مسائل متفرقه اجاره

مسائل متفرقه اجاره

(مسأله 2193) مالي را كه مستأجر بابت اجاره مي دهد1 بايد معلوم باشد2. پس اگر چيزهايي است كه مثل گندم با وزن معامله مي كنند، بايد وزن آنها معلوم باشد و اگر از چيزهايي است كه مثل تخم مرغ3 با شماره معامله مي كنند، بايد شماره آن معين باشد و اگر مثل اسب و گوسفند است4، بايد اجاره دهند آن را ببيند5، يا مستأجر خصوصيات آن را به او بگويد.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

1- بهجت: چيزي را كه مستأجر به عنوان مال الاجاره مي دهد...

2- سبحانی: [پایان مسأله]

مظاهری: بنابراین اگر خانه را اجاره نماید و مبلغ مال الاجاره را تعیین نکند اجاره باطل است.

3- خوئي، تبريزي، سيستاني، زنجانی، وحید: مثل پولهاي رايج...

نوری: مثل پول...

بهجت: مثل گردو...

فاضل: مثل تخم مرغ يا اسكناس...

4- بهجت: كه با مشاهده آنها را مي خرند...

زنجانی: مثل ماشین و اسب است ...

5- زنجانی: یا به گونه دیگری خصوصیات آن برای طرفین معلوم باشد.

(مسأله 2194) اگر زميني را براي زراعت جو، يا گندم1 اجاره دهد و مال الاجاره را جو يا گندم همان زمين 2 قرار دهد اجاره صحيح نيست3.

این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.

1- فاضل، نوري: يا محصول ديگر...

2- فاضل: مال الاجاره را از محصول همان زمين...

سبحانی: جو یا گندم یا دیگر محصولات همان زمین...

3- مكارم: همچنين در مقابل محصولات ديگر زمين.

*****

خوئي، تبريزي: مسأله- اگر زميني را براي زراعت اجاره دهد و مال الاجاره را حاصل همان زمين يا زمين ديگر كه فعلاً موجود نيست قرار دهد. اجاره صحيح نيست. و اگر مال الاجاره * بالفعل موجود باشد مانعي ندارد.

. سيستاني: و يا اينكه كلّي در ذمّه قرار دهد مشروط به آن كه از حاصل همان زمين پرداخت شود...

* سيستاني: اگر حاصل زمين...

بهجت: مسأله- اگر زميني را براي زراعت اجاره دهد و مال الاجاره را حاصل همان زمين قرار دهد، در صورتي كه حاصل موجود باشد كه بتوان آن را درو كرد، اجاره صحيح است، و اگر حاصل، موجود نباشد اجاره صحيح نيست، ولي در همين صورت اخير اگر مستأجر مال الاجاره را به ذمّه بگيرد و شرط كند كه آن را از حاصل همان زمين پرداخت كند، اجاره صحيح است.

زنجانی: مسأله- اگر مال الاجاره را حاصل زمینی که به حسب متعارف معلوم نیست که حاصل دارد یا خیر قرار دهند اجاره باطل است خواه مورد اجاره همین زمین باشد یا چیز دیگر و در باطل بودن اجاره فرقی نمی کند که مال الاجاره مقدار معینی از محصول آن زمین -مانند هزار کیلو- باشد یا کسری از آن –مانند نصف محصول-.

وحید: مسأله- اگر زمینى را براى زراعت اجاره دهد و مال الاجاره را حاصل همان زمین یا زمین دیگر كه فعلا موجود نیست قرار دهد ، اجاره صحیح نیست ، و اگر مال الاجاره بالفعل موجود باشد یا به مافى الذمّه اجاره كند مانعى ندارد.

مظاهری: مسأله- اگر زمينى را براى زراعت جو يا گندم يا محصول ديگر اجاره دهد، گرچه مال الاجاره را از محصول همان زمين قرار دهد، اجاره صحيح است.

(مسأله 2195) كسي كه چيزي را اجاره داده، تا آن چيز را تحويل ندهد، حقّ ندارد اجاره آن را مطالبه كند1 و نيز اگر براي انجام عملي اجير شده باشد، پيش از انجام عمل حقّ مطالبه اجرت ندارد2.

1- وحید: مگر این كه شرط كرده باشد كه قبل از تحویل اجاره را بدهند...

2- گلپايگاني، صافي: مگر آن كه شرط كرده باشد يا معمول باشد كه قبل از عمل اجرت را بدهند.

تبريزي: مگر در مواردي كه متعارف، دادن اجرت قبل از عمل باشد مثل اجيرشدن براي حجّ و زيارت، يا اجير، اداء اجرت را قبل از عمل شرط كند.

سيستاني: مگر در مواردي كه معمول است اجرت پيش از انجام عمل پرداخت شود، مانند اجير براي حجّ.

فاضل: مگر اينكه شرط خلاف آن بشود و يا متعارف، آنگونه باشد.

سبحانی: مگر اینکه عرف و عادت بر خلاف باشد.

وحید: مگر آن كه شرط شده باشد كه اجرت را قبل از عمل بدهد و یا این كه معمول و متعارف باشد ، مانند استیجار براى حجّ و قضاى نماز و روزه.

*****

زنجانی: مسأله- کسی که چیزی را اجاره داده تا آن را در اختیار مستأجر نگذارد حق ندارد مال الاجاره را مطالبه کند مگر در اجاره شرط کرده باشند و کسی که برای انجام عملی اجیر شده باشد در صورتی که شرط نکرده باشند قبل از انجام عمل حق مطالبه اجرت را ندارند بلی چنانچه معمول باشد که پیش از انجام عمل اجرت را بدهند. –مثل اجیر شدن برای حج یا زیارت در زمان کنونی- می تواند قبل از عمل اجرت را مطالبه کند مگر شرط تأخیر کرده باشند.

مسأله اختصاصي

مكارم: مسأله 1868- مستحبّ است اجرت كارگر را قبل از آن كه عرق او بخشكد به او بدهند، مگر اين كه خود كارگر مايل نباشد و مثلاً مي خواهد حقوق خود را ماه به ماه بگيرد.

(مسأله 2196) هرگاه چيزي را كه اجاره داده تحويل دهد، اگر چه مستأجر تحويل نگيرد يا تحويل بگيرد1 و تا آخر مدت اجاره از آن استفاده نكند، بايد مال الاجاره آن را بدهد.

1- نوري: اگر چه مستأجر تحويل نگيرد، يا تحت اختيار او قرار گرفته و يا تحويل گرفته...

(مسأله 2197) اگر انسان اجير شود كه در روز معيني كاري را انجام دهد و در آن روز براي انجام آن كار حاضر شود، كسي كه او را اجير كرده، اگر چه آن كار را به او مراجعه نكند، بايد اجرت او را بدهد1، مثلاً اگر خياطي را در روز معيني براي دوختن لباسي اجير نمايد و خياط در آن روز آماده كار باشد، اگر چه پارچه را به او ندهد كه بدوزد، بايد اجرتش را بدهد چه خياط بيكار باشد، چه براي خودش يا ديگري كار كند.

1- مظاهری: [پایان مسأله].

مكارم: مثلاً اگر بنّايي را براي ساختن بنايي در روز معيني اجير كند و بنّا در آن روز آماده كار باشد ولي صاحب كار طفره برود و بنّا در آن روز بيكار بماند، بايد اجرتش را بدهد امّا اگر براي خودش يا ديگري كار كند احتياط آن است كه فقط تفاوت را از صاحب كار اوّل بگيرد (در صورتي كه مزد دوم كمتر باشد).

سبحانی: كسى كه او را اجير كرده مقدمات كار او را فراهم نكند بايد اجرت او را بدهد.

(مسأله 2198) اگر بعد از تمام شدن مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره 1باطل بوده، مستأجر بايد مال الاجاره را به مقدار معمول2 به صاحب ملك بدهد. مثلاً اگر خانه اي را يك ساله به صد تومان اجاره كند بعد بفهمد اجاره باطل بوده، چنانچه اجاره آن خانه معمولاً پنجاه تومان است، بايد پنجاه تومان رابدهد و اگر دويست تومان است3، بايد دويست تومان را بپردازد4. و نيز اگر بعد از گذشتن مقداري از مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده5، بايد اجاره آن مدّت را به مقدار معمول به صاحب ملك بدهد6.

1- مظاهری: یا در اثناء مدت...

2- سيستاني: مستأجر بايد اجرت المثل آن مال را...

3- خوئي، تبريزي: در صورتي كه اجاره دهنده صاحب مال يا وكيل آن بوده، لازم نيست بيش از صد تومان بدهد و اگر غير اينها بوده...

سيستاني: در صورتي كه اجاره دهنده صاحب مال يا وكيلي بوده كه حقّ تعيين اجرت را نيز داشته و از اجاره معمولي خانه هم اطّلاع داشته است لازم نيست بيش از صد تومان بدهد و اگر غير اينها بوده...

4- مظاهری: [پایان مسأله]

فاضل: مستأجر بايد مال الاجاره را به مقدار ارزش معمولي به صاحب ملك بدهد؛ مثلاً اگر خانه اي را يك ساله به هزارتومان اجاره كند، بعد بفهمد اجاره باطل بوده، چنانچه اجاره آن خانه معمولاً پانصد تومان است بيش از پانصد تومان لازم نيست بدهد...

5- خوئي، تبريزي، سيستاني: نسبت به اجرت مدّت گذشته نيز اين حكم جاري است.

6- بهجت: و اين در صورتي است كه صاحب ملك عالم به بطلان اجاره نباشد، كه در صورت علم، استحقاق گرفتن اجرة المثل توسط مالك، محلّ تأمّل است، و اگر علّت بطلان اجاره، نداشتن اجرت باشد، بعيد نيست كه عملّ مجّاني و تبرّعي باشد و استحقاق اجرت در آن نباشد.

*****

وحید: مسأله- اگر بعد از تمام شدن مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده ، مستأجر باید اجرة المثل را بدهد ، ولى اگر اجرة المثل بیشتر از اجرتى باشد كه در اجاره معین شده ، در صورتى كه اجاره دهنده صاحب مال یا وكیل او بوده ، بنابر احتیاط واجب نسبت به زاید بر اجرت معین شده مصالحه شود ، و نیز اگر بعد از گذشتن مقدارى از مدّت اجاره معلوم شود كه اجاره باطل بوده ، نسبت به اجرت مدت گذشته همین حكم جارى است.

مكارم: مسأله- هرگاه بعد از تمام شدن مدّت اجاره يا در اثناء بفهمد اجاره باطل بوده مستأجر بايد مال الاجاره را به مقدار ارزش معمولي به صاحب ملك بدهد (خواه كمتر از مقدار قرارداد باشد يا بيشتر) پس اگر ارزش معمولي ماهي يك هزارتومان است ولي او به پانصد تومان يا دوهزار تومان اجاره كرده بايد همان يك هزار تومان را بدهد.

زنجانی: مسأله- اگر بعد از تمام شدن مدت اجاره معلوم شود که اجاره باطل بوده و مستأجر مورد اجاره را تحویل گرفته باشد چنانچه اجاره معمولی مساوی یا کمتر از اجاره تعیین شده باشد مستأجر باید اجاره معمولی آن را بدهد و اگر اجاره معمولی بیشتر باشد چنانچه اجاره دهنده تنها در صورت صحیح بودن اجاره به اجاره تعیین شده راضی بوده تمام اجاره معمولی را می تواند بگیرد ولی اگر اجاره دهنده به طور کلی (خواه اجاره صحیح باشد خواه باطل) به اجاره تعیین شده راضی باشد نمی تواند بیشتر از آن بگیرد مثلا در مواردی که اجاره دهنده با آگاهی از اینکه اجاره انها از نظر شرع باطل است و لازم نیست مورد اجاره را در اختیار مستأجر بگذارد به این کار اقدام ورزد چون اجاره دهنده با توجه به باطل بودن اجاره به مبلغ کمتر راضی بوده نمی تواند بیشتر از اجاره تعیین شده از مستأجر بگیرد و اگر بعد از گذشتن مقداری از مدت اجاره معلوم شود که اجاره باطل بوده نسبت به اجرت مدت گذشته همین حکم جاری است.

(مسأله2199) اگر چيزي را كه اجاره كرده از بين برود1، چنانچه در نگهداري آن كوتاهي نكرده و در استفاده بردن از آن هم زياده روي ننموده، ضامن نيست2. و نيز اگر مثلاً پارچه اي را كه به خياط داده از بين برود3، در صورتي كه خياط زياده روي نكرده4 و درنگهداري هم كوتاهي نكرده باشد، نبايد عوض آن را بدهد5.

این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.

1- زنجانی: یا معیوب شود...

نوري: مثلاً ماشين را براي رفتن ازقم به تهران كرايه كرده بود از بين برود...

2- سبحانی: [پایان مسأله].

فاضل: مثلا پارچه ای را که به خیاط داده از بین برود یا در آتش سوزی بسوزد در صورتی که خیاط زیاده روی نکرده و در نگهداری آن هم کوتاهی نکرده باشد واجب نیست عوض آن را بدهد.

مظاهری: مثلاً خانه‏اى را كه اجاره كرده به واسطه سيل خراب شود يا ماشينى را كه اجاره كرده دزد ببرد، ضامن نيست.

3- زنجانی: اگر مثلا پارچه ای را که به خیاط داده دزد ببرد یا در آتش سوزی بسوزد ...

4- گلپايگاني، صافي: در صورتي كه خياط بر خلاف دستور او عمل نكرده...

5- بهجت: لازم نيست عوض آن را بدهد و ادّعاي آنها در اين باره مسموع است.

زنجانی: در صورتی که خیاط در نگهداری آن کوتاهی نکرده باشد لازم نیست عوض آن را بدهد.

سيستاني، وحید: ضامن نيست.

*****

مكارم: مسأله- اگر چيزي را كه اجاره كرده تلف شود، يا معيوب گردد چنانچه در نگهداري آن كوتاهي نكرده و در استفاده از آن زياده روي ننموده باشد ضامن نيست مثلاً اگر پارچه اي كه به خياط داده دزد ببرد يا در آتش سوزي از بين برود در صورتي كه در حفظ آن كوتاهي نكرده باشد مسئول نيست ولي اگر بر اثر اشتباه يا هر علت ديگر آن را با دست خود ضايع يا معيوب كرده باشد ضامن است، مگر اين كه عيب از خود جنس باشد مثلاً جنس پارچه طوري است كه با اطو زدن خراب مي شود دراين صورت ضامن نيست.

(مسأله 2200) هرگاه صنعتگر چيزي را كه گرفته ضايع كند1، ضامن است.

این مسأله در رساله آيات عظام اراكي و مکارم نیست.

1- نوري: مثلاً پارچه اي را گرفته كه لباس بدوزد، خراب كند و ناقص بدوزد...

*****

سيستاني: مسأله- هرگاه اجير كه مي خواهد كاري را بر مال مستأجر انجام دهد مانند خيّاط و صنعتگر، چيزي را كه گرفته ضايع كند، ضامن است.

زنجانی: مسأله- هر گاه صنعتگر چیزی را که گرفته در اثر مسامحه و سهل انگاری ضایع کند ضامن است همچنین اگر شرط کرده باشند که در صورت ضایع کردن ضامن باشد و در غیر این دو صورت چنانچه صنعتگر بر طبق قواعد ان صنعت که برای معمول صنعتگران شناخته شده است رفتار نکرده باشد ضامن است مگر آنکه قبل از انجام کار از مالک برائت گرفته باشد یعنی رضایت او را جلب کرده باشد که در صورت ضایع کردن صنعتگر ضامن نباشد که در این صورت اگر در اثر غفلت -و نه مسامحه و سهل انگاری- چیزی را که گرفته ضایع کند ضامن نیست. و چنانچه صنعتگر بر طبق قواعد آن صنعت رفتار کرده ضامن نیست هر چند قبل از انجام کار از مالک برائت نگرفته باشد .

مظاهری :مساله- هر گاه صنعتگر متخصّص باشد و در كار خود دقّت و احتياط لازم را نموده باشد، اگر چيزى را كه گرفته ضايع كند ضامن نيست، و همچنين اگر كسى سربريدن حيوان را بداند و با اينكه دقّت و احتياط لازم را نموده، حيوان را حرام كند، ضامن نيست.

(مسأله 2201) اگر قصاب سر حيواني را ببرد و آن را حرام كند، چه مزد گرفته باشد، چه مجّاني سر بريده باشد1، بايد قيمت آن را به صاحبش بدهد2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1-سبحانی: چه مزد گرفته باشد- و بنابراحتیاط- چه مجانی سر بریده باشد...

2- مكارم: و مزدي هم طلبكار نيست.

زنجانی: ضرری را به مالک زده است ضامن است.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 2200.

(مسأله 2202) اگر حيواني را اجاره كند و معين نمايد كه چقدر بار بر آن بگذارد، چنانچه بيشتر از آن مقدار بار كند و آن حيوان بميرد يا معيوب شود ضامن است، و نيز اگر مقدار بار را معين نكرده باشند و بيشتر از معمول بار كند و حيوان تلف شود، يا معيوب گردد، ضامن مي باشد1.

این مسأله در رساله آيات عظام: اراكي و مكارم و مظاهری نیست.

1- گلپايگاني، خوئي، تبريزي، صافي: و درهر دو صورت، اجرت زيادي بار را بر حسب معمول نيز بايد بدهد.

بهجت: و در هر صورت اجرت استفاده بيش از آن را نيز بايد بر حسب معمول بپردازد.

فاضل: و اجرت مقدار زياده را هم بدهكار است.

وحید: و در هر دو صورت برای مقدار زیادی که استفاده کرده باید اجرة المثل بدهد.

*****

سيستاني، زنجانی: مسأله- اگر حيواني يا وسيله اي را اجاره كند و معيّن نمايد كه چقدر بار بر آن بگذارد، چنانچه بیشتراز آن مقدار بار كند و آن حيوان يا وسيله، تلف يا معيوب شود، ضامن است؛ و همچنين است اگر مقدار بار را معين نكرده باشند ولي بيشتر از معمول بار كند و در هر دو صورت اجرت زيادي را بر حسب معمول نيز بايد بدهد.

(مسأله 2203) اگر حيواني را براي بردن بار شكستني اجاره دهد چنانچه آن حيوان بلغزد، يا رم كند و بار را بشكند صاحب حيوان ضامن نيست. ولي اگر بواسطه زدن1 و مانند آن2 كاري كند كه حيوان زمين بخورد و بار را بشكند ضامن است3.

این مسأله در رساله آيات عظام: اراكي و بهجت نیست.

1- سيستاني: اگر به واسطه زدن به مقدار غير معمول...

2- وحید: اگر به واسطه زدن و مانند آن كه مأذون از طرف مالك نباشد ...

3- مكارم: اگر به واسطه زدن و مانند ان یا کوتاهی در هدايت حيوان از راه مورد اطمينان حيوان به زمين خورد و بار را بشكند ضامن است، همچنين در مورد چپ شدن اتومبيلها و تلف شدن بارها اگر تخلفات يا كوتاهي او، سبب تلف گردد ضامن است، امّا اگر اتومبيل سالم به علتي بعضي از قسمتهايش بشكند و چپ شود و بار تلف گردد ضامن نيست.

زنجانی: اگر براثر مسامحه صاحب حیوان مثلا به واسطه زدن غیر معمول یا بار زدن بار اضافی حیوان زمین بخورد و بار بشکند ضامن است.

سبحانی: و همچنين اتومبيل اگر چپ شود و مال تلف گردد، اگر راننده كوتاهى نكند، ضامن نيست.

*****

مظاهری: مسأله- اگر اتومبيل را براى بردن بار اجاره دهد چنانچه آن اتومبيل چپ شود و بار آن تلف شود، در صورتى كه راننده لايق بوده و دقّت و احتياط لازم را هم نموده باشد، ضامن نيست.

(مسأله 2204) اگر كسي بچه اي را ختنه كند و ضرري به آن بچه برسد، يا بميرد چنانچه بيشتر از معمول بريده باشد1، ضامن است و اگر بيشتر از معمول نبريده باشد ضامن نيست2.

این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.

1- بهجت: به طوري كه بگويند تعدّي كرده ، ضامن است، ولي اگر بيشتر از معمول نبريده ضامن نيست، و اين در صورتي است كه به وليّ بچه گفته باشد كه در صورت حدوث ضرر، او ضامن نيست.

2- گلپايگاني، صافي: اگر فقط به او رجوع شده باشد ضامن نيست و امّا اگر تشخيص ضرر داشتن يا ضرر نداشتن را هم به عهده او گذاشته باشد جراح ضامن است.

فاضل: اگر متخصّص بوده و بيشتر از معمول نبريده باشد ضامن نيست، امّا اگر تشخيص ضرر داشتن يا ضرر نداشتن را هم به عهده او گذاشته باشند جراح ضامن است.

*****

خوئي، تبريزي: مسأله- اگر كسي بچه را ختنه كند و آن بچه بميرد ضامن است خواه مقداري كه بريده بيشتر از معمول باشد يا نه، و امّا اگر ضرري به آن بچه برسد چنانچه بيشتر از معمول بريده باشد، ضامن است و اگر بيشتر از معمول نبريده باشد ضمان، محلّ اشكال و أحوط رجوع به صلح است.

سيستاني: مسأله- اگر كسي بچه اي را ختنه كند و در كار خود كوتاهي نمايد، يا اشتباه كند مثل اين كه بيشتر از مقدار معمول ببرد و آن بچه بميرد، و يا به او ضرر برسد، ضامن است؛ و امّا اگر كوتاهي يا اشتباه نكرده باشد و بچه از اصل عمل ختنه بميرد، يا به او ضرر برسد، چنانچه در تشخيص اين كه آيا بچه ضرر مي بيند يا نه، به او رجوع نشده باشد، و نيز او نمي دانسته كه بچه ضرر مي بيند، ضامن نيست.

زنجانی: مسأله- اگر کسی بچه ای را ختنه کند و ضرری به آن بچه برسد یا بمیرد چنانچه اصول پزشکی را که برای متعارف اهل آن حرفه شناخته شده است رعایت کرده و با اجازه ولی انجام داده باشد ضامن نیست مگر شرط ضمان شده باشد که در این صورت ضامن است بلی در صورتی که ولّی کودک رضایت داده باشد که پزشک در صورت غفلت ضامن ضرر نباشد اگر در اثر غفلت ضرری به طفل وارد شده ضامن نیست ولی اگر در اثر مسامحه و سهل انگاری ضرری به طفل وارد شود ضامن است.

وحید: مسأله- اگر كسى بچّه اى را به اذن ولىّ ختنه كند و ضررى به آن بچّه برسد یا بمیرد ، چنانچه بیشتر از معمول بریده باشد ضامن است ، و اگر بیشتر از معمول نبریده و تشخیص ضرر و عدم ضرر هم از طرف ولىّ به او واگذار نشده باشد ، و حاذق هم بوده و تقصیرى هم در مداوا نكرده باشد ، در مورد ضرر، عدم ضمان محلّ اشكال است مگر از ولىّ برائت گرفته باشد ، و در مورد تلف اگر از ولىّ برائت نگرفته باشد ضامن است.

مكارم: مسأله- هرگاه طبيب به هنگام جراحي بيمار يا ختنه كردن كودك در اثر سهل انگاري ضرري به بيمار يا كودك برساند، يا سبب مرگ او گردد ضامن است و همچنين اگر خطا كند و سبب زياني شود ولي اگر كوتاهي نكرده و مرتكب خطا نشده است، بلكه بر اثر عوامل ديگري، بيمار، معيوب گردد يا بميرد ضامن نيست به شرط اين كه در مورد كودك با اجازه وليّ اقدام كرده باشد.

(مسأله 2205) اگر دكتر به دست خود به مريض دوا بدهد، (يا درد و دواي مريض را به او بگويد و مريض دوا را بخورد1) چنانچه در معالجه خطا كند و به مريض ضرري برسد يا بميرد، دكتر ضامن است2. ولي اگر فقط بگويد3 فلان دوا براي فلان مرض فايده دارد4 و به واسطه خوردن دوا ضرري به مريض برسد، يا بميرد، دكتر ضامن نيست5.

این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.

1- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام : خوئي ، وحید و تبريزي نيست]

2- بهجت: [پایان مسأله]

3- نوري: همچنين اگر پس از مراجعه به او بگويد...

4- وحید: اگر بگوید: (فلان دوا برای فلان مرض فایده دارد) و اختیار را به مریض واگذارد...

5- نوري: در صورتي كه در فن خود مهارت و حذاقت لازم را نداشته باشد و يا مسامحه كند و عملاً اهميّت لازم را ندهد، ضامن است.

*****

فاضل: مسأله- اگر پزشك به دست خود به مريض دوا بدهد يا تزريق كند، يا به عنوان طبابت نسخه اي براي بيمار بنويسد يا دستوري به او بدهد و مريض دارو را بخورد، چنانچه در طبابت و معالجه اش خطا كند و به مريض ضرري برسد يا بميرد، پزشك ضامن است. ولي اگر در مقام طبابت و معالجه نباشد بلكه به عنوان نظريه پزشكي در كتاب بنويسد يا بگويد فلان دارو براي فلان مرض فايده دارد و به واسطه خوردن دارو ضرري به مريض برسد يا بميرد پزشك ضامن نيست.

مكارم: مسأله- هرگاه طبيب نسخه اي را براي بيمار بنويسد يا دستوري به او بدهد، و يا شخصاً دوا رابه او بخوراند يا تزريق كند، چنانچه در معالجه خطا كند و به مريض ضرري برسد يا بميرد ضامن است.

سيستاني: مسأله- اگر پزشك به دست خود به مريض دوا بدهد و يا براي او دوايي توصيه كند و به واسطه خوردن دوا ضرري به مريض برسد يا بميرد، پزشك ضامن است، هر چند در معالجه كوتاهي نكرده باشد.

زنجانی: مسأله- هر گاه طبیب نسخه ای برای بیمار بنویسد یا دستوری به او بدهد و بیمار به آن عمل کند یا شخصا دارویی را به او بخوراند یا تزریق کند یا عملی روی بیمار انجام دهد و در اثر این کارها آسیبی به بیمار برسد یا بمیرد چنانچه طبیب بر طبق قواعد شناخته شده پزشکی رفتار کرده و این کار با اجازه بیمار یا ولی او انجام شده باشد ضامن نیست مگر شرط ضمان شده باشد.

مظاهری: مسأله- اگر دكتر دقّت و احتياط لازم را بكند، چنانچه ضررى به مريض برسد و يا بميرد، ضامن نيست، و چون مراجعه به دكتر اجازه و رفع ضمان است، لازم نيست دكتر به مريض يا ولىّ او بگويد اگر ضررى به مريض برسد ضامن نباشد، گرچه اين اجازه و رفع ضمان كار خوبى است، ولى اگر اشتباه كند ضامن است.

(مسأله 2206) هرگاه دكتر به مريض يا وليّ او بگويد كه اگر ضرري به مريض برسد ضامن نباشد1، در صورتي كه دقت و احتياط خود را بكند2 و به مريض ضرري برسد، يا بميرد، دكتر ضامن نيست3.

این مسأله در رساله آیت الله اراکی نیست.

1- خوئي، تبريزي، سيستاني: هرگاه دكتر به مريض بگويد كه اگر ضرري به تو برسد ضامن نيستم...

بهجت: اگر ضرري به مريض برسد من ضامن نيستم...

2- نوري: و در فن خود حذاقت لازم را داشته باشد...

3- خوئي، تبريزي: اگر چه به دست خود دوا داده باشد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 2205

*****

وحید: مسأله- هرگاه طبیب به مریض بگوید: (اگر ضررى به تو برسد ضامن نیستم) در صورتى كه حاذق بوده و دقّت و احتیاط خود را بكند و به مریض ضررى برسد یا بمیرد ، طبیب اگر چه به دست خود دوا داده باشد ضامن نیست.

مكارم: مسأله- طبيب و جراح براي اين كه در مقابل خطا و اشتباهي كه مرتكب مي شوند ضامن نباشند، مي توانند به مريض يا وليّ او بگويند كه اگر ضرري بدون توجه، به مريض برسد ضامن نيستند و آنها قبول كنند، در چنين صورتي اگر دقت و احتياط لازم را بكنند و به مريض ضرري برسد، يا بميرد، طبيب و جراح ضامن نيستند.

زنجانی: مسأله- طبیب و جراح برای اینکه در مقابل خطا و اشتباهی هم که ممکن است برای آنها پیش بیاید ضامن نباشد می توانند از بیمار یا ولی شرعی او برائت بگیرند پس اگر بیمار یا ولی او پذیرفته باشند که اگر بر اثر غفلت دکتر ضرری به بیمار برسد پزشک ضامن نباشد چنانچه پزشک دقت لازم را بکند و در اثر غفلت او ضرری به بیمار برسد ضامن نیست. ولی اگر در اثر مسامحه و سهل انگاری ضرری بزند ضامن است.

(مسأله 2207) مستأجر1 و كسي كه چيزي را اجاره داده، با رضايت يكديگر مي توانند معامله را به هم بزنند و نيز اگر در اجاره شرط كنند كه هر دو يا يكي از آنان حقّ به هم زدن معامله را داشته باشند، مي توانند مطابق قرارداد، اجاره را به هم بزنند.

1- زنجانی: اجاره عقدی است لازم و تنها با رضایت طرفین یا یکی از اسباب حق خیار قابل فسخ است؛ بنابراین مستأجر ...

*****

مظاهری: مسأله- اجاره از عقود لازم است، يعنى بدون رضايت يكديگر نمى‏توانند اجاره را به هم بزنند.

(مسأله 2208) اگر اجاره دهنده يا مستأجر بفهمد كه مغبون شده است، چنانچه در موقع خواندن صيغه1 ملتفت نباشد كه مغبون است، مي تواند اجاره را به هم بزند2. ولي اگر در صيغه اجاره3 شرط كنند كه اگر مغبون هم باشند حقّ به هم زدن معامله را نداشته باشند، نمي توانند اجاره را به هم بزنند.

1- خوئي، تبريزي، سيستاني: موقع اجاره نمودن...

2- سيستاني: به تفصيلي كه در مسأله [2124] گذشت...

3- سيستاني: اگر در قرارداد اجاره...

*****

زنجانی: مسأله- اگر اجاره دهنده یا مستأجر بفهمد که مغبون شده است، چنانچه در موقع اجاره نمودن خیال نمی کرده است که مغبون است می تواند اجاره را به هم بزند مگر در ضمن اجاره شرط کنند که اگر مغبون هم باشند حق به هم زدن معامله را نداشته باشند که در این صورت نمی توانند اجاره را به هم بزنند.

وحید: مسأله- اگر اجاره دهنده یا مستأجر بعد از اجاره بفهمد كه مغبون شده است ، مى تواند اجاره را به هم بزند ، ولى اگر در عقد اجاره شرط كنند كه اگر مغبون هم باشند حق به هم زدن معامله را نداشته باشند ، نمى توانند اجاره را به هم بزنند.

1- مكارم: اگر اجاره دهنده یا مستأجر بفهمد كه مغبون شده است و قبلاً از قيمت با خبر نبوده، مي تواند اجاره را فسخ كند، ولي اگر در موقع اجاره شرط كنند كه اگر مغبون هم باشند، حقّ فسخ ندارند ، در اين صورت نمي توانند اجاره را به هم زنند

مظاهری: مسأله- در احكام خريد و فروش گفته شد كه در يازده مورد مى‏توان معامله را فسخ كرد، در تمام آن يازده مورد، اجاره را نيز مى‏توان فسخ كرد مگر در مورد خيار مجلس و خيار حيوان و خيار تأخير

مسأله اختصاصی

مظاهری: مسأله 1750- اگر مستأجر در پرداخت مال الاجاره از حدّ متعارف تأخير كند، اجاره دهنده مى‏تواند اجاره را به هم بزند.

(مسأله 2209) اگر چيزي را اجاره دهد و پيش از آن كه تحويل دهد كسي آن را غصب نمايد، مستأجر مي تواند اجاره را به هم بزند و چيزي را كه به اجاره دهنده داده پس بگيرد، يا اجاره را به هم نزند و اجاره مدتي را كه در تصرف غصب كننده بوده به ميزان معمول از او بگيرد1 پس اگر حيواني را يك ماهه به ده تومان اجاره نمايد و كسي آن را ده روز غصب كند و اجاره معمولي2 ده روز آن پانزده تومان باشد، مي تواند پانزده تومان را از غصب كننده3 بگيرد.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- مكارم: امّا اگر بعد از تحويل، كسي آن را غصب كند نمي تواند اجاره را فسخ كند. [پايان مسأله]

وحید: به میزان معمول که اجرت المثل است از او بگیرد...

2- وحید: و اجرت المثل...

3- تبريزي: يا ازاجاره دهنده بگيرد.

*****

زنجانی: مسأله- اگر چیزی را اجاره دهد و قبل از اجاره یا بعد از آن و پیش از آن که مورد اجاره را در اختیار مستأجر بگذارد کسی آن را غصب نماید یا مانع استفاده بردن مستأجر گردد چنانچه مستأجر هنگام عقد اجاره نمی توانسته مورد اجاره را در مدت اجاره تحویل بگیرد عقد اجاره باطل است ولی اگر هنگام قرارداد قدرت بر تحویل گرفتن آن در مدت اجاره داشته –و می توانسته با اقدام خویش یا اقدام اجاره دهنده جلوی غاصب را بگیرد- عقد اجاره صحیح است؛ در این صورت چنانچه غاصبی مورد اجاره را غصب نموده یا مانع استفاده مستأجر گردد، چنانچه اجرت تعیین شده مساوی اجرت معمولی یا کمتر از آن بود مستأجر می تواند اجرت تعیین شده آن مدت را از اجاره دهنده یا از غاصب بگیرد و اگر اجرت تعیین شده بیشتر از اجرت معمولی بود مستأجر می تواند اجرت معمولی ان مدت را از اجاره دهنده یا از غاصب بگیرد؛ همچنانکه - در هر سه صورت – می تواند اجاره را فسخ کرده و اجرت تعیین شده را از اجاره دهنده پس بگیرد و چنانچه بعد از آن که اجاره دهنده مال را در اختیار مستأجر گذاشت غاصب آن را غصب کند، مستأجر فقط حق دارد اجرت معمولی آن را از غاصب بگیرد.

(مسأله 2210) اگر چيزي را كه اجاره كرده تحويل بگيرد و بعد ديگري آن را غصب كند1، نمي تواند اجاره را به هم بزند و فقط حق دارد كرايه آن چيز را به مقدار معمول2، از غصب كننده بگيرد.

1- سيستاني: اگر چيزي را كه اجاره كرده، ديگري نگذارد كه آن را تحويل بگيرد و يا پس از تحويل گرفتن، ديگري آن را غصب كند يا مانع از استفاده بردن آن شود...

2- وحید: به مقدار اجرة المثل ...

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 2209.

*****

زنجانی: مسأله- اگر بر اثر بروز مشکلی مستأجر نتوانست -حتی با اجاره دادن به دیگری- ا ز مورد اجاره استفاده ببرد چنانچه مشکل مشکلی عمومی باشد معلوم می شود اجاره از اول باطل بوده است مثلا اگر ماشینی را برای حمل کالا در منطقه ای اجاره کردند و در مدت اجاره جنگ یا سیل مانع تردد در آن منطقه شد این اجاره باطل است و اگر مشکل ، مشکل خاص مستأجر باشد پس چنانچه استفاده از مورد اجاره برای او –ولو با اجاره دادن- ممکن نبود یا در وضعیتی قرار گرفت که چنین استفاده ای از نظر شرعی برای او حرام بود در این دو صورت نیز اجاره باطل است. و اگر این مشکل –عمومی یا خصوصی- تنها نسبت به قسمتی از زمان اجاره پیش آمد اجاره نسبت به آن مقدار باطل بوده و نسبت به بقیه آن مستأجر اختیار فسخ دارد و در غیر این موارد بروز مشکل اجاره را باطل نمی کند.

(مسأله 2211) اگر پيش از آن كه مدّت اجاره تمام شود، ملك را به مستأجر1 بفروشد اجاره به هم نمي خورد2 و مستأجر بايد مال الاجاره را به فروشنده بدهد و همچنين است اگر آن را به ديگري بفروشد3.

1- مظاهری: یا به دیگری...

2- مظاهری: و مستأجر باید مال الاجاره را بپردازد.

3- بهجت: و اگر شخص ديگري كه ملك را خريده از اين كه ملك در اجاره است بي خبر بوده، مي تواند آن بيع را به هم بزند، و اگر مستأجر در بين مدّت، اجاره را فسخ كند منفعت مال، در بقيه مدت اجاره از آن فروشنده است نه خريدار.

*****

گلپايگاني: مسأله- اگر پيش از آن كه اجاره تمام شود، ملك را به مستأجر بفروشد. چون حكم به باقي ماندن اجاره مشكل است، احتياط لازم آن است كه در اين صورت در اجاره مدتي كه باقي مانده مستأجر و مؤجر با هم مصالحه نمايند ولي اگر آن را به ديگري بفروشد اجاره به هم نمي خورد.

.صافي: اجاره باطل نمي شود و مستأجر بايد مال الاجاره را بدهد. همچنين اگر آن را به ديگري بفروشد، اجاره به هم نمي خورد.

زنجانی: مسأله- اگر پیش از شروع مدت اجاره یا در اثناء ان مستأجر ملک مورد اجاره را از مالک آن بخرد این خرید و فروش صحیح بوده و باید قیمت تعیین شده را بپردازد و اجاره نیز به هم نمی خورد و باید مال الاجاره را نیز بدهد. همچنین اگر شخص ثالثی ملک را بخرد اجاره به هم نمی خورد و هر کدام از خریدار و مستأجر باید عوض معامله را بپردازد .

(مسأله 2212) اگر پيش از ابتداي مدّت اجاره، ملك به طوري خراب شود كه هيچ قابل استفاده نباشد، يا قابل استفاده اي كه شرط كرده اند نباشد1، اجاره باطل مي شود. و پولي كه مستأجر به صاحب ملك داده به او بر مي گردد2، بلكه اگر طوري باشد كه بتواند استفاده مختصري هم از آن ببرد، مي تواند اجاره را به هم بزند.

1- سيستاني: اگر پيش از ابتداي مدّت اجاره چيزي را كه اجاره كرده از قابليت استفاده اي كه براي مستأجر تعيين گشته است بيفتد...

وحید: یا قابل استفاده اى كه براى آن اجاره داده شده نباشد ...

2- مكارم: ولي اگر بعد از گذشتن مقداري از مدّت که در آن قابل استفاده بوده خراب شود، اجاره مدتي كه باقي مانده است باطل مي شود.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 2214.

*****

زنجانی: مسأله- اگر بعد از قرارداد و پیش از ابتدای مدت اجاره ملک به طوری خراب شود که اصلا قابل استفاده ای که قرار گذاشته اند نباشد اجاره باطل می شود و پولی را که مستأجر به صاحب ملک داده به او باز می گردد و اگر استفاده ای که قرار گذاشته اند ممکن است ولی به شکل کامل نظر مستأجر را تأمین نمی کند مثلا مسکنی را که اجاره کرده خیلی مرطوب از کار درآید اجاره باطل نمی شود ولی مستأجر می تواند ان را به هم بزند.

(مسأله 2213) اگر ملكي را اجاره كند و بعد از گذشتن مقداري از مدّت اجاره به طوري خراب شود كه هيچ قابل استفاده نباشد1، يا قابل استفاده اي كه شرط كرده اند نباشد2، اجاره مدّتي كه باقي مانده باطل مي شود3 و اگر استفاده مختصري هم بتواند از آن ببرد، مي تواند اجاره مدّت باقيمانده را به هم بزند.

1- وحید: یا قابل استفاده اى كه براى آن اجاره داده شده نباشد ، اجاره مدّتى كه باقى مانده باطل مى شود ، و مى تواند اجاره مدّت گذشته را به هم بزند و اجرة المثل آن مدّت را بدهد.

2- سيستاني: اگر ملكي را اجاره كند و بعد از گذشتن مقداري از مدّت اجاره از قابليت استفاده اي كه براي مستأجر تعيين گشته است بيفتد...

3- خوئي، تبريزي، سيستاني: و مي تواند اجاره مدّت گذشته را به هم بزند و «اجرت المثل» يعني اجرت معمولي آن مدّت را بدهد.

فاضل: و همچنين است اگر استفاده مختصري هم بتواند از آن ببرد، و مي تواند اجاره همه مدّت را به هم بزند و نسبت به مقداري كه استفاده كرده اجرت المثل بدهد.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 2212.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 2214.

*****

زنجانی: مسأله- اگر ملکی را اجاره کند و پس از گذشتن مقداری از مدت اجاره به طوری خراب شود که اصلا قابل استفاده ای که قرار گذاشته اند نباشد اجاره مدتی که باقی مانده باطل می شود و به همین میزان از پولی که به صاحب ملک داده شده به مستأجر باز می گردد و نسبت به مدت گذشته مستأجر اختیار دارد اجاره را فسخ کرده بقیه مال الاجاره را نیز باز گرداند و اجرت استفاده ای را که برده بر طبق معمول بپردازد. همچنانکه می تواند اجاره مدت گذشته را به هم بزند و اجرت استفاده ای را که برده به تناسب مال الاجاره بپردازد و اگر استفاده ای را که قرار گذاشته اند ممکن است ولی نظر مستأجر را به شکل کامل تأمین نمی کند اجاره باطل نمی شود ولی مستأجر می تواند اجاره را به طور کامل به هم بزند و اجرت استفاده ای را که برده به مقدار معمول بپردازد.

(مسأله 2214) اگر خانه اي را كه مثلاً دو اطاق دارد اجاره دهد و يك اطاق آن خراب شود1، چنانچه فوراً آن را بسازد2 و هيچ مقداراز استفاده آن از بين نرود 3اجاره باطل نمي شود و مستأجر هم نمي تواند اجاره را به هم بزند، ولي اگر ساختن آن به قدري طول بكشد كه مقداري از استفاده مستأجر از بين برود، اجاره به آن مقدار باطل مي شود4 و مستأجر مي تواند اجاره باقيمانده را به هم بزند5.

1- گلپايگاني، صافي: اگر هر يك از اطاقها جزء اجاره باشد اجاره نسبت به اطاقي كه خراب شده باطل مي شود اگر چه فوراً آن را بسازد و مستأجر مي تواند اجاره باقيمانده را به هم بزند.

وحید: در صورتى كه خصوصیتى كه از بین رفته مورد اجاره نباشد ،...

2- سيستاني: چنانچه طوري باشد كه اگر آن را به نحو معمول بسازند با ساختمان قبلي فرق بسيار پيدا مي كند، حكم آن همان است كه در مسأله پيش گفته شد و اگر اين چنين نباشد، پس اگر اجاره دهنده فوراً آن را بسازد...

3- سبحانی: چنانچه فورا آن را بسازد و عرفا استفاده آن از بین نرود...

4- زنجانی: و چنانچه عرفا اجاره خانه یک اجاره به شمار آید مستأجر می تواند اجاره تمام مدت را به هم بزند .و برای استفاده هایی که کرده بر طبق معمول اجرت بپردازد همچنانکه می تواند اجاره را باقی نگاه داشته و از اجرت به تناسب مقدار استفاده ای را که از بین رفته است مسترد دارد و اگر اجاره ای که کرده از نظر عرف مانند اجاره چند اتاق از یک مسافرخانه چندین اجاره به شمار آید اجاره اتاق سالم به صحت خود باقی است. و باید مال الاجاره آن را به تناسب بپردازد و نسبت به اتاقی که خراب شده حکم دو مسأله سابق جاری است.

5- خوئي، تبريزي، سيستاني، وحید: مستأجر مي تواند اجاره تمام مدّت را به هم بزند و براي استفاده اي كه كرده «اجرة المثل» بدهد.

فاضل: مستأجر می تواند همه اجاره را به هم بزند و نسبت به آنچه استفاده کرده «اجرة المثل» بدهد.

*****

مظاهری: مسأله- اگر ملكى را اجاره كند و آن ملك خراب شود كه قابل استفاده نباشد اجاره باطل مى‏شود، ولى چنانچه صاحب ملك بتواند آن خرابى را ترميم كند اجاره باطل نمى‏شود، ولى اگر ترميم آن به اندازه‏اى طول بكشد كه مدّتى استفاده مستأجر از بين برود، اجاره نسبت به آن مدّت باطل مى‏شود و مستأجر مى‏تواند اجاره باقى مانده را به هم بزند.

(مسأله 2215) اگر اجاره دهنده يا مستأجر بميرد، اجاره باطل نمي شود1 ولي اگر خانه، مال اجاره دهنده نباشد2؛ مثلاً ديگري وصيّت كرده باشد كه تا او زنده است منفعت خانه مال او باشد، چنانچه آن خانه را اجاره دهد و پيش از تمام شدن مدّت اجاره بميرد، از وقتي كه مرده، اجاره باطل است3.

1- فاضل: ولي اگر شرط كرده اند كه مستأجر شخصاً از آن ملك استفاده كند نه ديگري، صاحب ملك حقّ دارد باقيمانده مدت را فسخ كند...

مظاهری: و آن حق برای ورثه آنها باقی می ماند.

2- سيستاني: اگر تنها منافع خانه در مدّت حياتش مال او باشد...

بهجت: اگر موجر يا مستأجر بميرد، بنابر أظهر اجاره باطل نمي شود ولي اگر خانه، ملك مؤجر نباشد...

3- خوئي، تبريزي، سيستاني: و اگر مالك فعلي آن اجاره را امضاء كند صحيح مي شود، و وجه اجاره مدّتي كه بعد از مردن اجاره دهنده باقي مانده، به مالك فعلي راجع مي شود.

بهجت: مگر آنكه مالك آن منفعت، بقيّه مدت اجاره را اجازه دهد. همچنين اگر خانه را به مستأجر به اين صورت اجاره داده باشند كه شخص ديگري حقّ نداشته باشد در آن سكونت كند، باز هنگام موت مستأجر اجاره باطل خواهد شد.

وحید: از وقتى كه مرده اجاره فضولى است ، و اگر مالك فعلى آن اجاره را در مدّت باقى مانده اجازه كند نافذ مى شود و مال الاجاره مدّتى كه بعد از مردن اجاره دهنده باقى مانده ـ در صورت اجازه ـ مال مالك فعلى است.

******

زنجانی: مسأله- اجاره با مرگ اجاره دهنده باطل می شود و با مرگ مستأجر باطل نمی شود.

مكارم: مسأله- اجاره با مرگ صاحب ملک یا مستأجر باطل نمی شود و آن حقّ تا آخر مدت براي ورثه آنها باقي مي ماند، ولي اگر شرط كرده اند كه مستأجر شخصاً از آن ملك استفاده كند نه ديگري، صاحب ملك حقّ دارد باقيمانده مدّت را فسخ كند.

(مسأله 2216) اگر صاحب كار بنّا را وكيل كند كه براي او عمله بگيرد چنانچه بنّا كمتر از مقداري كه از صاحب كار مي گيرد به عمله بدهد زيادي آن بر او حرام است1 و بايد آن را به صاحب كار بدهد2، ولي اگر3 اجير شود كه ساختمان را تمام كند و براي خود اختيار بگذارد كه خودش بسازد، يا به ديگري بدهد 4در صورتي كه كمتر از مقداري كه اجير شده 5 به ديگري بدهد6 زيادي آن براي او حلال مي باشد7.

1- مكارم: ولي اگر قبول كند كه ساختمان را با مبلغ معيني تمام نمايد و بيش از آنچه خرج كرده است باشد اشكالي ندارد، امّا احتياط اين است كه خودش هم كاري را انجام داده باشد، خواه بنّايي باشد يا نظارت بر آن يا تهيّه مصالح.

2- بهجت: و اگر اجير شود كه ساختمان را تمام كند و به او اختيار داده شود كه خودش بسازد يا به ديگري بدهد، اگر ديگري را براي تمام كردن همان ساختمان، به مبلغي كمتر از آنچه از صاحب ساختمان، خودش اجاره كرده، اجير كند، بنابر أظهر جايز نيست.

3- گلپايگاني، صافي: و نيز اگر...

4- زنجانی: در صورتی که مقداری خودش کار کرده باشد چنانچه باقی را به کمتر از مقداری که اجیر شده به دیگری بدهد زیادی ان برای او حلال است.

5- خوئي، تبريزي، سيستاني، وحید: در صورتي كه مقداري خودش كار كرده و باقي را به كمتر از مقداري كه اجير شده...

6- فاضل: چنانچه خود او هم كاري كه ارزش دارد انجام بدهد...

7- گلپايگاني، صافي: زيادي آن هم براي او حرام مي باشد (صافي: مگر آنكه مقداري خودش كار كرده باشد و باقيمانده را به كمتر از آن مقدار بدهد).

سبحانی: زيادى براى او حرام است مگر اين كه در مورد اجاره مقدارى كار كرده و يا كار كند و يا نظارت و يا تهيه مصالح را برعهده بگيرد در اين صورت زيادى آن بر او حلال مى باشد.

(مسأله 2217) اگر رنگرز قرار بگذارد كه مثلاً پارچه را با نيل رنگ كنند، چنانچه با رنگ ديگر رنگ نمايد حقّ ندارد چيزي بگيرد1.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- فاضل: بلكه اگر سبب خرابي يا كمي ارزش پارچه شود ضامن است.

زنجانی: و اگر با این کار ضرری به صاحب مال بزند باید آن را نیز جبران کند...

*****

مكارم: مسأله- هرگاه رنگرز قرار بگذارد كه مثلاً پارچه را فلان طور رنگ كند چنانچه طور ديگري رنك كند حقّ ندارد مزدي بگيرد، بلكه اگر سبب خرابي يا كمي ارزش پارچه شود ضامن است، همين مسأله در مورد خيّاط و كفّاش و غير آنها ثابت است.

مسأله اختصاصی

مظاهری: مسأله 1757- سرقفلى كه امروز در ميان مردم متداول است اقسامى دارد:

1 - كسى ملكى را اجاره كند و هنگامى كه مدّت اجاره به سر رسيد بدون اذن صاحب ملك پولى از ديگرى بگيرد و آن ملك را واگذار به او كند و اينگونه سرقفلى حرام است و براى دومى توقّف در آن ملك حرام است، خواه ارزش ملك بالا رفته باشد يا نه.

2 - كسى ملكى را با دادن سرقفلى به صاحب آن يا بدون دادن سرقفلى براى مدّتى اجاره كند، مى‏تواند ملك را به ديگرى با همان مدّتى كه اجاره كرده است، اجاره دهد و از او سرقفلى بگيرد.

3 - ملكى را از صاحب ملك با دادن سرقفلى اجاره كند و در ضمن عقد شرط كند كه بتواند به ديگرى با گرفتن سرقفلى اجاره دهد، و گرفتن اينگونه سرقفلى نيز جايز است.

4 - مستأجر با موجر در ضمن عقد اجاره شرط كند كه مال‏الاجاره را تا مدّتى زياد نكند و حقّ اخراج او را از محلّ نداشته باشد، در اين صورت مى‏تواند براى واگذارى محل مبلغى از او يا از غير او بگيرد و اينگونه سرقفلى نيز حلال است.