رضا رحیمی/ هفته گذشته نمایندگان مجلس شورای اسلامی با کلیات لایحه‌ای یک فوریتی موافقت کردند که در پی آن قرار است، چند منطقه آزاد تجاری- صنعتی و منطقه ویژه اقتصادی در کشور ایجاد شود. از جمله این مناطق، منطقه آزاد سیستان است که با رأی موافق بیش از ۱۴۰ نماینده به تصویب رسید؛ منطقه آزادی که در مورد ساز و کار عملیاتی شدن آن سئوال‌های فراوانی وجود دارد و برخی معتقدند این منطقه آزاد خود می‌تواند مقدمه‌ای بر افزایش تنش‌ها در استان سیستان و بلوچستان باشد.
به گزارش «تابناک»، در نشست علنی روز یکشنبه نمایندگان مجلس با بررسی لایحه ایجاد هشت منطقه آزاد تجاری – صنعتی، اصلاح محدوده سه منطقه آزاد تجاری – صنعتی و ایجاد مناطق ویژه اقتصادی، موافقت کردند که بر اساس آن قرار است در استان‌های گلستان (اینچه‌برون)، ایلام (مهران)، اردبیل (اردبیل)، سیستان و بلوچستان (سیستان)، کردستان (بانه - مریوان)، هرمزگان (جاسک)، بوشهر (بوشهر) و کرمانشاه (قصرشیرین)، منطقه ازاد تجاری – صنعتی ایجاد شود.
همانطور که اشاره شد یکی از مناطق آزادی که بر اساس لایحه مطرح شده در دستور کار قرار خواهد گرفت و بناست تا با اجرایی کردن آن زمینه توسعه در استان سیستان و بلوچستان فراهم شود، منطقه آزاد سیستان است؛ منطقه آزادی که در مورد ساز و کار دقیق اجرایی شدن آن اطلاعاتی زیادی منتشر نشده است.
در مورد ایجاد منطقه آزاد در استان سیستان، ابهام و پرسش‌های فراوانی وجود دارد که پرسش به آن‌ها می‌تواند در مورد جزئیات چراغ راهی که در مسیر توسعه این استان روشن شده است، شفافیت بیشتری ایجاد کند؛ مسئله مهمی که در صورت عدم تحقق این نگرانی را پیش می‌آورد که این طرح نیز مانند ده‌ها و چه بسا صد‌ها طرحی که سابق بر این برای توسعه این استان محروم به تصویب رسیده بودند، چندان توفیقی به دست نیاورد.
برای یافتن پاسخ برای سئوالاتی که پیرامون منطقه آزاد سیستان وجود دارد و نیز آگاهی از ساز و کار عملیاتی شدن، به سراغ «مهندس هوشنگ ناظری» فرماندار ویژه زابل رفتیم و با وی به گفتگو نشستیم. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح این گفتگو است.
-آقای مهندس ناظری، با سلام. از وقتی که در اختیار ما گذاشتید سپاسگزارم. قبل از این که وارد بحث منطقه آزاد شویم، می‌خواستم از شما بخواهم به عنوان یک مدیر اجرایی، یک توصیفی از وضعیت حاضر توسعه یا محرومیت استان سیستان و بلوچستان و شهرستان زابل را بفرمایید؟
با سلام به شما و خوانندگان در ارتباط با وضعیت موجود استان سیستان و بلوچستان، یکی وضعیت موجود استان است که قابلیت‌ها و پتانسیل‌هایی دارد و یکی هم شرایطی که در آن چالش‌ها و تنگنا‌هایی دیده می‌شود که باید طرح موضوع کنیم.
در ارتباط با مباحث مربوط به مشکلاتی که الان هست، خب مشکلات منطقه زیاد است. ما از شاخص‌های توسعه که در بخش‌های مختلف هست با توجه به فاصله تاریخی (که البته این همیشه وجود داشته و معضل تاریخی است)، هرچند که کار‌های زیادی بعد از انقلاب انجام شده، اما متاسفانه راجع به استان‌های برخوردار و مناطقی که از امکانات بهره‌مند هستند، ما این مشکلات را داشتیم و هنوز کماکان در برخی از قسمت‌ها وجود دارد. ولی استان علی رغم این وضعیتی که نسبت به سایر استان‌ها دارد، از ظرفیت‌های بسیار خوبی برخوردار است.
هم مرز‌های آبی خوبی دارد، هم مرز‌های خاکی قابل توجهی دارد، هم در ارتباط با وضعیت معادنش، در بحث آبزی پروری، در بحث کشاورزی واقعا شرایط خوبی را دارد.
خود موقعیت سیستان و بلوچستان، استان واقعا بی نظیری نسبت به سایر مناطق است. این‌ها می‌تواند برای خود کشور ایجاد مزیت کند. خب این شرایط منطقه است. خود سیستان هم که در شمال استان قرار گرفته و آن هم تقریبا با توجه به همین ظرفیت‌هایی که در آن و ارتباط با ناحیه جنوبی استان مثل چابهار دارد، خیلی می‌تواند کار کند.
استان سیستان و بلوچستان می‌تواند برای توسعه و رشد روز افزون از این مزیت‌های موجود بهره برداری کند و شرایط را به گونه‌ای پیش ببرد که نتیجه آن تعامل تجاری و اقتصادی با کشور‌های آسیای مرکزی و شرقی باشد و عواید خوبی به لحاظ اقتصادی را به مردم منطقه برساند.
در سایر قسمت‌ها هم می‌تواند کار‌های زیادی را انجام داد. در بحث تامین مالی و آبزی پروری. اما در حال حاضر منطقه سیستان به دلیل خشکسالی‌ها متاسفانه وضعیت خوبی ندارد. به دلیل این که ما وارد بیست و یکمین سال خشکسالی می‌شویم؛ و آبی هم که در سیستان هست از کشور افغانستان تامین می‌شود. فعلا منابع آبی که متکی به خودمان باشد نداریم. البته چاه اکتشاف چاه‌های ژرف و حفاری آن در حال انجام است و امیدواریم به نتایج مطلوب خود برسد تا بتوانیم بخشی از نیازمندی‌های آبی منطقه را از پشتوانه‌های داخلی خودمان تامین کنیم و وابستگی مان به کشور افغانستان کمتر شود.
- در مورد منطقه آزاد بفرمایید. به نظر شما اجرایی شدن منطقه آزاد یکی از راه‌های توسعه است؟ و آیا این تصمیم درستی است برای توسعه منطقه سیستان؟
ببینید منطقه آزاد یکی از مباحثی است که همیشه مطرح کردیم. استفاده از مزیت مرزی بودن سیستان و موقعیت سیستان اینجا مطرح است. ما باید دنبال پروژه‌هایی باشیم که آب محور نباشد و یا کمتر به آب نیاز داشته باشد، یکی از مباحث مهمش استفاده از مزیت مرز و بحث تجارت و بازرگانی است که بتواند در منطقه انجام شود.
از این لحاظ بحث کشور‌های هدف ما هم که نیازمند کالا‌های ما هستند مطرح است. کالا‌هایی که از طریق منطقه آزاد چابهار وارد می‌کنیم یا این که خودمان تولید می‌کنیم و صادرات می‌کنیم. این هست که منطقه آزاد سیستان در کنار منطقه آزاد چابهار می‌تواند مزیت بسیاری را ایجاد کند. چون به هر حال این موضوع در اسناد بالادستی پیش بینی شده و دیده شده بود. به هر حال باید ناحیه شرق کشور را با توجه به حوزه نفوذی که هم سیستان و هم بلوچستان دارد، حوزه نفوذش داخل پاکستان، از آن طرف هم ارتباطی که با منطقه چابهار با کشور‌های دیگر می‌تواند داشته باشد و خود منطقه آزاد با منطقه آزاد جبل علی و بقیه قسمت‌ها واقعا می‌تواند خیلی کار‌ها انجام دهد.
از این طرف هم حوزه نفوذ در سیستان و افغانستان و آسیای مرکزی یکی از مباحثی بوده که همیشه مطرح بوده که کشور‌های هدف را مدنظر قرار دهد. منطقه آزاد سیستان می‌تواند به عنوان مکمل منطقه آزاد چابهار قرار بگیرد و خیلی از کالا‌هایی که منطقه آزاد چابهار آن‌ها را تولید می‌کند و باید تولید کند و یا وارد می‌کنند، از طریق این منطقه می‌تواند مثلا فراوری شود یا حتی تاجران افغانی بسیاری حاضر به سرمایه گذاری هستند، در منطقه آسیای مرکزی توزیع شود. می‌شود روی این‌ها کار کرد.
در مجموع از نظر ما منطقه آزاد مثبت ارزیابی می‌شود. همین الان از نظر روانی هم تاثیرات خود را بر روی منطقه گذاشته است. همین که اسمش مطرح شود، باعث می‌شود ماندگاری، انگیزه و رغبت مردم را برای ماندن بیشتر کند و هم این که به هر حال سرمایه گذارانی ورود کنند برای این که منطقه آزاد به هر حال مزیت‌ها و منافعی دارد که می‌توان از آن استفاده کرد.
-این جنبه روانی که می‌فرمایید، الان روی منطقه آزاد سیستان تاکید شده، و واژه بلوچستان از آن حذف شده است، آیا این خود نمی‌تواند نوعی حس تبعیض بین مردم بلوچستان ایجاد کند؟
الان بلوچستان که منطقه آزاد چابهار را دارد.
خب آن تقریبا متعلق به شهرستان چابهار است.
نه متعلق به بلوچستان است. یعنی یک منطقه آزاد در چابهار است متعلق به بلوچستان است. یک منطقه آزاد هم در سیستان قرار است ایجاد شود که تحت عنوان سیستان مطرح است.
به نظر می‌رسد منطقه آزاد سیستان و بعد جغرافیایی آن دقیقاً مشخص نیست. این خود یک نوع ابهام نیست؟
به هر حال سیستان خودش در حال حاضر از چند شهرستان تشکیل شده است. شامل زابل، هیرمند، هامون، زهک و نیمروز است. منطقه آزاد هم به گونه‌ای طراحی شده که مرز‌هایی را از تمامی شهرستان‌ها شامل شود. در دو زون هم است یعنی دو زون جدا از هم و با فاصله است. شهرستان هامون با مناطقی که در آنجا است یک زون است. شهرستان‌های زابل و نیمروز و هیرمند و زهک هم که با این شهرستان هم مرز دارد، یک زون است که نهایتا هم به مرز میلک متصل می‌شود (در کشور افغانستان)؛ بنابراین با این شرایط سعی شده منطقه آزاد تمام مناطق را در بر بگیرد و عدالت اجرا شود تا تمام شهرستان‌ها بتوانند خودشان را مرتبط کنند و از محاسن و مزیت‌های منطقه آزاد استفاده کنند.
-در این رابطه دو نگرانی وجود دارد. در دو سئوال جداگانه از شما می‌پرسم. یکی این که سابقه مدیران انقلاب اسلامی نشان داده که به منطقه جنوب شرق ایران و سیستان و بلوچستان بیشتر نگاه امنیتی دارند تا نگاه اقتصادی و این نگاه هنوز هم دیده می‌شود مثل بستن مرزها. به نظر شما این نگاه امنیتی روی منطقه آزاد تاثیر منفی نمی‌گذارد؟
قطعا نگاه امنیتی تاثیر خود را خواهد گذاشت. اما وجود منطقه آزاد که یک مجموعه قانونی و مصوب است. قطعا به کاهش این نگاه می‌تواند کمک کند و عملا دروازه‌ها را باز کند برای این که تجار ایرانی و خارجی بتوانند در این محدوده ورود کنند و با توجه به قوانینی که به هر حال اجازه این کار را داده، سرمایه گذاری کنند.
البته در تقلیل آن نگاه تمام دستگاه‌های استان با هم پیگیری کردند و می‌کنند که این نگاه کاهش پیدا کند و تجار بتوانند به راحتی رفت و آمد کنند و از امنیت اجتماعی و اقتصادی برخوردار باشند و بتوانند سرمایه گذاریشان را به راحتی انجام دهند. ممکن است در بدنه یک سری اشکالات وجود داشته باشد، ولی در مجموع منطقه آزاد این مزیت را ایجاد می‌کند. یعنی باعث تغییر این نگاه امنیتی می‌شود. ما قبلا این مشکل را داشتیم که تاجر خارجی چه طور وارد شود؟ چه کسی است؟ قصد دارد در این منطقه چه کاری انجام دهد؟ اما با قوانینی که برای منطقه آزاد وجود دارد این مشکل تقریبا حل خواهد شد.
-نگرانی دوم بحث تحریم هاست. این که ما در حال حاضر زیر فشار تحریم‌های شدید هستیم، به نظر شما در این فضا می‌توان به مناطق آزاد امیدی داشت؟
خدمت شما عرض شود ما با برخی کشورها، از جمله کشور افغانستان و پاکستان، به خاطر نیازمندی به کالا‌های آن‌ها و نیز نیاز آن‌ها به کالا‌های ما ارتباطاتی داریم که تحریم چندان نمی‌تواند روی آن اثرگذار باشد و بیشتر منطقه‌ای است.
مشخصا کدام کالاها؟
تقریبا همه کالاها، البته افغانستان خوار و بار زیاد دارد، در کشاورزی، دام و میوه تولیداتی دارند، ولی خب در این جا می‌توانیم فرآوری بکنیم. درخواست‌های کشور‌های همجوار هم تقریبا همین بوده که کمک کنیم به آن‌ها در بحث صادرات کالاهایشان یا فرض بفرمایید با توجه به این کا ما زیرساخت‌های آماده تری نسبت به افغانستان داریم، در تبدیل کالاهایشان به کالا‌های دیگر و یک سری کار‌های اینگونه به آن‌ها کمک کنیم.
می‌توانیم شرایطی را فراهم کنیم که کالا‌های آن‌ها به اینجا بیاید و با حضور و مشارکت خودشان، بحث فراوری و تبدیل آن انجام شود و بعد هم صادرات شود. همین طور مباحث دیگری که وجود دارد و بررسی شده است. ما در بحث‌های انرژی می‌توانیم خوب کار کنیم. ما در منطقه از استعداد خوبی در این زمینه برخورداریم و می‌توانیم بخشی از نیازمندی‌های انرژی آن‌ها را تامین کنیم. در بحث مواد غذایی (از نان گرفته تا نوشابه و بیسکوییت، مواد شوینده بهداشتی و ...)، واقعاً نیاز دارند و ما همین الان هم به آن‌ها صادرات داریم. از آن طرف هم ما یک سری واردات داریم، مثل خوار و بار، گردو، ... بنابراین می‌شود کار‌های بسیاری انجام داد.
-از شما بابت فرصتی که در اختیار ما گذاشتید، سپاسگزارم. امیدوارم شرایط به گونه‌ای پیش برود که شاهد روز‌های روشن و پر رونقی برای استان سیستان و بلوچستان باشیم.
-من هم از شما ممنونم و برای شما آرزوی توفیق دارم.
