حکم پوشیدن لباس سیاه در ماه محرم

اول: ادعای اجماع در کلمات علمای شیعه آمده و نظر مخالفی در مساله دیده نشده و کراهت آن بین علما به ویژه قدما از مسلمات شمرده می‌شود، لذا مرحوم حاج‌آقا رضا همدانی قدس سره فرموده که در کراهت آن جای تامل نیست.

دوم: روایات موجود در این باب است که حدود ١٠ روایت در این موضوع نقل شده و مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب وسائل‌الشیعه جلد دو صفحه ٢٧٨ باب ١٩ و ٢٠ آنها را ذکر کرده و چون روایات زیاد است، نیازی به بحث در اسناد آنها نیست و بر فرض این که روایات از نظر سند ضعیف باشند، عمل کردن علمای شیعه به این روایات ضعف سند آنها را جبران می‌کند که تفصیل مطلب در جای خود بیان و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

بر اساس آن چه بیان شد بحث سندی لزومی ندارد بلکه مناسب است در مورد استثنای پوشیدن لباس سیاه در عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام از این کراهت بحث کنیم که ظاهرا در این مورد اختلافی وجود ندارد. پیش از ورود به بررسی دلایل این استثنا باید بدانیم که کراهت را در عبادات به معنای کم شدن و قِلّت ثواب تفسیر کرده‌اند اما در غیر آن، مثل کراهت خوردن گوشت بعضی از حیوانات به دلیل داشتن ضرر اندک یا جهاتی دیگر است که با مصالح شخصی یا اجتماعی یا دینی و... آن کراهت برداشته می‌شود، چون اگر ضرر، ضرری مهم باشد، مثل این که انسان چیزی بخورد که موجب عقیم شدن یا نابینایی او شود، چنین ضرری و ارتکاب چنین عملی حرام می‌شود.

با توجه به آن چه بیان شد معلوم می‌شود پوشیدن لباس سیاه که گفته می‌شود برای چشم یا اعضای دیگر یا روحیه انسان مضر است یا مفاسد دیگری دارد، مکروه است و در مقابل می‌بینیم پوشیدن کفش زرد با توجه به مصالح آن مستحب است، چون گفته شده برای چشم انسان یا روحیه او منفعت دارد. پس معلوم می‌شود که کراهت به جهت اضرار جزیی و... است که بسا عقلا مرتکب آن می‌شوند. مثل این که گاهی انسان عاقل برای دست یافتن به منافعی مالی، ضرر بدنی را تحمل می‌کند و در جامعه هم مورد سرزنش و اشکال قرار نمی‌گیرد. خوردن پنیر هم این گونه است که از خوردن آن بدون گردو نهی شده و از نبی مکرم صلی‌الله علیه و‌آله و امام صادق علیه‌السلام نقل شده که خوردن پنیر به تنهایی و نیز گردو به تنهایی بیماری‌زا است و در صورتی که با هم میل شوند، نه‌ تنها ضرر ندارد بلکه نافع و خوب است. گاهی کراهت به این جهت است که انجام عملی، شخص را شبیه افرادی می‌کند که منحرف هستند و از این رو تشبّه به آنها جایز نیست یا ارتکاب عملی با کیفیت خاصی، مخصوص افراد لاابالی یا فاسق یا کافر است، لذا در برخی روایات آمده است که: «لباس سیاه، لباس فرعون است». از این روایت معنای روایت دیگر معلوم می‌شود که امام صادق علیه‌السلام فرمود: «من لباس سیاه می‌پوشم در حالی که می‌دانم لباس اهل آتش است.» البته حضرت این لباس را هنگامی پوشید که هوا بارانی بود. بنا بر این معلوم می‌شود کراهت پوشیدن لباس سیاه برای جهاتی برداشته می‌شود. از تمام مطالب بیان شده روشن شد که انجام دادن کارهای مکروه با لحاظ کردن مصالح شخصی یا اجتماعی یا دیگر جهات مانعی ندارد بلکه کراهت را برطرف می‌کند.

اما در خصوص رفع کراهت پوشیدن لباس سیاه در عزای حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام به بیان دو دلیل بسنده می‌کنیم:

دلیل نخست: مولف کتاب وسائل‌الشیعه از کتاب محاسن برقی چنین نقل می‌کند: «عن الحسن بن ظریف بن ناصح عن ابیه عن الحسن بن زید عن عمر بن علی بن الحسین قال: لما قتل الحسین بن علی علیه السلام لبس نساء بنی هاشم السواد و المسوح و کن لا یشتکین من حرّ و لا برد و کان علی بن الحسین علیه السلام یعمل لهنّ الطعام للمأتم. » (وسائل‌الشیعه، ج١، ص ٨٩٠)

راوی می‌گوید: «هنگامی که امام حسین بن علی علیه‌السلام به شهادت رسید، زنان بنی‌هاشم لباس سیاه و خشن پوشیدند؛ در حالی که از گرما و سرما شکایت نمی‌کردند و امام علی بن حسین علیه‌السلام برای مراسم ماتم ایشان غذا فراهم می‌نمود.» سند خبر اشکالی ندارد بلکه معتبر هم هست و دلالت خبر هم روشن است و می‌شود تنها به این روایت استناد کرد و فتوا به جواز داد و این ایراد که عمل زنان بنی هاشم حجت نیست، وارد نیست و صحیح نیست، چون ظاهر روایت نشان می‌دهد امام سجاد علیه‌السلام عمل ایشان را تایید و تقریر نموده و ... .

خود نقل روایت هم دلیل بر عدم کراهت است.

مرحوم محدث نوری در کتاب مستدرک پس از نقل مطالبی در این باره فرموده که این حکایات و روایات، اشاره یا دلالت بر عدم کراهت پوشیدن لباس سیاه یا استحبابش در زمان حزن بر امام‌حسین علیه‌السلام دارند.

دلیل دوم، سیره و روش موجود در میان مردم از زمان ائمه معصومین علیهم السلام تا عصر حاضر که به نشانه غم و اندوه لباس سیاه می‌پوشند.

مرحوم محدث نوری در کتاب مستدرک برای این دلیل شواهدی آورده که به نظر می‌رسد نیازی به ذکر همه آنها نیست و فقط به نقل یک شاهد اکتفا می‌نماییم:

ابن فهد می‌گوید: «از راهبی سوال شد که چه باعث شده لباس سیاه پوشیده‌ای؟ پاسخ داد: چون آن لباس محزونین و غمگین‌هاست.»

بالاخره این که سیره تمامی بزرگان دین و علمای امامیه در ایام سوگواری حضرات معصومین علیهم‌السلام و به ویژه حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام پوشیدن لباس سیاه بوده است و کسی از علما و بزرگان مذهب، ایرادی به این کار نگرفته بلکه این عمل مستحسن و خوب شمرده شده که می‌توان به استحباب آن نیز حکم کرد.

همچنین می‌توان ادعا کرد لباس سیاه در تمام عصرها و زمان‌ها دلیل و علامت عزا و سوگواری است؛ کمااین‌که پوشیدن لباس رنگین دلیل بر شادی و عید و جشن است.

در خاتمه باید تذکر داد که برخی از عزاداران مخلص حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام در ایام عزاداری آن حضرت، موهای سر و صورت خود را تا مدت طولانی به علامت عزا اصلاح نمی‌کنند؛ به‌ طوری که گاهی شبیه برخی از فرقه‌های منحرف می‌شوند که این کار صحیح نیست و در صورت تشبه به فرقه‌های انحرافی، کاری حرام و بدعت است که باید از آن اجتناب کرد.