دو شگفتی بزرگ انتخاباتی در عراق/ائتلاف جریان صدر و الفتح در رتبه اول و دوم/ آینده دولت عراق چگونه خواهد شد؟

انتخابات پارلمانی عراق برگزار شد و تاکنون و طبق نتایج اولیه آن، شگفتی ها زیادی رقم خورده است. در حالی که بسیاری از ناظران به دلیل موفقیت های دولت العبادی در شکست داعش منتظر مشارکت گسترده مردم پای صندوق ها و پیروزی ائتلاف النصر تحت هدایت وی بودند، خبرها و نتایج اولیه حاکی از پیشتازی جریان مقتدا صدر و حشدالشعبی و اقبال کمتر به جریان العبادی است. از سوی دیگر، مشارکت در انتخابات نسبت به دوره های پیشین به شدت کاهش یافت.

به گزارش «تابناک»؛ در سه انتخابات‌ گذشته (2005، 2010 و 2014) با وجود ناامنی های پراکنده در عراق، مردم به پای صندوق‌های رأی رفتند و مشارکت بالای 60 درصد داشتند، اما در دوره پساداعش و با وجود برقراری امنیت نسبی، تنها 44 درصد در انتخابات مشارکت داشتند که این سطح مشارکت، حاکی از شکننده بودن وضعیت سیاسی در پارلمان و دولت عراق خواهد بود.

پیشتازی جریان صدر و العامری

طبق آنچه کمیسیون انتخابات عراق از نتیجه شمارش آرا در بیش از ده استان اعلام کرده است و همچنین بر اساس آمار غیررسمی از کل استان‌های عراق، ائتلاف‌های «سائرون للإصلاح» وابسته به جریان صدر و «الفتح المبین» وابسته به «الحشد الشعبی» پیشتاز انتخابات شده‌اند. 

شاید «حیدر العبادی» رهبر ائتلاف «النصر» (پیروزی) که به نشانه غلبه بر تروریسم داعشی و جلب آرای مردم، این نام را برای ائتلاف خود برگزید، تصور نمی‌کرد که در بسیاری از استان‌ها بخصوص در استان بغداد، باید نظاره‌گر پیشتازی دو ائتلاف «سائرون» و «الفتح» باشد و خود در جایگاهی مثل چهارم و پنجم. 

در استان بغداد، ائتلاف سائرون (صدر) با ۴۱۳ هزار رأی جایگاه نخست و ائتلاف الفتح با ۲۳۳ هزار رأی جایگاه دوم را از آن خود کردند. ائتلاف «دولة‌ القانون» به ریاست «نوری المالکی» (نخست‌وزیر سابق و معاون رئیس‌جمهور) با ۲۱۱ هزار رأی سوم و ائتلاف «القوی الوطنیه» به ریاست «ایاد علاوی» با ۲۰۴ هزار رأی  چهارم و ائتلاف «النصر» به رهبری «حیدر العبادی» (نخست‌وزیر) با ۱۹۴ هزار رأی در جایگاه پنجم ایستاده است. 

طبق نتایج غیررسمی، ائتلاف سائرون در حداقل پنج استان جنوبی عراق (المثنی، میسان، نجف، واسط و ذی‌قار) رأی نخست را کسب کرده و در سه استان (بصره، قادسیه و کربلا) رأی دوم را آورده است. 

همپای سائرون، ائتلاف «الفتح» در حداقل چهار استان (بصره، قادسیه، واسط و کربلا) رأی نخست را کسب کرده و در شش استان (المثنی، میسان، نجف، واسط، صلاح الدین و ذی‌قار) رأی دوم را حاصل کرده است. 

از سوی دیگر گزارش ها حاکی از آن است که فهرست النصر وابسته به حیدر العبادی در استان نینوا در رتبه اول قرار دارد که این امر امکان تغییر در نتایج انتخابات را قوت می بخشد. استان نینوا با 34 کرسی بیشترین کرسی‌ها بعد از بغداد با 71 کرسی را در اختیار دارد.

حکومت آینده

نتایج انتخابات نشان می‌دهد که حکومت آینده نیز لزوما توافقی (حداقلی یا حداکثری) است و نه تنها به برآیند اکثریت سیاسی و بر خلاف حکومت‌های پیشین، بلکه به ائتلاف گسترده‌تری نیاز دارد. با توجه به تجارب گذشته، لزوما لیست سائرون که حائز اکثریت نسبی شده است، تشکیل دهنده حکومت نخواهد بود. هر کدام از لیست‌های بزرگ مثل سائرون، الفتح و النصر برای تشکیل حکومت باید یک ائتلاف پارلمانی متشکل از حداقل 165 نماینده از 329 نماینده را ایجاد کنند.

دو غافلگیری

این انتخابات تا اینجا دو امر غافلگیر کننده داشته است. اول، میزان کم مشارکت مردم که حدود ۴۴ درصد اعلام شد؛ یعنی فقط حدود ۹ میلیون از ۲۴.۵ میلیون نفر واجد شرایط، در انتخابات حاضر شدند؛ و امر غافگیرکننده دوم پیشتازی و صدرنشینی ائتلاف جریان صدر و ائتلاف الحشد الشعبی، در حالی که بسیاری‌، ائتلاف النصر را نامزد کسب رتبه نخست می‌دانستند. 

در سایه کاهش مشارکت معنادار مردمی بخصوص در استان‌های جنوبی (شیعه‌نشین) که سبب کاهش رأی ائتلاف الفتح و دولة القانون شد، مقتدا صدر با تغییر ادبیات و منش سیاسی (مثل نزدیک شدن به عربستان سعودی) و ائتلاف با احزابی مثل احزاب کمونیست از خود چهره معترضی ساخت و توانست با بهره‌برداری از مشارکت کم‌رنگ، بر موج اعتراض مردم به اوضاع معیشتی و خدماتی و حتی امنیتی، خود را پیروز مسلم این انتخابات معرفی کند.

ائتلاف سائرون بنا بر نتایج اعلام شده غیررسمی بیش از ۵۰ کرسی (۵۴ یا ۵۵ کرسی) کسب کرده است. 

در کنار سائرون، اقبال خوب مردمی به ائتلاف الفتح به ریاست «هادی العامری» رئیس سازمان بدر عراق نیز جالب توجه است. ائتلافی که سران آن از اعضای سرشناس الحشد الشعبی است که بنا بر فتوای مرجعیت برای مبارزه با داعش و تکفیری‌ها تشکیل شده و در عراق به نماد فداکاری برای همه مردم عراق (فارغ از دین و مذهب آنان) تبدیل شده است.

ائتلاف الفتح با آرای خوبی که در استان‌های مختلف کسب کرده بیش از ۴۵ کرسی (احتمالا ۴۷) کرسی کسب کرده است.

بعد از این دو ائتلاف، گمان می‌رود ائتلاف «النصر» با ۴۲ کرسی و ائتلاف «دولة القانون» با ۲۵ کرسی، رتبه‌های بعدی را در کسب کرسی‌های پارلمان جدید عراق کسب کنند.

آنچه مهم‌تر از این رتبه‌هاست، ائتلاف‌هایی است که سائرون و الفتح با دیگر ائتلاف‌ها در داخل پارلمان انجام خواهند داد و چهره سیاسی عراق را از نو ترسیم خواهند کرد. باید دید که سیاسیون پیروز، چگونه از طریق ائتلاف با دیگر احزاب، تلاش می‌کنند نخست‌وزیر دلخواه خود را معرفی کنند.

هر چند ائتلاف احزاب شیعه غیرممکن نیست  و تلاش احزاب شیعه هم باید در همین سو باشد، آنچه در وضعیت کنونی محتمل‌تر به نظر می‌رسد، ائتلاف سائرون با النصر و تیار الحکمة هست که تعداد کرسی‌های آنان را حداقل به حدود ۱۱۵ کرسی می‌رساند اما باید منتظر شد تا دید کدام ائتلاف به این جمع اضافه خواهد شد.

در مقابل، ائتلاف الفتح و دولة القانون به هم نزدیک هستند و کرسی‌های آنان را به حدود ۷۲ کرسی می‌رساند و باز هم باید منتظر شد که چه ائتلاف‌هایی به جمع این دو افزوده خواهند شد. گذشته از ۳۴ کرسی دو ائتلاف اهل سنت «القوی الوطنیة» (۲۱) و «القرار العراقی»‌ (۱۳)،  ۴۰ کرسی احزاب کُردی «الدیمقراطی الکردستانی» (۲۳) و «الاتحاد الوطنی الکردستانی» (۱۷) در این میان نقشی تعیین کننده دارند. 

 نکته مهم دیگر که نباید از آن غافل شد، این است که هر چهار ائتلاف نخست، از احزاب شیعه هستند و هر چند از اتحاد دوره‌های قبل برخوردار نیستند، به هر ترتیب ائتلاف شیعیان مجموعا نخست‌وزیر را تعیین خواهد کرد. علاوه بر این احزاب اهل سنت و حتی احزاب کردستان نیز وضعیت بهتری ندارند و هر کدام چه در سطح ائتلاف و چه در سطح رهبران و چهره‌های شاخص، دچار افول شده‌اند. برای نمونه وضعیت ایاد علاوی یا اسامه نجیفی که به نحوی ائتلاف‌های اهل سنت را رهبری می‌کنند، دچار افول شده‌اند.

نگاهی به ائتلاف‌های پیروز در پارلمان ۲۰۱۴، گویای تغییر چهره سیاسی عراق در دوره آتی است: 

۱- ائتلاف دولة القانون (نوری المالکی)   ۹۲ کرسی
۲- التیار الصدری (مقتدی صدر)  ۳۴  کرسی
۳- ائتلاف المواطن (عمار الحکیم)  ۲۹  کرسی
۴- ائتلاف متحدون للاصلاح (اسامه النجیفی)  ۲۳  کرسی
۵- ائتلاف الوطنیه (ایاد علاوی)  ۲۱  کرسی
۶- الحزب الدیمقراطی الکردستانی (مسعود بارزانی) ۱۹  کرسی
۷- الاتحاد الوطنی الکردستانی (طالبانی) ۱۹  کرسی
۸- ائتلاف العربیة (صالح مطلک) ۱۰  کرسی
۹- حرکة التغییر الکردستانیه  ۹  کرسی
۱۰- ائتلاف الفضیله ۶  کرسی

نتیجه انتخابات ۲۰۱۸ که متأثر از شرایط جدید عراق از جمله پایان داعش، میزان مشارکت مردمی، نوع برگزاری انتخابات (الکترونیکی بودن) و مطالبه عموم مردم برای بهبود خدمات و از بین رفتن فساد و مبارزه با آن است، چهره جدیدی از عراق ارائه خواهد داد که بیش از هر چیز، یکپارچگی احزاب و همکاری با یکدیگر می‌تواند پاسخگوی نیاز مردم این کشور باشد. 

چند ائتلاف اصلی انتخابات

حیدر عبادی، نخست‌وزیر کنونی، رئیس ائتلاف النصر است که از ترکیب چند جریان سیاسی کوچک‌تر تشکیل شده است. او با پیروزی بر داعش به موفقیت چشمگیری دست یافته اما در مقابل مردم از وضعیت اقتصادی عراق گله‌مند هستند.

مقتدا صدر، ائتلاف سائرون تحت حمایت روحانی پرنفوذ شیعه است. او طرفدار سیاست خارجی مستقل است. مقتدا صدر کمپین شدیدی را علیه “فساد” و دولت هدایت کرده است.

هادی عامری، رئیس سپاه بدر در صدر ائتلاف فتح‌المبین است. گروه‌های وابسته به حشد شعبی و در رأس آن عصائب اهل حق در این ائتلاف هستند.

نوری مالکی، نخست‌وزیر سابق عراق در رأس ائتلاف دولت قانون است. او از رقیبان جدی حیدر عبادی محسوب می‌شود.

عمار حکیم، او رئیس حزب جریان حکمت ملی و از متحدان پیشین نوری مالکی است و در سال‌های اخیر سعی کرده که از ایران فاصله بگیرد.