«تابناک»؛ از عملیات والفجر مقدماتی و والفجر یک فرماندهان سپاه پاسداران به درک جدیدی از تغییر استراتژی دشمن از تهاجمی به تدافعی و نیز توانایی های جدید دشمن پی بردند؛ بنابراین، در شیوه رویارویی با دشمن و انتخاب زمین نبرد به ایده و ابتکارات جدیدی اقدام کردند. این درک جدید از شرایط جنگ، منجر به انتخاب مردابهای هورالهویزه برای نبرد بعدی و رویارویی با ارتش عراق انتخاب شد. پس از آزادسازی خرمشهر و شکست ارتش عراق، رژیم بعث با یاری جستن از کمک‌های غرب و اعراب مرتجع توانست موازنه قوا را به نفع خود تغییر دهد و بر اساس آن با مسلح کردن زمینه ای استراتژیک و مهم، خود به ایجاد استحکامات پیچیده و چند لایه و نیز گسترش روزافزون سازمان رزم و تجهیز ارتش به سلاح های جدید اقدام نمود.
با شرایط جدید مورد اشاره، فرماندهان خودی با انجام چند عملیات کوچک و بزرگ پی بردند که باید در تاکتیک های گذشته خود تجدیدنظر کنند و با دشمن در زمین متفاوت و تاکتیک جدید مواجه شد. این رهیافت مهمترین نتیجه گیری فرماندهان خودی پس از عدم موفقیت در دو عملیات والفجر بود. از این روی، منطقه هورالهویزه به عنوان زمینی که می‌توانست بخشی از ضعف جبهه خودی را جبران نماید و در مقابل قدرت روزافزون توان رزهی ارتش عراق خلأ موجود را پر کند، انتخاب شد. در این مقطع به دلایل متعددی از جمله تفاوت در شیوه نبرد و نوع فرماندهی صحنه عملیات توسط ارتش و سپاه پاسداران اختلافاتی بروز کرد که منجر به جدایی این دو سازمان در صحنه عمل شد.
بدین لحاظ فرماندهی سپاه پاسداران، کار شناسایی و برنامه ریزی و بررسی منطقه هوالهویزه را با هدف تصرف شمال بصره به همراه دو تن از فرماندهان قرارگاه کربلا و نصرت در نهایت اختفا آغاز کردند. این اقدام فرماندهی کل سپاه که حدود شش ماه به طول انجامید با حضور مکرر در مردابهای هور و شناسایی زمین منطقه عملیات از نزدیک و عمق خاک دشمن همراه بود، فرماندهی سپاه را به موفقیت عملیات امیدوار نمود و ایشان اقدام به برنامه ریزی و ایجاد گروه های کاری برای تهیه تجهیزات اعم از قایق و پل خیبری و سایر اقلام مورد نیاز نمود، در حالی که هیچ یک از افراد دست اندرکار تهیه تجهیزات از عملیات هیچ اطلاعی نداشتند.
پس از مدتی از فعالیت سپاه پاسداران، ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز منطقه زید را با هدف تصرف شرق بصره و تنومه انتخاب و برنامه ریزی برای عملیات را آغاز نمود. با توجه به اقدام همزمان دو سازمان ارتش و سپاه با هدف نزدیک شدن به شهر بصره، طی توافقی مقرر شد، این دو سازمان در زمینه واگذاری واحدهای رزمی و پشتیبانی رزمی یکدیگر را یاری کنند. در وضعیت جدید به یک فرماندهی هم آهنگ کننده بالاتر نیاز بود. به همین دلیل، حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی در زمستان ۱۳۶۲ به فرمان امام ره به عنوان فرمانده عالی جنگ انتخاب و با نام قرارگاه خاتم الانبیاء در رأس سپاه و ارتش در منطقه عملیات مستقر شد.
منطقه هوالهویزه به دلیل شرایط اقلیمی خاص آن در چهار سال آغاز جنگ، هیچ گاه مورد توجه نیروهای نظامی عراق و ایران قرار نگرفته بود و به همین دلیل علاوه بر اینکه منطقه‌ای بکر و با حداقل آلودگی اطلاعاتی و موانع و استحکامات برخوردار بود، ارتش عراق هیچ گونه آمادگی انجام عملیات آبخاکی با این وسعت را نداشت؛ اما سپاه پاسداران طی حدود ده ماه فعالیت به آمادگی خوبی دست یافته بود و این امتیاز فوق العاده ای برای جبهه خودی محسوب می شد، ولی دشمن به فعالیت واحدهای ارتشی در منطقه زید پی برده و یگان‌های خود را در آن منطقه متمرکز کرده بودند.
در آستانه عملیات رسانه‌های عراقی و غربی به تحلیل شرایط جنگ پرداخته و با ابراز نگرانی از اقدام ایران کمک‌های خود را به رژیم بعث افزایش دادند.
بخشی از این کمک‌ها عبارتند از؛
- سفر ریچارد مورفی به بغداد و ملاقات با صدام حسین
- تحویل هواپیماهای سوپر اتاندارد فرانسوی به عراق
- تصویب قطعنامه ۵۴۰ شورای امنیت مبنی بر توقف عملیات های نظامی و توقف حمله به شهرهای مسکونی و پایان دادن به خصومت ها
- انفجار مقر تفنگداران امریکایی در بیروت
با آمادگی نیروهای خودی عملیات در دو محور هور توسط سپاه پاسداران تحت عنوان قرارگاه نجف و محور زید توسط ارتش تحت عنوان قرارگاه کربلا در ۱۳۶۲/۱۲/۳ در ساعت ۲۱/۳۰ آغاز شد.
سپاه پاسداران به رغم داشتن ۵۰ درصد از تجهیزات و قایق و نیروی رزمنده مورد نیاز خود، توانست در عمق حدود ۳۰ کیلومتری خاک عراق مناطق مهم و استرتژیک العزیر و الصخره و همایون و دجله و جزایر مجنون جنوبی و شمالی را به تصرف خود درآورد. یگان های سپاه پاسداران با وجود حضور در اهداف مورد نظر به دلیل نرسیدن نیروهای پشتیبان برای ادامه عملیات از محورهای العزیر و الصخره و همایون و بخشی از جزیره جنوبی عقب نشینی کردند اما بخش عمده ای از هور و روستاها و جزیره مجنون شمالی را در تصرف خود نگه داشتند.
یگان های نیروی زمینی ارتش با وجود تلاش فراوان نتوانستند، از خط اول و دوم ارتش عراق عبور کنند و پس از دو شبانه روز نبرد به مواضع اولیه خود بازگشتند؛ اما از دست دادن مناطق حساس هور برای رژیم صدام قابل قبول نبود. به همین دلیل، با بسیج یگان های رزهی و توپخانه و نیروی هوایی خود، حملات بی امانی را علیه نیروهای قرارگاه نجف آغاز کرد.
در ادامه عملیات، نیروهای خودی برای اتصال منطقه شحیطاط و طلائیه چهار گردان از دو لشکر نجف و عاشورا را وارد عمل کردند که به دلیل نیامدن نیروهای طلائیه و رفتن در عمق گردان های این دو یگان، نیروهای مذکور در محاصره واحدهای ارتش عراق قرار گرفتند و در نهایت جانبازی و مقاومت ایستادگی کردند. در جریان این عملیات حمید باکری، فرمانده محور لشکر عاشورا به همراه نیروهای خود در منطقه به شهادت رسید. در ادامه نبرد فرمانده لشکر محمد رسول الله (ص) نیز پس از خارج شدن از جلسه برنامه ریزی ادامه عملیات در اثر اصابت ترکش توپخانه دشمن به شهادت رسید.
برای ادامه عملیات لشکر ۱۴ امام حسین نیز وارد محور طلائیه شد تا با سایر یگان ها به عملیات ادامه دهند که در جریان حملات دشمن برادر حسین خرازی فرمانده لشکر به شدت مجروح و دست راست ایشان قطع و از صحنه نبرد خارج شد. در عملیات هزاران تن از رزمندگان سپاه پاسداران بر اثر حملات شیمیایی ارتش عراق شهید و مجروح شدند.
نبرد سنگین و تن به تن نیروهای پیاده و فشار مضاعف واحدهای زرهی و اجرای همزمان هزاران قبضه توپ و خمپاره یگان های دشمن برای بازپس گیری جزیره مجنون برای ارتش عراق بی ثمر بود و در جریان این نبردها، گاهی فشار شبانه روزی و طاقت فرسا می شد که بیم از دست رفتن جزایر و همه دستاوردهای عملیات فرماندهان خاتم و مسئولان طراز اول را نگران می کرد. در اوج فشارها و استیصال جبهه خودی از بیت حضرت امام این پیام برای قرارگاه مرکزی ارسال شد.
محسن رضایی، فرمانده سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس درباره این پیام گفت: «در جریان عملیات خیبر، وقتی که جزایر خیبر به دست رزمندگان اسلام فتح شد و برادران ما وارد جزایر شدند و جزایر را گرفتند، بعد از چند روز دشمن خودش را آماده کرد تا به جزایر حمله کند. در چنین شرایطی وقتی که پیام امام عزیز (ره) را به فرماندهان رساندیم از جمله مهدی، من مهدی را پشت بی سیم آوردم و چند تن از برادران دیگر مثل شهید عزیزمان حاج همت، پشت بی سیم آوردم و به ایشان گفتم: برادران، امام (ره) فرموده که شما باید استقامتتان را در جزایر به دنیا نشان دهید. همان بود فقط. ما آنچنان رزمی از این برادر‌ها دیدیم، آنچنان مقاومتی دیدیم، آنچنان قوتی دیدیم، آنچنان قدرتی دیدیم، آنچنان توکل بر خدایی دیدیم که در اوج عدم امکانات مادی این‌ها ماندند و در جزایر جنگیدند و جزایر را حفظ کردند.»
با رسیدن این پیام و اعلام آن از طریق بی سیم برای همه فرماندهان یگان ها، شور و شوق عجیبی در جبهه خودی ایجاد شد و متعاقب آن کلیه فرماندهان وارد جزیره شدند تا با همفکری یکدیگر برای تثبیت جزایر اقدام کنند. بدین ترتیب، عملیات خیبر با حفظ جزیره مجنون و پاسگاه‌ها و روستاها در منطقه هور به پایان رسید.
