گرفتنش نشان داد که چندان هم شانسی برای این موضوع ندارد.

فیلم محمد (ص) یک اتفاق خوب در سینمای ایران است. برای اولین بار در سینمای ایران هزینه‌ای برابر آثار جهانی برای ساخت یک فیلم فراهم شد و عوامل حرفه‌ای و نامدار سینمای جهان به ایران آمدند تا در یک پروژه سینمایی مشارکت کنند؛ اما همه این اتفاق‌های خوب دلیل نمی‌شود که فکر کنیم این فیلم تنها محصول سینمای ایران است. در میان گزینه‌های هیأت انخاب برای اسکار فیلم‌های خوب دیگری هم حضور داشت که شاید شرایط‌شان برای حضور در اسکار و رقابت برای قرار گرفتن در جمع پنج نامزد نهایی اسکار بهتر از فیلم مجیدی بود. اما مصلحت اندیشی‌های همیشگی مانع این شد تا نماینده‌ای جسورتر از سینمای ایران راهی اسکار شود.

از سال 1977 که فیلم «دایره مینا» به کارگردانی داریوش مهرجویی به آکادمی اسکار فرستاده شده، 38 سال می گذرد و در این مدت، تنها در دو دوره فیلم های ایرانی توانسته اند جواز حضور در رقابت آکادمی اسکار را به دست آورند؛ «بچه های آسمان» به کارگردانی مجیدی مجیدی و «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی، دو فیلمی هستند که شایستگی حضور در رقابت اسکار را داشتند که در این میان اصغر فرهادی توانست با این فیلم جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان را از آن خود کند.

«دایره مینا» ساخته داریوش مهرجویی (سال 1977)، «زیر درختان زیتون» به کارگردانی عباس کیارستمی(سال 1994)، «بادکنک سفید» ساخته جعفر پناهی (سال 1995)، «گبه» به کارگردانی محسن مخلباف (سال 1998)،  «بچه های آسمان» به کارگردانی مجید مجیدی (سال 1998)، «رنگ خدا» ساخته مجید مجیدی (سال 1999)، «زمانی برای مستی اسب ها» ساخته بهمن قبادی( سال 2000)، «باران» به کارگردانی مجید مجیدی (سال2001)، «من ترانه 15 سال دارم» ساخته رسول صدر عاملی (سال 2002)، «نفس عمیق» ساخته پرویز شهبازی (سال 2003)، «لاک پشت ها هم پرواز می کنند» به کارگردانی بهمن قبادی (سال 2004)، «خیلی دور، خیلی نزدیک» ساخته رضا میرکریمی ( سال 2005)، «کافه ترانزیت» به کارگردانی کامبوزیا پرتوی ( سال 2006)، «میم مثل مادر» ساخته رسول ملاقلی پور (سال 2007)، «آواز گنجشک ها» به کارگردانی مجید مجیدی (سال 2008)، «درباره الی» ساخته اصغر فرهادی ( سال2009)، «بدورد بغداد» ساخته مهدی نادری (سال 2010)، «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی (سال 2011)، «گذشته» ساخته اصغر فرهادی ( سال 2014)، «امروز» به کارگردانی رضا میرکریمی (سال 2015)

در این لیست بیش از همه نام مجید مجیدی با پنج بار معرفی به اسکار به چشم می آید، پس از مجیدی، اصغر فرهادی با سه بار معرفی به اسکار بیشترین حضور را در لیست فیلم های معرفی شده به آکادمی را دارد.