عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی گفت: اخلاق حرفه‌ای در روان درمانی و مشاوره از بحث‌های بسیار جدی است که در ایران به آن کم پرداخته شده است.
به گزارش ایسنا، زهره سپهری شاملو در نشست علمی و تخصصی «اخلاق حرفه‌ای در کلینیک» که در دانشکده روانشناسی دانشگاه فردوسی برگزار شد، اظهار کرد: جای اخلاق حرفه‌ای در آموزش‌های ما بسیار خالی است. لازم است اخلاق حرفه‌ای به متخصصین آموزش داده شود، اما این موضوع قسمت‌های مختلف دارد؛ مثلا درمانگر در اتاق درمان چه کارهایی را می‌تواند و چه کارهایی را نمی‌تواند، انجام دهد. مراجع هم باید آگاه باشد که درمانگر چه کارهایی را مجاز است و چه کارهایی را مجاز نیست که انجام دهد.
وی تصریح کرد: اخلاق حرفه‌ای در روان درمانی و مشاوره از بحث‌های اصلی در خارج از ایران چه در دوره دانشگاه و چه در دوره پس از فارغ التحصیلی و در زمان گرفتن گواهینامه ورود به کارحرفه‌ای است. اخلاق حرفه‌ای یکی از واحدهایی است که در زمان گرفتن گواهینامه ورود به کار حرفه‌ای باید دوباره گذرانده شود. در خارج از کشورکاری ندارند که در دوران دانشگاه این واحد گذرانده شده یا خیر. همچنین هر دوسال دوباره باید این دوره گذرانده شود. در خارج به این نتیجه رسیدند که انسان موجودی فراموشکار است و باید این مفاهیم پس از مدتی دوباره برای او تکرار شود.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی افزود: همچنین در خارج از کشور براساس آن متغیرهایی که باید در اتاق درمان مورد توجه قرار بگیرد، هر چند سال محتوای اخلاق حرفه‌ای به روز می‌شود؛ مثلا تا سال ۲۰۱۳ در حرفه زوج درمانی و خانواده درمانی قانونی وجود داشت مبنی بر اینکه درمانگرمی‌تواند پس از گذشت دو سال از پایان درمان، رابطه صمیمی و عاطفی با مراجع داشته باشد. در سال 2015 این قانون تغییر یافت و گفتند که درمانگر برای همیشه نمی‌تواند چنین رابطه‌ای داشته باشد و حتی با اعضای اصلی خانواده مراجعه کننده هم نمی‌تواند این رابطه عاطفی را برقرار کند.
سپهری شاملو افزود: قوانین در حال حرکت به این سمت است که دنیای مراجع و درمانگر باید از هم فاصله داشته باشد و دادوستد عاطفی صورت نگیرد.
وی بیان کرد: با توجه به اینکه اخلاق حرفه‌ای نسخه‌های جدید دارد و پس از مدتی تغییر می‌کند درمانگرها باید با این نسخه‌ها آشنا و در این زمینه به روز شوند. این قوانین تنها برای محافظت از مراجعین نیست بلکه برای حفاظت و کمک به هر دو طرف یعنی مُراجع و درمانگر است.
درمانگری جزو مشاغل سخت است
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی عنوان کرد: درمانگری جزو سخت‌ترین مشاغل شناخته شده و اگر قرار باشد دادوستد عاطفی صورت بگیرد، مسئولیت پذیری را ندانیم و...هر جلسه آسیب را تجربه می‌کنیم و کمتر از آنچه پیش‌بینی میکردیم می‌توانیم در اتاق درمان مؤثر باشیم.
سپهری شاملو افزود: مراجعین ما در ایران اکثرا مراجعینی هستند که با آسیب به سراغ ما می‌آیند و حالشان خوب نیست. مراجعان در آن شرایط و با تجربه انواع احساسات پرفشار که از پس مسائل خود برنمی‌آیند به ما مراجعه می‌کنند تا به آنها کمک بدهیم، پس من در اتاق درمان متخصصی هستم که به لایه‌هایی از مراجع دست پیدا می‌کنم که خودش هم پیدا نکرده یا به آنها توجهی نکرده است. حالا فکر کنید یک درمانگر با این لایه‌ها آشنا شود، ببینید چقدر اوضاع خطرناک می‌شود.
وی عنوان کرد: اصول اخلاق حرفه‌ای بیان چارچوب و قواعد اخلاقی لازم الاجرا در کار مشاوره و روان درمانی است که علاوه بر اینکه می‌گوید روان درمانگر چه کارهایی را می‌تواند انجام دهد، نوع تفکر روان درمانگر را هم در اتاق درمان تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. انجام روان درمانی و مشاوره بدون بکار بستن اصول اخلاقی در کشورهایی همچون آمریکا امکان‌پذیر نیست. باور آنها این است که اگر روان درمانگران اصول اخلاقی را یاد نداشته باشند مثل این است که مغذی‌تزین مواد غذایی را در معرض مواد مسمومیت‌زا قرار داده‌ایم و عملا بجای اینکه به مراجُع کمک دهیم به او آسیب می‌رسانیم.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: در جمهوری اسلامی این اتفاق افتاد که سازمان نظام روانشناسی و مشاوره تاسیس شد و با بررسی قوانین اخلاقی بین المللی و با توجه به شرایط جامعه ایران، بافت فرهنگی و... اصول اخلاقی‌ای که به جامعه ما نزدیک‌تر باشد تدوین شد.
سپهری شاملو با اشاره به تشکیل هیات رسیدگی به تخلفات صنفی و حرفه‌ای در سازمان نظام روانشناسی و مشاوره گفت: اگر درمانگری از شئون صنفی و حرفه‌ای خود عدول کند این طور قلمداد می‌شود که اصول اخلاقی را رعایت نکرده است و با او برخورد می‌شود. اراده ما در این دوره این است که این رسیدگی‌ها سریع و جدی اتفاق بیفتد.
وی یادآور شد: نظام‌نامه اخلاقی سازمان نظام روانشناسی ایران بر اساس زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و دینی و با در نظر گرفتن دستاوردهای علمی و تخصصی روانشناسان و مشاوران در ایران و جهان به منظور تامین دو حق شامل حق درمانگر و حق درمان‌جو تدوین شده است.
آغوش‌درمانی و فحش‌درمانی، علمی نیستند
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی بیان کرد: این روزها زیاد می شنویم که درمانگرانی آغوش درمانی انجام می‌دهند و به مُراجع می‌گویند به این دلیل که نیازهای عاطفی‌ات برآورده نمی‌شود یک ربع تو را در آغوش می‌گیرم. همچنین در رویکرد فحش درمانی یک نفر می‌نشیند و بقیه به او فحش می‌دهند و.. . در درمان باید به دستاوردهای علمی و تخصصی ایران و جهان توجه شود. ما چه مقالاتی را در این زمینه داریم؟
وی با بیان اینکه «اخلاق حرفه‌ای شامل دو قسمت اصول کلی و عمومی و ضوابط اخلاقی است»، توضیح داد: اصل عدم تبعیض، اصل احترام به شأن و آزادی انسان، اصل مسئولیت پذیری، اصل توجه به نظام ارزش‌های جامعه و... از جمله اصول کلی و عمومی است.
ضوابط اخلاق حرفه‌ای باید در رفتار درمانگران مشاهده شود
سپهری شاملو ادامه داد: ضوابط اخلاق حرفه‌ای باید در رفتارهای درمانگران مشاهده شود و این موارد را همه ببینند. صلاحیت، مسئولیت، رازداری و... از جمله این ضوابط هستند. برخلاف متخصص ریه‌ای که می‌تواند خودش سیگاری هم باشد، درمانگر چون فقط با بافتِ روان در اتاق درمان حضور دارد نمی‌تواند بگوید من هرطور می‌خواهم زندگی می‌کنم و فقط در چند ساعتی که در اتاق درمان حضور دارم برخی موارد را رعایت می‌کنم. برای همین موارد است که درمانگری جزو مشاغل سخت محسوب می‌شود. در آمریکا بسیاری از افراد که فارغ‌التحصیل میشوند سراغ درمانگری نمی‌روند و به پژوهش می‌پردازند. با توجه به این شرایط گروهی از روان درمانگران ما اگر به خارج از کشور بروند اصلا نمی‌توانند کار کنند.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی ضمن اشاره به ضوابط حرفه‌ای درمانگران، در خصوص اصل صلاحیت عنوان کرد: در ایران می بینیم یک درمانگری که در حوزه‌های مختلف از شب ادراری تا خانواده درمانی می‌تواند کار کند از اقبال بیشتری برخوردار است. در نظام‌نامه روانشناسی ایران به صراحت گفته شده که درمانگر حتما باید صلاحیت داشته باشد، یعنی دوره‌های مشخصی را گذرانده باشد، مدتی با متخصصانی که در این حوزه کار کرده‌اند لینک باشد، سوالات خود را از آنها بپرسد و... .
وی افزود: ما برای دردهای جسمی به سراغ متخصص همان بخش می‌رویم اما هنوز در بحث روان این موضوع اتفاق نیفتاده و در انتخاب درمانگر موضوعاتی از این قبیل برای ما مهم هستند که کدام درمانگر خوب حرف می‌زند، مراجعین زیادی دارد، چهره تلویزیونی است و... . این موضوع از حقوق مراجعین است که بدانند پروانه درمانگر از کجاست، زیر نظر چه ارگانی فعالیت می‌کند و... .
سپهری شاملو اظهار کرد: یکی دیگر از اصول ضوابط حرفه‌ای این است که روانشناسان و مشاوران از کار کردن در موقعیت‌ها یا زمینه‌هایی که احتمال می‌دهند مشکلات شخصی آنها درانجام وظایفشان خلل وارد می‌سازد، اجتناب می‌کنند. احتمال دادن در اینجا به معنای این است که به طور مثال اگر یک درمانگر ترومایی را تجربه کرده تا هنگامی که از آن تروما عبور کند، نمی‌تواند کار درمانگری انجام دهد و مُراجع ببیند.
وی در خصوص ویژگی مسئولیت که از جمله ضوابط حرفه‌ای درمانگران است، تشریح کرد: روانشناسان و مشاوران باید تمام تلاش خود را برای رعایت استانداردهای حرفه خود بکار بگیرند و در قبال رفتار و گفتار خود قبول مسئولیت کنند. همچنین آنها مسئولیت رفاه و بهزیستی افرادی را دارند که در اتاق درمان نیستند اما با مراجُع در ارتباط هستند.همچنین قبل از شروع درمان باید مسائلی مالی به مُراجع گفته شود در حالی که در حال حاضر درمانگران هر طور دوست دارند هزینه دریافت می‌کنند.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی افزود: درمانگران و مشاوران لازم است از هرگونه مزاحمت اخلاقی و رفتاری اجتناب کنند و در صورت آگاهی از فعالیت خلاف همکاران و دستیاران خود آنها را به مَراجع مربوطه اطلاع دهند.
موج افشای تعرضات جنسی به ایران هم رسیده است
سپهری شاملو با بیان اینکه «حدود ۱۵ ماه است موجی در دنیا ایجاد شده که افرادی که تجربه تعرضات جنسیتی و جنسی دارند، این موضوع را در فضای مجازی مطرح می‌کنند»، تصریح کرد:این موج به ایران هم رسیده است. مردم ما در گذشته فکر می‌کردند اگر این موضوعات را آشکار کنند، آبروی اجتماعی آنها چه می‌شود و... ، اما الان به این نتیجه رسیده‌اند که این موراد باید گزارش داده شود.
وی بیان کرد: روانشناسان و مشاوران باید از هرگونه آسیب رساندن به مراجعان اجتناب کنند و برای به حداقل رساندن این آسیب در مواقعی که غیرقابل اجتناب است، اقدامات لازم را انجام دهند. مثلا اگر در خصوص یک مُراجعی تحت تاثیر قرار گرفتند باید با همکاری که توانمندتر است وارد گفت‌وگو شوند، زیرا مشورت احتمال خطا را کاهش می‌دهد.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: روانشناسان و مشاوران در مواقعی که تعارضی بین منافع شخصی و نقش حرفه‌ای آنها وجود دارد باید به نقش حرفه‌ای پایبند باشند. همچنین آنها از هر گونه سوء استفاده از روابط حرفه‌ای پرهیز کنند.
وی با تاکید بر اینکه «رازداری حرفه‌ای باید بین مُراجع و درمانگر اتفاق بیفتد»، عنوان کرد: در مواردی همچون وجود افسردگی عمیق، وجود خطر جانی برای مراجُع یا دیگران،اختلال مسری کشنده مثل ایدز و در صورتی که به وسیله قانون یا مراجع قانونی حکم شده باشد، می‌توانیم رازداری را نقض کنیم.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: در برخورد با مُراجعی که حرف از خودکشی می‌زند ما همان ابتدا نمی‌رویم به خانواده او این موضوع را بگوییم. بلکه بررسی جدی انجام می‌دهیم، حتما روی ارتباط درمانی خیلی سرمایه گذاری می‌کنیم سپس از خود فرد کمک می‌خواهیم که به ما کمک دهد که در این زمینه از چه کسی کمک بگیریم اما اگر دیدیم او می‌گوید نمی‌خواهم کمک بگیرم آنجا شرایط فرق می‌کند و باید اقدامات دیگری انجام داد.
درمانگر حق ارتباط فیزیکی با مُراجع را ندارد
سپهری شاملو یادآور شد: اگر برخی استانداردهای ضوابط حرفه‌ای رعایت نشوند، درمانگر را به اهریمنی که لباس فرشته پوشیده تبدیل می‌کند. رسالت رسانه‌ها در این زمینه لزوم آگاهی بخشیدن به مردم از حقوقشان است. اینکه آنها بدانند درمانگر حق ارتباط فیزیکی ندارد.اینکه چند دقیقه باید پیش درمانگر باشند. مُراجع می‌تواند کمک کند تعداد درمانگر خاطی کم شود.هر زمان در درمان، پای نیازهای درمانگر در میان باشد و رفتاری بر اساس این نیاز انجام دهد کاری غیر اخلاقی و غیرقانونی است زیرا درمانگر باید به نیازهای مراجُع توجه کند.
وی افزود: در آمریکا وقتی گانگستر، قاچاقچی و... را دستگیر می‌کنند، تصویر آنها را در تلویزیون شطرنجی می‌کنند اما در همین کشور چهره درمانگر خاطی را واضح و با تمام اطلاعات آنها شامل مدرک، جرم و... را به صورت واضح نشان می‌دهند. در جایی که اعتماد عمومی به خطر بیفتد حق چشم بستن نداریم و همه ما در این زمینه مسئول هستیم.
در مشاوره‌های تلگرامی و تلفنی، درمانگری انجام نمی‌شود
سپهری شاملو گفت:یکی از مهمترین متغیرهایی که باید در اتاق درمان بیفتد این است که درمانگر و مراجع باید با پنج حس خود حضور فعال داشته باشند تا کمک حرفه‌ای و درمانی اتفاق بیفتد. بنابراین در مشاوره‌های تلگرامی و تلفنی کار درمانگری صورت نمی‌گیرد بلکه تنها مشاوره و یک هدایتی انجام می‌شود.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه فردوسی یادآور شد: درمانگران اصلا حق ندارند خارج از کلینیک با مراجُع قرار بگذارند.
... "همچنین در رویکرد فحش درمانی یک نفر می‌نشیند و بقیه به او فحش می‌دهند و.. . " همین یک قلم رو کم داشتیم بشینیم روبروی چند نفر حسابی فحش بخوریم بعد جناب روانپزشک بفرماید حالا دیگه خوب خوب شدی دیگه مشکلی نداری...قابلی هم نداره میشه 50 تومان.