اگر چه پیشتر کارشناسان، به صورت جسته و گریخته میزان یارانه پنهان در کشور را محاسبه و اعلام می کردند، اما تصریح رئیس سازمان برنامه و بودجه و متعاقباً رئیس جمهور مبنی بر پرداخت بیش از 900 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان در سال، بار دیگر، توجه ها را به این مسئله جلب کرد. چرا که این رقم، در صورتی که آن را نقدی فرض کنیم، به معنای پرداخت ماهانه 900 هزار تومان به هر ایرانی است. با این حال این سوال کلی مطرح است که چرا میزان یارانه ها در اقتصاد ایران این قدر بالاست و این موضوع چه آثار و تبعاتی به همراه دارد؟
پیدا و پنهان یارانه ها
به گزارش روزنامه خراسان، یارانه ها از لحاظ نوع پرداخت عمدتاً به دو دسته آشکار و پنهان تقسیم بندی می شوند. یارانه آشکار به طور کلی مبالغ و کمک های مالی است که دولت به طور مستقیم (نقدی یا کالایی) به اقشار محروم می دهد. به عنوان مثال، دولت در سال های اخیر، سالانه بیش از 42 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی به 78 میلیون ایرانی می دهد.اما یارانه های پنهان، غیر ملموس تر هستند.
در خصوص حامل های انرژی، معمولاً نرخ های صادراتی یا جهانی وجود دارند که از قیمت های یارانه ای این کالاها بیشتر هستند.به عنوان مثال برای بنزین، در صورتی که نرخ های منطقه ای (فوب خلیج فارس) را ملاک قرار دهیم، قیمت هر لیتر بنزین حدود 52 تا 54 سنت است که با نرخ ارز حدود 10 هزار تومان، بیش از 5 هزار تومان می‌شود. در حالی که ملاحظات تورمی، حمایت از اقشار محروم و ... مانع از افزایش قیمت بنزین در این سطح است، بنابراین باید گفت که دولت بابت هر لیتر بنزین در شرایط کنونی حدود 4200 تومان یارانه پنهان به مصرف کنندگان می پردازد. همین مسئله هم منجر به توجیه پذیری و جذابیت قاچاق بنزین در سال های اخیر شده است. به گونه ای که روزانه 10 تا 15 میلیون لیتر (معادل حدود 10 تا 15 درصد کل مصرف روزانه)، بنزین از کشور به خارج قاچاق می شود. وضعیت حامل های انرژی دیگر مانند برق نیز چنین است.
به عنوان مثال هم اینک قیمت تمام شده تولید هر کیلووات ساعت برق بیش از 110 تومان است. در حالی که به طور متوسط تنها 60 تومان از مشترکان دریافت می شود. بدین ترتیب دولت به ازای هر کیلووات ساعت، بیش از 50 تومان یارانه برق به مشترکان ارائه می کند.مثال دیگر، یارانه ارزی است که شامل توزیع 14 میلیارد دلار با نرخ ارز 4200 تومان برای واردات کالاهای اساسی است.این ها تنها بخشی از یارانه های مستقیم و غیر مستقیمی بود که دولت پرخرج، در اقتصاد بزرگ ایران توزیع می کند. بدیهی است وابستگی محاسبه یارانه پنهان کالاهایی مانند حامل های انرژی و کالاهای اساسی وارداتی به قیمت ارز و نیز افزایش قیمت ارز در ماه های گذشته، میزان این نوع یارانه ها در اقتصاد ایران را به طرز بی سابقه ای افزایش داده است. به گفته نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه هم اینک سالانه 934 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان در کشور توزیع می شود.
مصیبت عظمای توزیع غیر عادلانه یارانه های پنهان
غیر از میزان بالای یارانه پنهان توزیعی، چگونگی توزیع آن نیز از دیگر مسائل و مصائب اقتصاد کشور به شمار می رود. هم اینک برخی محاسبات حاکی از این است که ثروتمندان و دهک های درآمدی بالاتر، به مراتب به میزان بیشتری از این نوع یارانه ها بهره مند می شوند. یک نمونه ساده آن یارانه بنزین است که طبیعی است خانوارهایی که خودرو ندارند، از این یارانه ها نمی توانند استفاده کنند. از سوی دیگر، خانوارهای با درآمد بالاتر، حساسیت کمتری درباره صرفه جویی سوخت و استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی دارند.
