زمستان سال 93؛ آخرین باری که به سرپل ذهاب آمده بودم، آن هم به بهانه بازدید از مناطق عملیاتی دفاع مقدس سرپل ذهاب و پادگان معروفش با نام ابوذر یادآور دلاورمردی هایی بوده که تا ایران هست و تاریخ هست فراموش نمی شود، سرزمینی که گفته اند آخرین جایی است که ارتش بعثی توانسته در غرب کشور نفوذ کند. مردم این شهر که به «مظلومان فاتح» معروف هستند برای پاسداشت این دلاوری به دوست و دشمن، در گوشه هایی از شهر تانک های منهدم شده صدام را به نمایش گذاشته بودند. دیار تیزپروازان هوانیروز و سالار شهدای هوانیروز، علی اکبر شیرودی که یادمان شهادتش در محل سقوط بالگردش در حومه سرپل ذهاب، هنوز آن دلاورمردی ها را گوشزد می کند.
به گزارش روزنامه خراسان، اما این بار در زمستان 96؛ چهره سرپل ذهاب غم داشت. فاجعه ای بزرگ؛ لرزش زمین و ویرانی. اکنون این چادرها و کانکس های زلزله زدگان است که خوش آمد می گویند با یک نقطه مشترک با دوران دفاع مقدس،همدلی و امید برای ساختن آینده ای زیبا. مردمان این دیار عزمشان جزم است تا سرپل ذهاب را از نو بسازند؛ مقاوم تر و زیباتر.
آوار برداری دو سوم شهر
برخلاف روستاها که آوار برداری به پایان رسیده و ساخت و ساز آغاز شده، کار بازسازی در شهر سرپل ذهاب پیشرفت چندانی ندارد و بسیار متفاوت از روستاهاست. مشاهدات میدانی ما نشان می دهد غیر از آواربرداری که حدود دوسوم شهر را شامل شده و هنوز نیز ادامه دارد، عملا کاری روی زمین انجام نشده و منازل و اماکنی دیده می شود که آوارشان باقی است یا کاملا تخریب و رها شده باقی مانده اند. محله فولادی بالاترین خسارت را داشته و تقریبا همه منازل این منطقه تخریب صددرصد شده اند، این جا همان محله ای است که رهبر انقلاب پس از حضور در مناطق زلزله زده ، در آن جا برای مردم سخنرانی کردند، اما امروز خبری از آوارها نیست حتی هنوز تابلوی مرکز فنی و حرفه ای سرپل ذهاب باقی است با این تفاوت که از آوارهایی که آن روز در عکس های بازدید رهبری دیده می شد خبری نیست و مردم در کانکس ها زندگی می کنند.
مسکن مهر با معروفیت جهانی
همچنین سراغ مشهورترین مسکن مهر این روزهای کشور رفتیم، به نام مجموعه مسکونی شهید شیرودی که از آن مجموعه نیز تنها اسکلتی بتنی باقی مانده و دیوارها تماما ریخته اند. آن جا نیز کارگران مشغول آواربرداری هستند. این ساختمان ها زمانی برای خود شهرت جهانی پیدا کرده بودند و جریان های سیاسی استفاده ای از این موضوع نکردند.
در شهر هنوز زخم های زلزله 21 آبان ماه دیده می شود، از امام زاده احمد ابن اسحاق و مصلای نماز جمعه که کاملا تخریب شده است تا فرمانداری سرپل ذهاب و بیمارستان تازه تاسیس شهدا که آن ها نیز آثار خرابی های زلزله را بر پیکر خود دارند درعین حال همه مسئولان قول بازسازی این خرابی ها را در سریع ترین زمان می دهند، زمانی که به گفته مدیرکل بازسازی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی حداکثر تا پایان سال 97 خواهد بود.
جودی می گوید: برای خانه های با تخریب صددرصد در شهرها 40میلیون وام برای ساخت و شش میلیون تومان بلاعوض در نظر گرفته شده و برای واحدهای تعمیری نیز متناسب با میزان آسیبی که دیده اند شش میلیون تا 12 میلیون وام و یک میلیون تا دو میلیون تومان بلاعوض پرداخت می شود. وی ادامه می دهد: در شهر سرپل ذهاب حدود شش هزار خانه تخریب کامل شده است و حدود 21 هزار واحد مسکونی به عنوان تعمیری کارشناسی شده که از این میان تاکنون تعمیرات بیش از چهار هزار واحد در شهر سرپل ذهاب کامل شده است و باقی مانده نیز در حال کار هستند.
اما مشکل جای دیگری است در شهر به شعبه ای از بانک مسکن مراجعه کردم و با یکی از سرپل ذهابی ها که خانه اش تعمیری است گفت وگو کردم. او از کاغذ بازی موجود گلایه داشت و این که برای وام ها اسناد و اوراق زیادی مطالبه می کنند که بعضا یا نداریم یا این که زیر آوار مانده و همین ها کار اعطای وام را کند کرده است. گویا قبل از زلزله در این شهر یک بانک مسکن وجود داشت و حالا این یک شعبه جوابگو نیست هرچند مسئولان در حال راه اندازی شعب بیشتر هستند. درباره مدارک زیر آوار مانده نیز باید به ثبت احوال مراجعه کنند و تاییدیه بگیرند که البته زمان بر است.
این مشکل اعتراض هوشنگ بازوند استاندار کرمانشاه را نیز در پی داشته به گونه ای که وی چندی قبل درگفت وگویی اظهار کرد: متاسفانه از31 هزار واحد معرفی شده 18هزارو300 واحد عقد قرارداد با بانک ها داشته اند و پرداختی ها نیز حدود 10هزار مورد است البته گفته اند علت این فاصله هماهنگی میان بنیاد مسکن و بانک ها نیست و در ظاهر بنیاد مسکن برنامه ای دارد که می خواهد این را مدیریت کند اما درخواست ما این است که این پرداخت ها زودتر انجام شود.
پیچیدگی ساخت و ساز در شهر
به نظر می رسد مسائل راجع به روستاها در حوزه بازسازی شهری پیچیده تر باشد. این جا باید ابتدا نقشه ها را سازمان نظام مهندسی طراحی و تایید کند سپس این نقشه ها به شهرداری برود و آن جا نیز بررسی و سرانجام پروانه صادر و کار آغاز شود. این روند اداری از یک سو و تراکم جمعیت و خانه های ویران شده در شهر از سوی دیگر کار آواربرداری و سپس شروع ساخت و ساز را کند کرده است.
شهرداری دو شیفته پروانه ساخت می دهد
زمانی که ما در منطقه بودیم با برخی مسئولان شهری گفت و گو کردیم. قول و قرارشان آغاز سریع بازسازی در شهر سرپل ذهاب بود. در همین زمینه مهندس حیدری شهردار سرپل ذهاب به خراسان گفت: ما دو شیفته و بدون وقفه هفت هزار پروانه را صادر کرده ایم. مشکل سازمان نظام مهندسی را داشتیم تا نقشه ها را برگرداند که این مشکل حل شد و اکنون فرایند صدور پروانه را که دو ماه طول می کشید به دو ساعت کاهش دادیم و نیرو گذاشتیم تا بلافاصله پروانه ها صادر شود و مردم زودتر شروع کنند ضمن این که هزینه نظام مهندسی و شهرداری نیز برای ساختن همان واحد تخریب شده تا سقف صد متر مربع رایگان است.
مسئله دیگر در شهر سرپل ذهاب، خانه های تعمیری هستند. تعداد بالای خانه های تعمیری که به صاحبان شان کانکس داده نمی شود امروز به معضلی بدل گشته است که به نظر می رسد راه حل آن گفت وگو با مردم باشد. با برخی از ساکنان چادرها که صحبت کردیم، حرفشان این بود که پس لرزه ها باعث شده تا از ترس به خانه خود نرفته یا حتی تعمیر هم نکنند. خانمی با بچه کوچکی در بغل با من همکلام شد. گفتم برخی خانه های تعمیری که ما دیدیم واقعا قابل سکونت است پس چرا به خانه خودتان نمی روید؟ پاسخ جالبی داد و در حالی که به یاد آوردن خاطره آن شب استرس را در صورتش نشانده بود، گفت: شما در تهران هستی و باید تکان ها و صداهای عجیب و خوفناک زلزله 7 ریشتری را درک کرده باشی تا متوجه شوی من چه می گویم. البته بعد از مدتی حرف زدن، به شوخی گفت به یک تهرانی گفتم دعا می کنم شما هم زلزله ببینید تا به راحتی به ما نگویید به خانه های تان بروید. چهار روز پس از این صحبت بود که در تهران هم زلزله آمد، البته ناراحت شدم اما به نظرم باعث شد تهرانی ها و مسئولان هم خطر را از نزدیک لمس کنند.
امام جمعه: تسهیلات دولتی کم است
به سراغ حجت الاسلام جواد فاطمی نسب امام جمعه سرپل ذهاب رفتیم. امام جمعه ای که تا همین چند روز قبل برای همراهی با مردم شهرش، حاضر به گرفتن کانکس نبود و در چادر زندگی می کرد.وی در گفت وگو با ما اظهار کرد: مشکلات مردم با چادر و کانکس رفع نمی شود. مشکل زمانی حل می شود که دولت تسهیلات بیشتری به مردم بدهد زیرا تسهیلات دولت به اندازه نیاز مردم نیست و با 40میلیون نمی شود ساختمان 80متری ساخت. دولت باید درباره تصمیمی که گرفته تجدید نظر کند و تسهیلات را کمی بیشتر کند و گیر و دار اداری آن را بردارد و این کاغذبازی و بوروکراسی را کاهش دهد. وی در عین حال می داند که میزان مشکلات بالاست، بنابراین تاکید دارد که این مشکل با تلاش مسئولان محلی برطرف نمی شود و عزم ملی نیاز دارد، باید خود رئیس جمهور و وزیران تصمیم بگیرند تا مشکلات حل شود. از فاطمی نسب درباره موضوع خانه های تعمیری و ترس مردم هم سوال کردم که پاسخ داد: این ترس طبیعی است و بسیاری از مردم جرئت پیدا نمی کنند در منازل خود زندگی کنند. متاسفانه این حالت روحی را می توان در نقاط مختلف شهر دید حتی یک منزل تعمیری دیدیم که با گذشت دو هفته از پایان تعمیراتش صاحبان خانه هنوز در کانکس زندگی می کردند.
کنار مردم هستیم
مهندس جودی مدیرکل دفتربازسازی بنیاد مسکن معتقد است یکی از بهترین بازسازی ها در این جا درحال انجام است. او می افزاید: نگرانی ما یکی درباره طرح تفضیلی شهر است که یک هفته قبل ابلاغ شد و دیگری ناظران نظام مهندسی هستند چون نمی خواهیم بنیاد مسکن نظارت کند. ما الان برای پروانه به نظام مهندسی و شهرداری پول می دهیم. دولت مردم را توانمند می کند و قطعا کنار مردم می مانیم و کمک می کنیم تا شرایط درست شود. حتی ما دیدیم در این آواربرداری مردم اعتقاد به آجرهای آوارشان ندارند در حالی که همین آجر را باید دانه ای 250تومان بخرند و ما گفتیم اگر کسی هزار آجر جمع کرد صدهزار تومان پاداش می دهیم چون بعدا به کار می آید و نباید از منطقه خارج شود.
مشکلات مستاجران
اما حضور چند ساعته در چهار کمپ اصلی زلزله زدگان در سرپل ذهاب که بیشتر هم از چادر پوشیده شده برای ما مشخص کرد که بزرگ ترین مشکل امروز و فردای این شهر، موضوع مستاجران است. کسانی که با پول ناچیزی مسکنی را رهن و اجاره کرده بودند و امروز یا در چادر زندگی می کنند یا اگر خانه شان کاملا تخریب شده باشد کانکس گرفته اند. این افراد می توانستند به جای کانکس پنج میلیون تومان بلاعوض دریافت تا خانه ای اجاره کنند اما مشکل این است که بسیاری از صاحب خانه ها نمی خواهند یا نمی توانند پول پیش مستاجران را بدهند. همچنین این روزها متاسفانه بازار انصاف نیز در برخی صاحب خانه های سرپل ذهاب کساد شده و قیمت اجاره خانه بسیار بالا رفته و به مرز قیمت اجاره شهرهای بزرگ و حتی تهران نزدیک شده، ولی این پول کفاف اجاره مجدد خانه را نیز نمی دهد.
خانمی می گوید: ما مستاجر هستیم و چون خانه ما تخریب صددرصد نشده کانکس یا پنج میلیون را نمی گیریم و باید در چادر بمانیم تا صاحب خانه با گرفتن وام تعمیرات، خانه را تعمیر کند که او هم هنوز نیامده و شاید برایش خیلی هم مهم یا فوری نباشد. وی با اشاره به این که اسکان موقت مستاجر‌ها فعلا مبهم است، گفت: مسئولان جواب قطعی برای این شرایط ندارند و برای تسهیلات بلاعوض نیز به ما گفتند: ابتدا باید صاحبان املاک تشکیل پرونده دهند و بعد از آن به وضعیت مستاجر‌ها رسیدگی می‌شود.
مرد میان سالی که او هم مستاجر بوده از وضعیت بهداشتی گلایه دارد و می گوید: چون وضعیت بهداشتی شهر بسیار نامناسب است به خاطر فرزند هشت ماهه ام بعد از زلزله به روستا رفتم، اما در آن جا هیچ امکاناتی به من تعلق نگرفت و تصمیم گرفتم برگردم و مقابل منزل خود چادر بزنم البته سرویس بهداشتی و حمام منزل ما تخریب نشده و برای همین در مقابل منزلی که مستاجر بودم چادر زده‌ام تا حداقل از این امکانات با وجود ترس و دلهره از فروریختن ساختمان استفاده کنم.
یکی دیگر از مستاجران ساکن در شهر سرپل‌ذهاب درباره وضعیت خود گفت: تمام وسایل من زیر آوار مانده است و اگر بخواهند تسهیلات بلاعوض را به جای کانکس از ما بگیرند ما به‌طور کامل متضرر می‌شویم، زیرا این کانکس در آینده برای ما هیچ استفاده‌ای ندارد.
خانم دیگری با بیان این که تسهیلات در نظر گرفته شده به هیچ وجه پاسخگوی ساخت مسکن نیست گفت: با این وضعیت اقتصادی ۱۲ میلیون تومان برای تعمیر نوع یک که تنها اسکلت آن باقی مانده است هیچ فایده‌ای ندارد و این در حالی است که اسکلت‌ها و پایه‌ها نیز باید تقویت شود و با این پول تنها می‌توان دیوارها را ساخت.
وعده های خوب برای مستاجران
همان شبی که ما در سرپل ذهاب اقامت داشتیم ، در کرمانشاه ستاد بازسازی مناطق زلزله زده نیز جلسه داشت پس از این جلسه، بازوند استاندار کرمانشاه در گفت وگویی تلویزیونی خبرهای خوشی برای مستاجران داشت و با بیان این که در مناطق زلزله زده شهری دو هزارو500خانوار و در روستاها 500خانوار مستاجر زندگی می کنند، اظهار کرد: قرارشد تا در صورت تصویب در هیئت دولت، در روستا ابتدا به ازای هر خانوار 30میلیون و در شهر هم 40میلیون وام بدهیم. این یک طرف است و طرف دیگر این که این عزیزان مشکل زمین دارند و امروز با راه و شهرسازی صحبت کردیم تا بتوانیم زمین از این طریق تهیه کنیم و علاوه بر آن باید برای تعدادی مسکن مهر که فاقد متقاضی هستند و پیشرفت فیزیکی در حد 50تا 60درصد دارند نیز مجوز بگیریم تا به این عزیزان بدهیم.
ترس از مسکن مهر
استاندار خبر خوبی داد، به ویژه برای ما چون روز بعد که میان زلزله زدگان رفتیم حداقل این امید را به مستاجران می دادیم که می توانند از تسهیلاتی استفاده کنند که آن ها را صاحب خانه خواهد کرد. در این میان ترس و استقبال نکردن مردم از سکونت در مسکن های مهر نیز جالب بود و حتی دختری جوان از این خانه ها به عنوان "مسکن مرگ" یاد کرد و گفت: سکونت در چادر را به این خانه ها ترجیح می دهیم. ترس مردم از سکونت در مسکن مهر اگر چه طبیعی است و هرکس وضعیت این خانه ها را در شهر ببیند همین حس را می گیرد اما با توجه به این که بیشتر مسکن های مهر بدون متقاضی، در خارج از سرپل ذهاب قرار دارند و در بخش هایی بوده اند که خسارت ندیده اند، به نظر می رسد باید با گفت وگو با مردم و به ویژه نخبگان و بزرگان شهرها آن ها را راضی کرد تا به جای چادر در این نوع خانه ها ساکن شوند.
پرداخت وام ها را آسان کرده ایم
با مهندس جودی درباره مشکل مردم و نحوه گرفتن و بازپرداخت وام ها صحبت کردیم وی توضیح داد وام های احداثی با ساده ترین روش پرداخت می شوند یعنی ضمانت خاصی مثل سند و ... ندارند و خود افراد زلزله زده ضامن هم می شوند و سندها نیز در رهن بانک نمی رود در واقع عملا ضمانت چندانی نیست و بازپرداخت وام های احداثی نیز 15 ساله است. از طرفی دولت تصویب کرد هر کسی در منطقه آسیب دیده کرمانشاه با هر عنوان وام گرفته می تواند دو سال عقب بیندازد که قدم خوبی بود. به او حاشیه سازی آن روزها را یادآور شدم که برخی از مردم اس ام اس پرداخت اقساط از بانک ها را دریافت کرده بودند، که پاسخ داد: در سیستم بعضی بانک ها این مصوبه اخیر دولت اعمال نشده بود اما یک نفر هم قسط نداد.
یک قدم به پیش
از مهندس جودی درباره دقت در ساخت دوباره خانه ها و نگرانی از این موضوع که مقاومت و اصول ساخت و ساز قربانی عجله و سرعت نشود پرسیدم ، وی تاکید کرد: امکانات و اصولی که در بازسازی این جا رعایت شده یک قدم به پیش است. نقشه ها را کنترل مضاعف می کنیم تا با اصول ساخته شود و هیچ خطایی وجود نداشته باشد.
مردم را پای کار بیاورید
سلسله گزارش های مناطق زلزله زده را در حالی به پایان می رسانیم که به نظر می رسد به رغم تلاش همه جانبه مسئولان دولتی و فرا دولتی در حل مشکلات و اسکان موقت و عزم جدی همه برای هر چه سریع تر ساکن شدن مردم در خانه های خود، هنوز مشکلات و نارسایی هایی وجود دارد. بخشی از این مشکلات طبیعی و مربوط به این حادثه غیرمترقبه و بخشی هم ناشی از ناهماهنگی ها و مسائل محلی است که باید با همکاری بیشتر دستگاه ها و پای کار آوردن مردم که می تواند آن ها را به آینده و ادامه راه امیدوار کند حل و فصل شود.
سرپل ذهاب و طبیعت زیبایش را با این آرزو ترک می کنیم که اگر چند ماه بعد گذارمان به این منطقه افتاد ؛ هیچ اثری از چادر و حتی کانکس نبینیم . آروزیی که حق این مردم صبور و پرتلاش است. مردمی که همچون گذشته حاضرند جان و مال خود را برای دفاع از مرزهای ایران عزیز فدا کنند.
