تردید روسیه در حمایت از توافق کاهش تولید یکی از مهم‌ترین عواملی است که بر سر راه تمدید توافق قرار دارد. اگرچه وزیر انرژی بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام در دنیا، در روزهای گذشته از «آمادگی روسیه برای حمایت از کاهش تولید» گفت، با این حال ثبات قیمت نفت در محدوده ۶۰ دلار ممکن است در لحظات آخر نظر روسیه را تغییر دهد. روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام در دنیا از رشد بیش از اندازه قیمت نفت زیر سایه توافق کاهش تولید احساس خطر می‌کند، زیرا رشد قیمت‌ها بازگشت قدرتمند تولیدکنندگان نفت شیل به بازار نفت را در پی دارد. به این ترتیب چنانچه به واسطه مخالفت روسیه با تمدید توافق، در نشست عادی ۱۷۳ وزرای اوپک نتیجه‌ای که بازار انتظار دارد حاصل نشود، قیمت نفت با ریزش شدید قیمت‌ها همراه خواهد بود. حال در شرایطی که عربستان سعودی به‌عنوان متحد سیاسی جدید روسیه به رشد قیمت‌ها نیاز دارد؛ ممکن است این دو غول نفتی در نهایت بر سر تمدید توافق کاهش تولید به نتیجه برسند.اما در صورت وقوع هر یک از سناریوهای محتمل، یعنی توافق یا عدم توافق، چه سرنوشتی در انتظار بازار نفت خواهد بود؟ در شرایطی که اوپک توانسته به واسطه اجرای طرح محدودیت تولید از ابتدای امسال، ذخایر جهانی نفت خام را کاهش دهد و به میانگین پنج سال گذشته نزدیک سازد، برای ایجاد تعادل واقعی در بازار نفت کاهش تولید تا چه زمانی باید ادامه داشته باشد؟این سوال‌ها در شرایطی وجود دارد که روسیه پیش از این، لزوم اتخاذ یک سناریوی جایگزین برای طرح کاهش تولید را مطرح کرده بود تا با پایان یافتن این طرح بازار دچار شوک نشود.
اگر توافق تمدید نشود
تمدید نشدن توافق کاهش تولید در نشست بزرگان عضو و غیرعضو اوپک، یکی از سناریوهای محتمل است که دو وجه دارد. عدم تصمیم‌گیری تا ماه مارس (پایان زمانی که در نشست قبلی برای کاهش تولید در نظر گرفته شده است) یا مخالفت روسیه با تمدید کاهش تولید و عقیم ماندن این طرح دو بعد از سناریوی «تمدید نشدن توافق کاهش تولید» است. درباره بعد نخست، با توجه به اینکه توافق فعلی تا ماه مارس ۲۰۱۸ ادامه دارد، این احتمال وجود دارد که در نشست پیش رو تصمیمی اتخاذ نشود و هر تصمیم‌گیری قطعی به نشست سال آینده اوپک موکول شود. احتمال وقوع این اتفاق اگرچه کم است، اما در نشست‌های گذشته اوپک سابقه دارد و بعید نیست. به این ترتیب چنانچه تصمیم‌گیری قطعی درباره تمدید توافق به نشست سال آینده موکول شود؛ بازار با اصلاح قیمت‌ها همراه خواهد شد زیرا انتظار معامله‌گران در حال حاضر، تمدید توافق کاهش تولید است.
اما در صورتی‌که توافق کاهش تولید به علت مخالفت روسیه با رشد بیشتر قیمت نفت تمدید نشود، ریزش شدید قیمت‌ها سرنوشتی خواهد بود که در انتظار بازارطلای سیاه است. فریدون فشارکی، تحلیلگر بین‌المللی بازار نفت در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه «قیمت مناسب فعلی برای بازار نفت ۵۰ تا ۵۵ دلار است»، می‌گوید: اگر کشورهای عضو و غیرعضو اوپک با تمدید توافق موافقت نکنند، قیمت‌ها به یکباره سقوط خواهند کرد، بنابراین چاره‌ای جز تمدید طرح کاهش تولید وجود ندارد.روسیه نیز اگرچه توافق ضمنی خود با تمدید توافق کاهش تولید را اعلام کرده است، با این حال از سوی شرکت‌های تولیدکننده نفت این کشور که خواهان افزایش تولید هستند، تحت فشار است. با این حال با توجه به اینکه روسیه از یکسو از تمدید توافق کاهش تولید حمایت کرده و از دیگر سو با رشد بیش از پیش قیمت‌ها مخالف است، باید دید در نشست فردا چه موضعی اتخاذ خواهد کرد.
سه سناریو برای تمدید توافق
اما تمدید توافق کاهش تولید، در حالی از سوی بازار نفت به‌عنوان محتمل‌ترین سناریو شناسایی شده که این اتفاق نیز با ابعاد مختلفی همراه است.ساده‌ترین استراتژی که اوپک و متحدانش می‌توانند داشته باشند، این است که توافق کاهش تولید را تا سه ماه پس از ماه مارس، یعنی انتهای ژوئن ۲۰۱۸ تمدید کنند. به این ترتیب همزمان با تمام شدن دوره تمدید سه ماهه، زمان برگزاری اولین نشست سالانه اوپک در سال آینده میلادی نیز فرا می‌رسد و کشورهای عضو و غیرعضو اوپک می‌توانند بار دیگر گسترش توافق کاهش تولید را در نشست سالانه خود مورد بازبینی قرار دهند. تمدید سه ماهه توافق کاهش تولید تا انتهای ماه ژوئن سال ۲۰۱۸ اگرچه می‌تواند باعث افزایش انعطاف‌پذیری اوپک نسبت به شرایط بازار شود، اما به علت کوتاه‌مدت بودن ریسک‌هایی را نیز در پی دارد. ناامیدی معامله‌گران و صندوق‌های پوشش ریسک نسبت به تعهدی مستحکم‌تر و طولانی‌تر از سوی اوپک و واکنش منفی بازار به آن، ریسکی است که در صورت توافق کوتاه‌مدت، وجود دارد. این ریسک در حالی در صورت تمدید سه ماهه توافق کاهش تولید وجود دارد که پیش از این ثابت شده است بازار برای غافلگیری بازار و ایجاد شوک مثبت در قیمت‌ها، باید تصمیمی فراتر از آنچه تصور می‌شود اتخاذ کند تا آنچه در نشست ماه می رخ داد، رقم نخورد. در این نشست که حاصل آن تمدید ۹ ماهه توافق کاهش تولید تا مارس ۲۰۱۸ بود، بازار نفت کاهش بیشتر سطح تولیدات را نیز انتظار داشت، بنابراین با برآورده نشدن این انتظار قیمت‌ها با ریزش همراه شدند.
دومین استراتژی اوپک می‌تواند این باشد که توافق را تا ۹ ماه پس از مارس ۲۰۱۸ تمدید کند. در این صورت توافق کاهش تولید تا انتهای دسامبر ۲۰۱۸ به طول خواهد انجامید؛ یعنی زمانی‌که دومین و آخرین نشست سالانه اوپک در این سال برگزار می‌شود. تمدید ۹ ماهه توافق کاهش تولید در حالی اقدامی جسورانه خواهد بود که از طرفی سازمان اوپک را با محدودیت‌‌های فراوانی همراه خواهد کرد. در واقع، اوپک با این اقدام عملا تولیدات خود را در طول ۱۲ ماه سال ۲۰۱۸ با محدودیت همراه خواهد کرد. در چنین حالتی این خطر وجود دارد که اوپک کنترل اوضاع را از دست بدهد و در فرآیند متعادل‌سازی بازار ناکام بماند زیرا افزایش محدودیت تولید در شرایطی که ذخایر جهانی نفت خام با سرعتی مناسب در حال کاهش است؛ خطر انفجار قیمت طلای سیاه و سرازیر شدن تولیدات کشورهای خارج از توافق به بازار و بازگشت مازاد عرضه را به همراه دارد.
به این ترتیب به نظر می‌رسد اوپک می‌تواند برای تداوم تسلط بر اوضاع، یک استراتژی میانه را انتخاب کند. این استراتژی می‌تواند تمدید سه ماهه توافق کاهش تولید تا پایان ماه ژوئن سال ۲۰۱۸ و گزینه افزایش دوره آن تا ۶ ماه دیگر باشد. در این صورت اوپک می‌تواند با توجه به شرایط بازار در میانه سال ۲۰۱۸، در رابطه با آینده توافق و بازار تصمیم‌گیری کند. به‌نظر می‌رسد سناریوی میانه به خواست تولیدکنندگان نفت در روسیه که به دنبال تمدید شش ماهه توافق کاهش تولید هستند نیز نزدیک‌تر باشد.
توافقی دیگر برای خروج از طرح کاهش تولید؟
اجرای طرح کاهش تولید با هدف کاستن از سطح ذخایر جهانی نفت خام و رساندن آن به میانگین پنج سال گذشته از ژانویه ۲۰۱۷ آغاز شد و در حالی‌که قرار بود تنها ۶ ماه اجرا شود، ۹ ماه دیگر نیز تمدید شد تا سطح ذخایر جهانی نفت خام به هدف تعیین شده نزدیک شود. حالا اوپک و متحدانش در نیمه این راه هستند. در حالی که در ابتدای سال ۲۰۱۷، سطح ذخایر جهانی نفت خام دنیا ۲۸۰ میلیون بشکه بیش از میانگین پنج سال گذشته بوده است، این میزان در حال حاضر به چیزی حدود ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلیون بشکه رسیده است که موفقیت خوبی برای کشورهای پایبند به کاهش تولید به شمار می‌رود.
با این حال با وجود مخالفت‌های روسیه، مقامات اوپک تاکید دارند کاری را که برای کاهش ذخایر آغاز کرده‌اند به پایان خواهند رساند، حتی اگر نیاز باشد قرارداد کاهش تولید در سراسر سال آینده تمدید شود. خالدالفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی، اخیرا در کنفرانسی در ریاض تاکید کرده بود «ما به انجام هر کاری که به کاهش سطح جهانی ذخایر نفت خام تا رسیدن به میانگین پنج سال گذشته منتج شود، پایبند خواهیم بود. هدف اصلی این است که کاهش تولید تا رسیدن بازار به تعادل ادامه داشته باشد.»
به این ترتیب از آنجا که به نظر نمی‌رسد موجودی جهانی نفت خام تا انتهای ماه مارس به اهداف تعیین شده دست یابد، مقامات اوپک مدتی است که گفت‌وگوها در مورد گسترش توافق کاهش تولید تا انتهای سال ۲۰۱۸ را آغاز کرده‌اند. اما به نظر می‌رسد وظیفه مهم‌تر و پیچیده‌تری که اوپک، به ویژه عربستان سعودی به‌عنوان مبتکر طرح محدودیت تولید بر عهده دارد، این است که مشخص کند «چه زمانی» و «چگونه» باید از توافق فعلی خارج شود. اینکه آیا پس از پایان توافق فعلی، به پیمان دیگری در زمینه تولید نیاز خواهد بود یا خیر تا به واسطه آن از سقوط دوباره قیمت‌ها در بازار جلوگیری شود نیز از دیگر سوالاتی است که اوپک باید پاسخی برای آن پیدا کند.
فریدون فشارکی در این زمینه عقیده دارد «با توجه به اینکه در حال حاضر سطح ذخایر جهانی نفت خام در مسیری کاهشی قرار دارد، چنانچه اوپک توافق کاهش تولید را تا پایان سال ۲۰۱۸ و احتمالا اواسط ۲۰۱۹ ادامه دهد، می‌توان به حذف مازاد عرضه از بازار امیدوار بود.» مدیرعامل موسسه فکت گلوبال انرژی عقیده دارد «با تمدید کاهش تولید تا اواسط سال ۲۰۱۹ بازار به تعادل واقعی خواهد رسید و نیازی هم به سناریوی جایگزین نخواهد بود، زیرا توافق در چنین شرایطی می‌تواند پایان یابد.» هرچند فشارکی «تعادل واقعی بازار» را با «رشد شدید قیمت‌ها و بازگشت افزایش تولید» همراه می‌بیند اما در عین حال عقیده دارد اوپک در حال حاضر چاره‌ای جز تمدید توافق ندارد زیرا قطع کاهش تولید در شرایط فعلی، به معنای سقوط قیمت نفت است.
اما الفالح، وزیر انرژی کشوری که سردمدار توافق کاهش تولید است نیز در پاسخ به پرسشی که مطرح شد در حاشیه نشستی در آلمان به خبرگزاری رویترز اعلام کرده بود «زمانی‌که به میانگین پنج سال گذشته نزدیک‌تر شویم، درباره خروج از توافق فعلی تصمیم‌گیری خواهیم کرد؛ حتی ممکن است توافق متفاوتی را برای حفظ تعادل در عرضه و تقاضا در نظر بگیریم، به این ترتیب می‌توان نسبت به عدم بازگشت موجودی‌ها نیز امیدوار بود.» الفالح توضیح بیشتری در رابطه با اینکه طرح جایگزین چه خواهد بود، نداد اما با اعلام اینکه «جهان تا پایان ماه مارس همچنان با مازاد عرضه نفت همراه خواهد بود»؛ سیگنال مثبتی نسبت به تمدید توافق کاهش تولید در نشست ۳۰ نوامبر ارسال کرد. الفالح به این موضوع نیز اشاره کرد که «ما نمی‌خواهیم قیمت نفت با سرعتی زیاد افزایش پیدا کند و مصرف‌کنندگان را تحت فشار قرار دهد، از طرفی خروج ما از کاهش تولید نیز تدریجی خواهد بود تا واکنش بازار به این اتفاق را کنترل کنیم.»
تلاش اوپک برای کنترل تولید، تاکنون کاهش شدید سطح جهانی ذخایر نفت خام را به همراه داشته اما آنطور که الفالح می‌گوید: این به این معنا است که ما هنوز با مازاد عرضه مواجه هستیم و باید برای از بین بردن آن تلاش کنیم. اما این تلاش می‌تواند رشد چشمگیر قیمت‌ها را به همراه داشته باشد چراکه در نتیجه آن عرضه نفت خام و سطح ذخایر جهانی طلای سیاه با کاهش مداوم همراه خواهد شد و با رشد تقاضا شاهد رشد چشمگیر قیمت‌ها خواهیم بود. نتیجه قیمت‌های بسیار بالا برای نفت خام چیزی نخواهد بود جز شوک منفی به بازار، کاهش تقاضا و تکرار چرخه ریزش قیمت‌ها.
با این حال بر اساس روند فعلی عرضه و تقاضا در بازار نفت، پیش‌بینی‌ها از رشد قیمت نفت برنت در سال آینده حکایت دارد و برخی موسسات قیمت ۷۰ دلاری را نیز برای آن تخمین زده‌اند. در این میان عربستان به‌عنوان رهبر اوپک و کشوری که شدیدا به افزایش درآمدهای نفتی نیازمند است، این اطمینان را به بازار داده که «اگر توافق تمدید شود، ما اقدامات لازم را انجام خواهیم داد تا مصرف‌کنندگان نفت خام در سراسر دنیا با کاهش عرضه مواجه نشوند، در عین حال به تلاش خود برای کاهش تولید تا زمان به تعادل رسیدن بازار ادامه خواهیم داد.»او در نهایت بدون اشاره به راهکاری مشخص تاکید کرده است «زمانی‌که توافق کاهش تولید به پایان برسد، ما بسیار مراقب خواهیم بود که وارد دوره‌ای از افزایش عرضه بیش از حد و بازگشت دوباره ذخایر بالا نباشیم.»
نتیجه تمرکز اوپک بر کاهش تولید
با وجود اطمینان خاطری که الفالح نسبت به عدم احساس کمبود عرضه داده است، اگر کشورهای حاضر در توافق کاهش تولید همچنان موافق کاهش تولید باشند، موجودی جهانی نفت خام بیش از حد سقوط خواهند کرد، قیمت‌ها به شدت افزایش خواهند یافت، تولیدات شیل با جهش همراه خواهند شد و در نهایت تعادل بازار نفت از بین خواهد رفت. در یادداشتی به قلم جان کمپ، تحلیلگر ارشد رویترز، چالش اصلی در رابطه با اوپک در حال حاضر این است که تولید به گونه‌ای تنظیم شود که این سازمان به سطح مطلوبی از ذخایر، قیمت و سهم بازار دست یابد. با این حال آنطور که این تحلیلگر عقیده دارد، در عمل به نظر می‌رسد اوپک هرگز به میزان کافی عملکرد خوبی نداشته است چراکه سیاست‌هایش معمولا به جای آنکه پیشگیرانه باشد، واکنشی به نظر می‌رسد. در واقع در طول پنج سال گذشته، مصرف جهانی نفت خام روزانه ۶ میلیون بشکه رشد داشته است. طبق بررسی بی پی، مصرف جهانی نفت خام از کمتر از ۹۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۲ به بیش از ۹۶ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۶ رسیده است. این رشد مصرف در آینده متوقف نخواهد شد. پیش‌بینی‌ها انتظار رشد ۵ /۱ میلیون بشکه‌ای تقاضای نفت خام در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ را مطرح می‌کنند. این به این معنا است که تقاضای نفت خام در سال ۲۰۱۸ تقریبا ۱۰ میلیون بشکه بیشتر از سال ۲۰۱۲ خواهد بود.
پیش‌بینی این میزان رشد تقاضا در سال ۲۰۱۸ به این معنا است که اگر تلاش اوپک برای رساندن سطح موجودی نفت خام به میانگین پنج سال گذشته موفقیت‌آمیز باشد؛ عرضه و تقاضا در بازار طلای سیاه به شدت به یکدیگر نزدیک می‌شوند. در واقع نتیجه تمرکز اوپک بر کاهش سطح موجودی جهانی نفت خام، رشد شدید قیمت طلای سیاه خواهد بود. چنانچه این انتظار تحقق پیدا کند، تاریخ بار دیگر تکرار خواهد شد زیرا در نتیجه اقدامات اوپک برای بازارسازی در سال‌های ۲۰۰۰-۱۹۹۹ و ۲۰۱۱-۲۰۱۰ دقیقا چنین اتفاقاتی رخ داده بود.
تاریخ تکرار می‌شود؟
معمولا راهکار اوپک و مشاورانش در زمان رکود بازار نفت و ریزش قیمت‌ها این است که اعلام می‌کنند «مازاد عرضه را کم خواهند کرد، قیمت‌ها را به سطحی متناسب خواهند رساند و در نهایت قول می‌دهند که بازار را متعادل نگه دارند.» پس از بحران قیمت در سال ۹۸-۱۹۹۷، اوپک اعلام کرد که برای رسیدن به قیمت ۲۲ تا ۲۸ دلار بر بشکه هدف‌گذاری کرده است؛ محدوده‌ای که بعدا و بین سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۴ تبدیل به قیمت رسمی بازار نفت شد.
بعد از تلاش اوپک در این سال و دست یافتن به هدف قیمتی، ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی قیمت ۷۵ تا ۸۰ دلار بر بشکه را «قیمتی مناسب» برای نفت خام اعلام کرد. این پیشنهاد به سرعت به واقعیت پیوست و از آنچه ملک عبدالله فکر می‌کرد نیز فراتر رفت. در فاصله سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۸، در نتیجه رشد اقتصادی کشورهای آسیایی، تقاضای نفت خام با رشد چشم‌گیری همراه شد و قیمت نفت در ماه جولای ۲۰۰۸ به رقم باورنکردنی ۲۹/ ۱۴۴ دلار بر بشکه رسید. در این برهه زمانی قیمت نفت در حالی مدام رکوردهای جدیدی به ثبت می‌رساند که اوپک یا نمی‌توانست یا نمی‌خواست از رشد بیشتر آن جلوگیری کند. حال در شرایطی که بازار جهانی نفت در حال حرکت به سوی کمتر شدن فاصله عرضه و تقاضا در سال ۲۰۱۸ گام برمی‌دارد و پیش‌بینی‌ها نیز چنین روندی را تایید می‌کنند، به نظر می‌رسد بار دیگر الگویی در حال تکرار است که می‌تواند هم قیمت معاملات نقدی و هم موقعیت‌های آتی را وارد فاز صعودی کرده و پس از آن بازار را با معضل افزایش عرضه و ریزش قیمت‌ها همراه سازد.
بار کاهش تولید بر دوش غول‌های نفتی
در حال حاضر با توجه به تغییر مسیری که بازار در پیش گرفته است و همچنان در محدوده قیمتی ۶۰ دلار نوسان می‌کند، اوپک و متحدانش باید هرچه سریع‌تر برای آینده بازار تصمیم‌گیری کنند زیرا رشد قیمت‌ها ریسک افزایش عرضه را به همراه دارد. از آنجا که در حال حاضر بیشتر کشورها نزدیک به ظرفیت کامل مشغول تولید نفت هستند، بار تصمیم‌گیری برای یک هدف‌گذاری جدید به‌طور عمده بر دوش عربستان سعودی و متحد نزدیکش کویت و همچنین روسیه خواهد بود. عربستان و روسیه، در جریان توافق کاهش تولید، برای به تعادل رساندن بازار و رشد قیمت‌ها، بیشترین کاهش تولید را متحمل شدند و احتمالا از این پس هم باید این نقش را ایفا کنند زیرا عراق به‌عنوان دومین تولیدکننده اوپک پایبندی چندانی به سقف تعیین شده برای تولیداتش ندارد.به این ترتیب چنانچه بار دیگر روسیه و عربستان بار کاهش تولید را به دوش نکشند، با افزایش قیمت‌ها ریسک رشد دوباره تولیدات نفت خام شیل آمریکا جدی خواهد بود.
منبع: دنیای اقتصاد
