مدیر منابع طبیعی ورامین از بلعیدن خط آهن سراسری تهران – مشهد توسط فروچاله‌ها در دشت ورامین خبر می‌دهد. حال این سؤال پیش می‌آید که آیا باید هر آن منتظر بلعیدن قطاری پر از مسافر در این مسیر بود؟
«احمد فدایی» در گفت‌و‌گو با «ایران»، احتمال این اتفاق تلخ را قوی می‌داند و می‌گوید:«سطح آب‌های زیرزمینی هر روز در منطقه پایین‌تر می‌رود و دشت ورامین هر لحظه بیشتر در خود می‌شکند.» به گفته او فرونشست‌ها حتی اتوبان حرم تا حرم را هم شیار انداخته است. از نگاه او در این نقطه هم خطر به انتظار مسافران نشسته است. هم راه و شهرسازی درگیر است و هم حوزه ریلی کشور. فاجعه فرونشست در مسیر قطار سراسری تهران – مشهد هم از سدسازی‌ها آب می‌خورد. فدایی می‌افزاید:«سدهایی که بالای رودخانه‌های جاجرود، کن و شور ساختند با کاهش بارش باران همدست شدند تا قلب دشت‌های ورامین را شکافی عمیق بدهند.» دشت ورامین در جنوب پایتخت به گفته این کارشناس از آب‌های سطحی جان می‌گرفت. سفره‌های زیرزمینی هم از این جریان تغذیه می‌کرد اما برداشت‌های بی‌رویه ترک به جان دشت انداخت.حساب و کتاب‌های سازمان منابع طبیعی نشان می‌دهد که فرونشست‌ها تا عمق 30 متری دشت ورامین را شکافته است. فرونشست‌هایی که طول آنها به 300 تا 400 متر می‌رسد. علاوه بر سدسازی، حفر چاه‌های عمیق هم کشاورزان منطقه را در ردیف نخست متهمین فرونشست‌های خطرناک دشت ورامین قرار داده است.
براساس آمار شرکت آب منطقه‌ای تهران، سه هزار و 200 حلقه چاه مجاز و غیرمجاز شیره جان دشت ورامین را می‌مکنند. مدیر منابع طبیعی ورامین نیز می‌گوید: «باران مرهم درد فرونشست‌ها نیست.» او اعتقاد دارد که تغذیه مصنوعی سفره‌های زمینی و جلوگیری از فرونشست‌های فزاینده می‌تواند تا حدودی فاجعه را در دشت ورامین کاهش دهد. به اعتقاد این کارشناسان، فرونشست‌ها قدرت نگاهداشت آب در درون خاک را گرفته‌اند. دست انتقام طبیعت هم در همین نقطه از آستین زمین بیرون می‌آید. زخم فرونشست امکان هر نوع کشاورزی را از روستای معین آباد پیشوا و «ابردژ ورامین» گرفته است. کشاورزان چاله‌ها را هم با خاک پر کرده‌اند اما راه به جایی نبرده‌اند. آمارهای مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ورامین خبر از کاهش وسعت 80 هزار هکتاری زمین‌های قابل کشت به 37 هزار هکتار می‌دهد. به گفته «محمدحسین تاجیک» کمبود منابع آبی باعث شده تا افراد بیش از حد مجاز به استحصال آب از منابع زیرزمینی بپردازند. این استحصال‌ها، آبخوان‌ها را خالی می‌کند. زمین شناس‌ها هم شیپور مرگ «آبخوان ها» را در دشت ورامین به صدا درآورده‌اند! فرونشست ابردژ همان شکافی است که تا نزدیکی راه‌آهن سراسری تهران- مشهد رسیده و به کمین قطارهای عبوری نشسته! این فروچاله‌ها برای زیرساخت‌های شهری مثل خطوط انتقال آب و گاز هم نقشه دارند.
چه باید کرد؟
کارشناسان راهکار نجات دشت ورامین را «تغذیه مصنوعی» می‌دانند. فدایی هم اعتقاد دارد با تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی، می‌توان درد دشت ورامین و پاکدشت را درمان کرد. او می‌گوید:«باید آب را در شنزار رها کرد و این رها‌سازی تا نفوذ لایه‌های زیرزمینی ادامه داشته باشد.» تغذیه مصنوعی راهکاری است که پیش از او «پرویز کردوانی» جغرافیدان هم آن را نسخه‌ای برای درمان نسبی فرونشست‌ها دانسته بود. فدایی می‌گوید: «می‌توان در هر هکتار تا 250 مترمکعب آب را وارد سفره‌های زیرزمینی کرد.» فدایی هدایت روان آب‌ها و احیای «تالاب بندعلی خان» را یکی از قدم‌ها برای جلوگیری از گسترش فروچاله‌ها در این دشت می‌داند. هرچند فروچاله‌ها دخل بخشی از زمین‌های کشاورزی را در آورده‌اند اما به گفته فدایی، کشاورزان همچنان به‌دنبال کشت گندم، هندوانه و طالبی هستند. او این محصولات را پرآب برمی داند و می‌گوید:«در این دشت حتی از روش غرقابی هم برای کشت محصولات استفاده می‌کنند.» به اعتقاد کارشناسان، کشاورزان دشت ورامین باید به سمت کشت گلخانه‌ای و صنعتی بروند. فدایی اعتقاد دارد که برای حل این معضل پیش رونده نیاز به عزم ملی در حوزه آب وجود دارد. او برخلاف بدبینی دیگر کارشناسان اعتقاد دارد می‌توان با راهکارهایی وضعیت دشت ورامین را تا 70 درصد به قبل از وقوع فروچاله‌ها بازگرداند.
آیا می‌توان با تخلیه آب سد‌ها، دشت ورامین را نجات داد؟
پاسخ فدایی به این سؤال منفی است. سدهایی چون ماملو، لتیان و... آب شرب تهران را تأمین می‌کنند و بازکردن آنها به روی دشت ورامین مسائل اجتماعی در پایتخت را رنگ و بوی امنیتی می‌دهد. بنابراین این گزینه از سوی مسئولان کنارگذاشته شده است! کارشناسان گزینه استفاده از آب فاضلاب تهران را روی میز مذاکره گذاشته‌اند. حفر خطوط انتقال آن هم در جریان است. روی پساب‌ها هم حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند. فدایی اعتقاد دارد اگر این پساب‌ها به تالاب بندعلی خان برسد می‌تواند تا حدودی از فرایند فرونشست‌ها جلوگیری کند و ریه ورامینی‌ها را هم از ریزگردهای ناشی از خشک شدن دشت برهاند.
