حضرات آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله نوری همدانی، فعالیت غیرقانونی در حوزه رسانه‌ای و ساخت مستند و اعلام جرم افرادی که از نظر قانون و مراجع ذیصلاح قانونی اتهامی یا جرمی علیه آنان وجود ندارد، را جایز ندانستند و توصیه هردو معظم له رعایت قوانین است.
به گزارش تابناک، «شب نامه» عنوان فیلم مستند ۱۰۰ دقیقه‌ای است که از پشت پرده فعالیت‌ای شش ماهه یک کانال تلگرامی با همین نام با محوریت شخص «سیامک نمازی» تهیه شده است.
تا اینجای کار نمی‌توان ایرادی وارد دانست: «ساخت و اکران مستندی که بخش اصلی محتوای آن مربوط به فعالیت‌های جاسوسی نوین یک نفر است که با تلاش نیروهای امنیتی کشور این فعالیت‌ها متوقف و فرد مورد نظر بازداشت شده است.»
اما آیا راه‌اندازی یک جریان در شبکه اجتماعی و در پی آن ساخت یک فیلم مستند، چطور می‌تواند هشدار دهنده مناسبی باشد؟ در حالی که در پیگیری فرایند راه‌اندازی، ساخت و اکران و فعالیت‌های تبلیغاتی، موارد متعددی از عدم رعایت اصول اخلاقی و قانونی دیده می‌شود. و جدای از سیامک نمازی که مجرم شناخته شده و مجازاتش نیز تعیین شده، دهها نهاد و فرد به هر نوعی مورد اتهام قرار گرفته و موجی از شک و نا امیدی در نسل جوان کار آفرین ایجاد شده است.
مسلم است که دشمن بیکار ننشسته و از هر تلاشی برای نفوذ و آسیب زدن و ایجاد موانع متعدد در مسیر رشد و توسعه ایران اسلامی دریغ نخواهد کرد. جاسوسی نوین هم یکی از ابزارهای اصلی دشمن جهت آسیب زدن است. آن‌طور که مشخص است خوشبختانه نیروهای گمنام امنیتی و اطلاعاتی کشور هم با قدرت هرگونه حرکت مشکوک در این زمینه را شناسایی کرده و در مواقع لازم واکنش‌های لازم را داشته‌اند.
با این حال هیچ توجیهی برای فعالیت غیراخلاقی و غیرقانونی در رسانه وجود ندارد و سازندگان فیلم مستند شب نامه و گردانندگان کانال تلگرامی منتسب نیز بهتر بود با رعایت قوانین حاکمه نظام مقدس جمهوری اسلامی، تنها در زمینه‌هایی که مشکل اخلاقی، شرعی و قانونی وجود ندارد، فعالیت می‌کردند.
پرسش از مراجع
به عنوان فعال حوزه رسانه هنگامی که تبلیغات، سر و صدا و جنجال‌های رسانه‌ای فیلم مستند «شب‌نامه» را دیدیم، از این که این گروه پرچمدار مبارزه با نفوذ و تغییر و ساخت مستند درباره جاسوسی نوین شده‌اند، کمی تعجب کردیم.
دلیل اصلی تعجب هم این بود که در نتیجه فعالیت دوست یا دوستان جوانمان که به عنوان دانشجوی کارآفرین در کانال تلگرامی «شب نامه» فعالیت می‌کنند، به جز چند مورد خاص که جرم آنها توسط مراجع ذیصلاح قانونی محرز و حتی در رسانه‌ها خبر بازداشت و احکام صادره نیز منتشر شده، بقیه مواردی که در آن کانال تلگرامی مطرح می‌شد و می‌شود بر اساس ظن و گمان بوده و یا مواردی به افراد نسبت داده می‌شود که از نظر قانونی و توسط مراجع ذیصلاح تایید نشده است.
پیش از این که مساله موجود را از جنبه نگرانی یا دلسوزی دوستان بررسی کنیم به ذهنمان رسید این مساله از نطر شرعی و اخلاق اسلامی قطعا مشکلاتی دارد. به همین دلیل از حضرات عظام آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله نوری همدانی، مساله را پرسیدیم، تا شاید نظرات روشن‌گر اینشان چراغ راهی برای همه ما باشد.
پرسش ما از دو بزگوار این بود:
«فعالیت رسانه‌ای [کانال تلگرامی شب نامه] بر پایه گمان و ظن و در ادامه ساخت و اکران فیلم مستند از این فعالیت‌ها که در بخش یا بخش‌های قابل توجهی از آن به مخاطب و مردم درباره افراد یا گروه‌هایی که جرم و گناه آنان از نظر مراجع ذیصلاح قانونی کشور به اثبات نرسیده است، هشدار داده شود، را جایز می‌دانید؟»
در پاسخ هر دو بزگوار فعالیت غیرقانونی در موضوع مطرح شده را جایز ندانستند و توصیه هردو معظم له رجوع به قانون بود.
در ضمن بد نیست پاسخ مکتوبی که از دفتر حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی ارسال شده را نیز با هم ببینیم:
«با اهداء سلام و تحيت؛
پاسخ: در صورتی که این کار مطابق قوانین و مقررات باشد و جرم فرد خاصی بیان نشود اشکالی ندارد در غیر این صورت این کار جایز نیست.
همیشه موفق باشید
دفتر آيت الله العظمی مکارم شيرازی»
این در صورتی است که در این کانال و تبلیغات و فضاسازی‌های رسانه‌ای حول فیلم مستند، فعالیت‌های غیرقانونی زیادی مشاهده شده و به افراد و نهادهای متعددی نیز از طرف دوستان جرم یا اجرام مختلف نسبت داده می‌شود. افراد یا نهادهایی که تاکنون از نظر قانونی و از طرف مراجع ذیصلاح اتهام یا جرمی برای آنها اعلام نشده است.
چرا بخشی از فعالیت‌های عوامل شب نامه غیرقانونی و تهدیدی بر امنیت اخلاقی است؟
بسیاری از مواقع پیش آمده که به راحتی دیگران را به امری متهم می کنیم که ندیده و نشنیده‌ایم و یا نهایتاً از دیگری شنیده‌ایم؛ بدون آنکه مطمئن باشیم فردی را که متهم نمودیم به واقع آن عمل را انجام داده است یا نه، بدون آنکه به عواقب ناشی از آن که منجر به از بین رفتن آبروی افراد می‌شود توجهی کنیم، پس تعرض به حیثیت و آبروی افراد از نظر قانونگذار جرم محسوب می‌شود.
اینجاست عدم رعایت برخی از اصول در حواشی کار و تبلیغات، نیت اعلام شده توسط عوامل کانال تلگرامی و مستند شب نامه را کاملا وارونه جلوه داده و کل ماجرا را تبدیل به تهدید بزرگ امنیت اخلاقی می‌کند.
به عنوان مثال پست‌هایی از کانال تلگرامی، بدون استدلال در کنار نمایش‌هایی از حقایق که ناخودآگاه ذهن مخاطب را مشوش کرده و این سوال را ایجاد می‌کند: «آیا فعالان فضای کارآفرینی و کسب‌و‌کارهای نوپا منتسب به شبکه‌ای خاص یا مورد اتهام نفوذ، تغییر یا جاسوسی هستند؟».
یا پوسترهای تبلیغاتی فیلم که روی آن اسامی افراد متعدد و نهادها و شرکت‌های مختلف نمایش داده شده تا در ذهن مخاطب آنها را مجرم مجرم نمایش دهند. یا بخش‌های از فیلم که با پنهان‌کاری یا دروغ تهیه شده است.
لازم به توجه است که اگر فردی کذبی را (نسبت دادن یک دروغ)، به قصد ضرر رساندن و یا تشویش اذهان عمومی در جمع یا از طریق رسانه به دیگری نسبت دهد، از نظر قانونی جایز نیست.
همچنین بیان شک و گمان و ظن از طریق هرنوع رسانه، در صورتی که ذهن مخاطب را به سوی متهم یا مجرم بودن افراد سوق دهد نیز قانونی نیست.
هر فردی که با عمل و رفتار خود باعث ورود ضرر مادی یا معنوی به دیگران شود، مکلف به جبران این زیان است.
تکلیف به جبران خسارت یک اصل اجتماعی پذیرفته شده در قریب به اتفاق نظام‌های حقوقی است و برهمین اساس قانونگذار ضمانت اجراهای مدنی و کیفری متفاوت و خاصی را برای تضمین و اعاده حقوق از دست رفته افراد در نظر گرفته است.
ماهم درخواست مقابله با جاسوسی و نفوذ داریم اما...
دروغ، تهمت و افترا و حتی کتمان حقیقت از مهمترین تهدیدهای امنیت اخلاقی به حساب می‌آیند. در نگاه علمای اخلاق، موارد ذکر شده آنچنان اثرات زیانباری را در جامعه ایجاد می‌کنند که حاصلی جز ویرانی ندارد. تهمت به عنوان یک کار بسیار زشت و زیانبار، در قرآن کریم نیز، در موارد بسیار، نهی و نکوهش شده است. علما و کارشناسان امر به روشنی اظهار می‌کنند که اگر چنین کارهایی در یک جامعه رایج و امنیت و آبروی افراد تهدید شود، آن جامعه رو به ویرانی می‌نهد.
شب نامه در مراکز مختلف اکران شده و توجه بخشی از جامعه جوان را نیز به خود جلب کرده است. در حالی که فعالیت‌های رسانه‌ای حول این مستند تا حد قابل توجهی رنگ و بوی غیر فرهنگی، غیر اخلاقی و‌غیرقانونی به خود گرفته است. مصاحبه‌ها و نشست‌های خبری، پیش‌خبرها، خبرها و یادداشت‌های متعددی که فضای رسانه‌ای خاصی را در پی داشته است. فضایی پر از محتوای نقل قول شده بر اساس حدس و گمان اشتباه و اطلاعات کم یا ناقص.
آنچه در قرآن درباره قضاوت نکوهش شده، برداشت و تحلیل زودهنگام و براساس حدس و گمان است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحیم»؛
اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از بسیارى از گمان‌ها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمان‌ها گناه است و هرگز (در کار دیگران) تجسّس نکنید و هیچ‌یک از شما دیگرى را غیبت نکند، آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید تقواى الهى پیشه کنید که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است! سوره حجرات- آیه ۱۲
جدای از تشویش و ایجاد فضای حدس و گمان در ذهن مخاطب در این زمینه می‌توان به چند مورد اشاره نیز کرد که نشان دهنده تحلیل از روی کم اطلاعی است. بیان کردن ادعاهایی که با مطالعه و تحقیق معمولی پاسخ داده می‌شود و در این میان نیازی به مشوش کردن اذهان عمومی نیست.
حتما همه ما وظیفه داریم از انقلاب، وطن و ایران اسلامی محافظت و پاسداری کنیم. اما هرکسی در مقامی که صلاحیتش را دارد و با رعایت قوانین و اخلاق اسلامی باید اقدام کند. آیا اجازه داریم برای خود رسانه‌ای بسازیم و هرشخصی را متهم یا مجرم معرفی کنیم؟ آگاه‌سازی از طریق فعالیت رسانه‌ای با رعایت قوانین ایرادی ندارد اما عدمپرعایت اخلاق، شرع و قانون هرگز جایز نیست.
بدین ترتیب از مراجع ذیصلاح قانونی درخواست می‌شود ضمن توجه به هرگونه حرکت مشکوک در زمینه جاسوسی و نفوذ، در فرایند اداره کانال تلگرامی شب نامه و تبلیغات و اکران فیلم مستند، در زمینه مواردی که قانون رعایت نشده و در مقابله با تهدید بزرگ امنیت اخلاقی، بررسی‌ها و اقدامات لازم را انجام دهند.
