نماز مهمترین اعمال دینی است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادتهای دیگر هم قبول می شود و اگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمی شود. و همان طور که اگر انسان شبانه روزی پنج نوبت در نهر آبی شستشو کند، چرک در بدنش نمی ماند نمازهای پنجگانه هم انسان را از گناهان پاک می کند. و سزاوار است که انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و کسی که نماز را پست و سبک شمارد، مانند کسی است که نماز نمی خواند. پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «کسی که به نماز اهمیّت ندهد و آن را سبک شمارد سزاوار عذاب آخرت است».
روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند مردی وارد و مشغول نماز شد و رکوع و سجودش را کاملاً به جا نیاورد، حضرت فرمودند: «اگر این مرد در حالی که نمازش این طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است».
پس انسان باید مواظب باشد که به عجله و شتابزدگی نماز نخواند و در حال نماز به یاد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد و متوجّه باشد که با چه کسی سخن می گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند عالم بسیار پست و ناچیز ببیند[1] و اگر انسان در موقع نماز کاملاً به این مطلب توجه کند از خود بی خبر می شود، چنانچه در حال نماز تیر را از پای مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام بیرون کشیدند و آن حضرت متوجّه نشدند.
و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانی که مانع قبول شدن نماز است، مانند حسد، کبر، غیبت، خوردن حرام، آشامیدن مسکرات و ندادن خمس و زکات بلکه هر معصیتی را ترک کند. و همچنین سزاوار است کارهایی که ثواب نماز را کم می کند بجا نیاورد، مثلاً در حال خواب آلودگی و خودداری از بول به نماز نایستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نکند و نیز کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند بجا آورد، مثلاً انگشتری عقیق به دست کند و لباس پاکیزه بپوشد و شانه و مسواک کند و خود را خوشبو نماید.
*****
وحید: قبل از ورود در احکام نماز، اشاره به دو نکته لازم است:
(اوّل) اهمیّت نماز: در قرآن مجید نزدیك به صد مورد از نماز گفتگو شده ، و اشاره به دو مورد آن كافیست:
۱ ـ بعد از آن كه خداوند متعال حضرت ابراهیم (علیه السلام) را به مقام نبوّت و رسالت و خلّت اختیار نمود و به كلمات آزمایش و مبتلا كرد و آن حضرت كلمات را اتمام نمود ، به مقام امامت نایل شد ، و آن قدر عظمت مقام امامت ـ بعد از آن همه مقامات ـ در نظرش جلوه كرد كه ( قالَ وَ مِنْ ذُرِّیتِى ) (گفت و از براى فرزندان من هم؟) جواب شنید: ( لا ینالُ عَهْدِى الظّالِمِینَ ) (پیمان من به ظالمین نمى رسد) ، و در عظمت نماز همین اندازه بس كه آن كس كه خداوند متعال براى او مقام امامت را خواست و او براى ذریه اش مسألت كرد ـ بعد از طىّ تمام مقامات ـ در جوار خانه خدا از خداوند متعال خواست: ( رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلوةِ وَ مِنْ ذُرِیتی ) (پروردگارا مرا اقامه كننده نماز قرار بده و ذریه مرا).
و همچنین بعد از آن كه ذرّیه خود را در نزد بیت مسكن داد ، گفت ( رَبَّنا اِنِّی اَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِیتی بِواد غَیرِ ذِی زَرْع عِنْدَ بَیتِكَ الْمُحَرَّمِ ، رَبَّنا لِیقِیمُوا الصَّلوةَ )پروردگار ما هر آینه من از ذریه خودم مسكن دادم به بیابان بدون زرع نزد خانه محترم تو ، پروردگارا براى این كه اقامه نماز بنمایند.
۲ ـ در قرآن مجید یك سوره به نام مؤمنون است ، و در آن مؤمنان به خصوصیاتى معرّفى شده اند ، و اوّل خصوصیتى كه به آن ابتدا شده این است كه: ( الَّذینَ هُمْ فی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ ) (آنان كه همانا در نمازشان خاشعند) و آخر خصوصیتى هم كه به آن ختم مى شود ( وَ الَّذینَ هُمْ عَلى صَلَواتِهِمْ یحافِظُونَ ) (و آن چنان كسانى كه همانها بر نمازهایشان محافظت دارند).
پس افتتاح ایمان و ختم ایمان به نماز است ، و ثمره آن هم این آیه است: ( اُولئِكَ هُمُ الْوارِثُونَ * اَلَّذینَ یرِثُونَ الْفِرْدَوسَ هُمْ فیها خالِدُونَ )
و از سنّت همین اندازه بس است كه از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده كه فرمودند: بعد از معرفت خدا چیزى را افضل از این صلوات پنجگانه نمى دانم ، و عدم علم از آن حضرت ، علم به عدم است ، و این روایت بیان كلام خداست ، و خداوند متعال هم در قرآن مجید مى فرماید: ( ذلِكَ الْكِتابُ لا رَیبَ فیهِ هُدًى لِّلْمُتَّقینَ * اَلَّذینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ وَ یقیمُونَ الصَّلوةَ ) بعد از ایمان به غیب اقامه نماز ذكر شده است.
و در عظمت نماز همین اندازه كفایت مى كند كه جامع تر از نماز بین عبادات عبادتى یافت نمى شود ، زیرا این عبادتى است مشتمل بر عبادت فعلى و بر عبادت قولى ، و عبادت فعلى آن شامل افعال عبادى از ركوع و سجود و قیام و قعود است ، و عبادت قولى آن شامل قرائت و ذكر و جامع جمیع معارف الهیه از تسبیح و تكبیر و تحمید و تهلیل كه اركان اربعه معارف حضرت حقّ سبحانه و تعالى است ، و مشتمل است بر تمام عبادات ملائكه مقرّبین ، كه عدّه اى از آنها عبادتشان در قیام است و عدّه اى در قعود و جمعى در ركوع و جمعى در سجود.
و عناوینى كه براى نماز در روایات وارد شده زیاد است كه از آن جمله است: «رَأْسُ الدّینِ ، وَ اخِرُ وَصایا الاْنْبِیاءِ ، وَ اَحَبُّ الاْعْمالِ ، وَ خَیرُ الاْعْمالِ ، وَ قِوامُ الاِْسْلامِ ، وَ اِسْتِقْبالُ الرَّحْمنِ ، مِنْهاجُ الاْنْبِیاءِ ، وَ بِه یبْلُغُ الْعَبْدُ اِلَى الدَّرَجَةِ الْعُلْیا».
(دوم) انسان مواظب باشد كه به عجله و شتاب زدگى نماز نخواند ، و در حال نماز به یاد خدا و با خضوع و خشوع و وقار باشد ، و متوجّه باشد كه با چه كسى سخن مى گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگى خداوند عالم ناچیز ببیند.
و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانى را كه مانع قبول شدن نماز است مانند حسد ، كبر ، غیبت ، خوردن حرام ، آشامیدن مسكرات ، ندادن خمس و زكاة و بلكه هر معصیتى را ترك كند.
و همچنین سزاوار است كارهایى را كه ثواب نماز را كم مى كند به جا نیاورد ، مثلا در حال خواب آلودگى و خوددارى از بول به نماز نایستد و در موقع نماز به آسمان نگاه نكند ، و كارهایى را كه ثواب نماز را زیاد مى كند به جا آورد ، مثلا انگشتر عقیق به دست كند و لباس پاكیزه بپوشد و شانه و مسواك كند و خود را خوشبو نماید.
مکارم: نماز رابطه انسان با خداست و مایه صفای روح و پاکی دل و پیدایش روح تقوی و تربیت انسان و پرهیز از گناهان است[2]، نماز مهمترین عبادات است که طبق روایات اگر قبول درگاه خدا شود، عبادات دیگر نیز قبول خواهد شد و اگر قبول نگردد، اعمال دیگر نیز قبول نخواهد شد[3]. و نیز بر طبق روایات کسی که نمازهای پنجگانه را انجام می دهد ،از گناهان پاک می شود همانگونه که اگر شبانه روز پنج مرتبه در نهر آبی شستشو کند اثری از آلودگی در بدنش باقی نمی ماند[4]، به همین دلیل در آیات قرآن مجيد و روایات اسلامی و وصایا و سفارشهای پیغمبر اکرم صلّي الله عليه و آله و سلّم و ائمه هدی علیهم السلام از مهمترین کارهایی که روی آن تأکید شده، همین نماز است[5] و لذا ترک نماز از بزرگترین گناهان کبیره محسوب می شود[6] .
سزاوار است انسان نماز را در اوّل وقت بخواند و به آن اهمیّت بسیار دهد و از تند خواندن نماز که ممکن است مایه خرابی نماز گردد جداً بپرهیزد. در حدیث آمده است روزی پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم مردی را در مسجد مشغول نماز دید که رکوع و سجود را به طور کامل انجام نمی دهد فرمود: اگر این مرد از دنیا برود در حالی که نمازش اینگونه باشد به دین من از دنیا نخواهد رفت[7].
روح نماز «حضور قلب» است و سزاوار است از آنچه مایه پراکندگی حواس می شود بپرهیزد ، معانی کلمات نماز را بفهمد و در حال نماز به آن توجه داشته باشد و با حال خضوع و خشوع نماز را انجام دهد، بداند با چه کسی سخن می گوید و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند بسیار کوچک ببیند. در حالات معصومین عليهم السلام آمده است به هنگام نماز آنچنان غرق یاد خدا می شدند که از خود بی خبر می گشتند، تا آنجا که پیکان تیری در پای امیرالمؤمنین علی علیه السلام مانده بود در حال نماز بیرون آوردند و آن حضرت متوجّه نشد.
برای قبولی نماز و کمال و فضیلت آن علاوه بر شرایط واجب باید امور زیر را نیز رعایت کند:
قبل از نماز از خطاهای خود توبه و استغفار نماید و از گناهانی که مانع قبول نماز است مانند «حسد» و «تکبر» و «غیبت» و «خوردن مال حرام» و «آشامیدن مسکرات» و «ندادن خمس و زکات» بلکه هر معصیتی بپرهیزد. همچنین سزاوار است کارهایی که ارزش نماز و حضور قلب را کم می کند انجام ندهد، مثلا درحال خواب آلودگی و خودداری از بول و درمیان سر و صداها و در برابر منظره هایی که جلب توجه می کند، به نماز نایستد و کارهایی که ثواب نماز را زیاد می کند انجام دهد، مثلا لباس پاکیزه بپوشد، موهای خود را شانه زند و مسواک کند و خود را خوشبو نماید و انگشتر عقیق به دست کند.
