فتاوای آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
امور مالى و اقتصادى خانواده
نفقه اى كه بر زوج، تهيّه ى آن واجب است
سؤال354. آيا بر زوج لازم است كه آن چه معمولاً تمام زن ها به آن نياز دارند را به عنوان نفقه براى زوجه تهيّه كند، يا فقط تهيه غذا و مسكن و لباس براى او لازم است؟
جواب: در اين سه متعيّن نيست.
نفقه ى زندانى
سؤال355. نفقه ى زندانى به عهده ى بيت المال است يا خود افراد؟ نفقه افراد واجب النّفقه ى زندانى چه طور؟
جواب: در موارد ضمان آن، بر مسبّب است و گرنه اگر مال دارد، بر خود او است و در غير اين صورت مثل ساير فقرا است.
نفقه زوجه اى كه حاضر به تمكين نيست
سؤال356. اينجانب مدّت سه سال است كه دخترخانمى را به عقد رسمى خود درآورده ام و زوجه به هيچ عنوان حاضر به تمكين با بنده نمى شود. وظيفه ى اينجانب را در خصوص اين مسأله عنوان فرماييد.
جواب: بر زوجه، تمكين از زوج لازم است، مگر اين كه عذر شرعى داشته باشد و اگر بدون عذر تمكين نكند، ناشزه است و استحقاق نفقه ندارد و مرد مى تواند در غير صورت طلاق يا خلع ـ ولو با رجوع به محكمه ى شرعيّه ـ او را به تمكين وادار نمايد، واللّه العالم.
عدم تمكين براى گرفتن مهريه
سؤال357. زنى كه براى وصول مهريه تمكين نمى كند، آيا مستحقّ نفقه مى باشد؟
جواب: اگر مهريه حالّ باشد و از اوّل راضى نشده باشد، مستحقّ نفقه است، بنابراين كه بگوييم نشوز مانع است از استحقاق نفقه با اقتضاى عقد آن را، نه اين كه تمكين شرط باشد.
نفقه ى زنى كه از منزل خارج شده
سؤال358. زنى كه بدون اجازه ى شوهر از خانه ى شوهر بيرون رفته باشد و با وساطت ديگران هم به خانه ى شوهر برنگردد و ادّعاى مخارج نمايد، آيا شوهر مديون زن است؟
جواب: اگر خروج زن از منزل شوهر بدون رضايت شوهر، و بدون عذر باشد، ناشزه است و در مدّت نشوز استحقاق نفقه ندارد و چنان چه شرعا معذور باشد، ناشزه نيست و نفقه ى او كه همان نفقه ى زوجيّت است، بايد به او داده شود.
نفقه همسر در زمان عقد
سؤال359. نفقه دختر در زمان عقد بر عهده چه كسى است؟
جواب: بر عهده شوهر او است.
نفقه ى زن قبل از رفتن به خانه ى شوهر
سؤال360. مردى كه زنى را به عقد دايم خود درآورده است، ولى بنا به شرايط [اقتصادى[ مثلاً بگويد كه سه ماه ديگر او را به خانه مى برم حقّ خرج او بر پدر است يا شوهر؟ و آيا اجازه ى خروج از منزل پدرى در راه هاى دور و نزديك با پدر است يا شوهر؟
جواب: نفقه ى زن با شوهر است و بايد در خارج شدن از منزل، از شوهر اطاعت نمايد.
فراهم نمودن هزينه ى دارو و درمان
سؤال361. اگر عرف جامعه اهتمام زوج را به فراهم نمودن هزينه ى دارو و درمان زوجه ى مريضه لازم بشمارد، با نظر به اين كه مداواى بيمارى عقلاً و عرفا جزو نيازمندى هاى اوّليه ى هر انسانى مى باشد، آيا فراهم نمودن هزينه ى دارو و درمان زوجه ى بيمار جزو نفقه زوجه محسوب مى گردد يا خير؟
جواب: اگر مرض خارج از متعارف، يا مخارج خارج از حدّ معروف باشد، جزو نفقه نيست و در حدّ متعارف، بر شوهر لازم است على الاحوط، به خصوص اگر زن مالى ندارد.
مطالبه ى مخارج روزهاى آينده
سؤال362. آيا زن مى تواند مخارج روزهاى آينده را از شوهر مطالبه كند؟
جواب: نمى تواند.
مطالبه ى مخارج روزهاى گذشته
سؤال363. آيا زن مى تواند مخارج روزهاى گذشته را كه مرد نپرداخته و زن از پول خودش خرج كرده يا از پس انداز مخارج روزهاى قبل خرج كرده را از شوهر مطالبه نمايد؟
جواب: اگر از مال شوهر خرج نكرده، مى تواند نفقه ى خودش را مطالبه كند.
پول هايى كه زن صرفه جويى كرده
سؤال364. آيا مرد مى تواند پول هايى را كه زن با صرفه جويى در مخارج خانه پس انداز كرده است از زن طلب كند؟ و آيا زن مى تواند بدون اذن شوهر آن پس انداز را خرج نمايد؟
جواب: مرد مى تواند مطالبه كند و خرج كردن زن، بايد با رضايت شوهر باشد، مگر آن چه را به عنوان نفقه مالك شده باشد.
اگر زكات به نفقه تعلّق گرفته باشد
سؤال365. شوهر زن مؤمنه اى نفقه ى او را نمى دهد، علاوه بر آن كه او را در منزلى نگاه داشته كه اين منزل از پول زكات داده نشده اى خريدارى گرديده است و زن نيز تمكّن پرداخت زكات را ندارد و تمكّن تهيّه ى منزل ديگر را هم ندارد، در اين صورت تكليف زن چيست؟
جواب: وظيفه ى شوهر است كه نفقه ى زن خود را بدهد و اگر عمل نمى كند، زن مى تواند با رجوع به محاكم او را به دادن نفقه مجبور كند و در مورد منزل، اگر آن را بر ذمّه خريده باشد، تصرّف در آن مانع ندارد و مالك شده است؛ هر چند پول آن مشتمل بر وجوه شرعيّه باشد.
مخارج اولاد
سؤال366. مخارج اولاد تا چند سال بر پدر واجب است؟ بعضى از فرزندان مى خواهند درس بخوانند و تا سطح دكترا ادامه دهند. آيا تا پايان تحصيلات، پدر بايد هزينه ى تحصيلات آن هارا بدهد؟
جواب: مخارج تحصيل اولاد بر پدر واجب نيست، بلكه فرزندان اگر فقير باشند، به اندازه اى كه نفقه ى روز خود را نداشته باشند و نتوانند تأمين كنند، بر پدر لازم است نفقه ى آن ها را بدهد.
نفقه ى بچّه ى صغير
سؤال367. آيا خرج بچّه ى صغير به عهده ى مادر است يا پدر مادر؟
جواب: نفقه ى طفل بر پدر است و پدر پدر، هر چه بالا رود و با نبود آن ها بر مادر است و بر پدر و مادر مادر، هر چه بالا رود.
استفاده ى فرزند از وسايل خانه ى پدرى
سؤال368. اينجانب مجرّد و در خانه ى پدرى ساكن هستم. لطفا بفرماييد بنده تا چه حدّ مجازم از وسايل خانه ى پدرى استفاده كنم؟
جواب: از وسايل خانه به طور عادّى مى توانيد استفاده نماييد و استفاده از خوردنى ها و آشاميدنى ها و غيره مانعى ندارد.
استفاده ى پدر از وسايل فرزند
سؤال369. پدرى، دختر شاغلى دارد كه هنوز ازدواج نكرده و فعلاً به شهر ديگرى انتقال يافته است و در منزل پدرى زندگى نمى كند. آيا پدر مى تواند بدون اجازه ى فرزند از چيزهايى كه فرزند در زمان بودنش در خانه و قبل از انتقال، از حقوق خود خريدارى و تهيه نموده تصرّف كند؟
جواب: اگر يقين به رضايت صاحبش دارد، مانع ندارد.
پدر غير مقيّد به حلال و حرام
سؤال370. گاهى هر دو الى سه ماه به منزل پدرم مى روم و ايشان مقيّد به لقمه ى حرام و حلال نيست. آيا مى توانم در مقابل هر وعده ى غذايى كه در خانه ى پدرم مى خورم، قيمت آن را به پدرم بدهم، مثل رستوران ها، تا اين كه از اثرات سوء لقمه ى حرام فرار كنم يا خير؟
جواب: اگر يقين به حرام بودن عين غذا نداريد، مى توانيد تصرّف نماييد و در صورت يقين، دادن پول، حرام موجب جواز تصرّف نيست.
كسى كه از پدرش پول برداشته
سؤال371. كسى كه در ايّام قبل از تكليف از مغازه ى پدر خود مخفيانه پولى برمى داشته است، اكنون كه پدر از دنيا رفته وظيفه ى او چيست؟
جواب: ورثه را راضى كند.
معلولى كه فرزندانش فوت كرده
سؤال372. معلولى كه فرزندان او فوت كرده اند و يا در محلّ نباشند يا دسترسى به آن ها مشكل باشد، آيا نگهدارى جدّ و جدّه ى معلول به عهده ى نوه هاى او اعمّ از پسر يا دختر مى باشند؟
جواب: بلى، اگر از اولاد اقرب كسى نيست، نفقه ى آن ها بر فالأقرب اولاد است.
تأمين مخارج پدر و مادر
سؤال373. تأمين مخارج پدر و مادر نيازمند تنها به عهده ى فرزندان پسر وى مى باشد، يا دختران نيز در صورتى كه درآمد شخصى داشته باشند، در اين مورد مسؤوليتى دارند؟
جواب: فرقى بين فرزندان پسر و دختر نيست و با وجود فرزند، هر چند دختر كه بتواند نفقه ى پدر و مادر را بدهد، نفقه ى واجبه بر عهده ى دختر است.
نگهدارى از پدر و مادر معلول
سؤال374. هر گاه پدر و مادر، بيمار و يا معلول باشند كه نياز به پرستارى و نگهدارى داشته باشند، آيا نگهدارى آن ها فقط به عهده ى فرزندان پسر مى باشد يا دختران نيز در اين مورد مسؤوليتى دارند و در صورتى كه پدر و مادر فرزند پسرى نداشته باشند، آيا وظيفه ى نگهدارى و پرستارى آنان به عهده ى دختر مى باشد؟
جواب: در اين جهت، بين فرزند پسر و دختر فرقى نيست و آن چه بر فرزند واجب است، نفقه ى پدر و مادر است درحدّ و شرايطى كه در رساله ها ذكر شده است.
برداشتن پول بدون اجازه ى شوهر
سؤال375. آيا جايز است زن، بدون اجازه ى شوهر دست در جيب او كرده و براى مخارج خانه يا فرزندان پولى را بردارد؟
جواب: بايد شوهر راضى باشد.
برداشتن پول با اطمينان از رضايت شوهر
سؤال376. اگر زنى بدون اجازه ى شوهرش از پول يا مال او بردارد ولى مى داند شوهرش راضى است، آيا گرفتن اجازه واجب است يا به همين اطمينان مى توان اكتفا كرد؟ در صورتى كه احتمال دهد كه او راضى است، حكم چگونه است؟
جواب: با اطمينان اشكال ندارد و بدون اطمينان جايز نيست.
مصرف پول بدون اجازه شوهر
سؤال377. اگر زنى از پولى كه شوهرش براى مخارج خانه مى دهد، در منزل، مجلس روضه يا ختم انعام و يا... بگيرد جايز است؟
جواب: جايز نيست؛ مگر با رضايت شوهر.
رابطه مزد و نفقه
سؤال378. اگر كارگرى فنّى براى پدر خود كار مى كند و پدر نصف مزد متعارف را به پسرش مى دهد، آيا اين پسر در مقابل نفقه ى همسر و فرزندانش مسؤول است؟
جواب: نفقه ى واجب النّفقه اش را بايد بدهد و اگر مزدى كه مى گيرد كم است، به صاحب كار بگويد و با هم تفاهم و تراضى نمايند و مزد و نفقه به هم ربطى ندارند.
پرداخت نفقه از مال صغير
سؤال379. فردى واجب النفقه صغير مى باشد (مانند پدر و مادر صغيرى كه فرزند صغيرشان غنى باشد). آيا پرداخت نفقه بر صغير واجب است؟
جواب: بر صغير تكليف نيست و ولىّ يا قيّم او هم نمى توانند از مال او انفاق كنند، مگر فرض شود كه مشتمل بر مصلحت طفل باشد.
خوددارى از نفقه
سؤال380. در صورتى كه مرد از دادن نفقه به خانواده اش خوددارى كند، شرع مقدس چه راهى را بيان مى فرمايد؟
جواب: زن حق مطالبه نفقه خود را هر چند با شكايت دارد و حاكم شرع مرد را به دادن نفقه الزام مى كند و هر چه از نفقه ى زوجه را نداده مديون است.
مطالبه نفقه پرداخت نشده
سؤال381. اگر مردى به دلايلى مانند بيمارى و زندانى بودن و... نتواند براى مدتى نفقه خانواده اش را بدهد، آن ها مى توانند نفقه مدتى كه پرداخت نكرده است را از او مطالبه نمايند؟
جواب: نفقه زوجه دين بر ذمّه ى زوج است ولى نفقه اقارب دين نيست؛ مگر به نحو مشروع، بر عهده ى او استدانه كرده باشند با اذن از مَن لَهُ الإذن از حاكم يا عدول مؤمنين.
ميزان نفقه زن
سؤال382. ميزان نفقه زن كه بر عهده شوهر مى باشد، بر اساس توانايى مرد است يا بر اساس چيزهايى كه زنان هم شأنِ همسر او، نياز دارند؟
جواب: شأنيت بر حسب امثال زوجين حساب مى شود.
قبول كردن نفقه زن
سؤال383. آيا غير از شوهر، شخص ديگرى مى تواند نفقه ى زن را بدهد؟ اگر فرد ديگر تعهد بدهد در صورتى كه بر سر نفقه بين زن و شوهر اختلافى به وجود آمد، نفقه بر عهده او باشد، صحيح است؟
جواب: بله، صحيح است و اگر آن تعهّد را ضمن عقد خارج لازمى شرط كند، الزام آور هم مى شود.
لزوم پرداخت نفقه ى واجبه به زن
سؤال384. در صورتى كه زن درآمد كافى داشته باشد، آيا شوهر مى تواند از پرداختن نفقه به وى امتناع ورزد؟
جواب: از واجبات نمى تواند امتناع كند.
تصرّف فرزند در اموال پدر
سؤال385. فرزند اگر محتاج همسر باشد و پدر به فكر او نباشد، آيا مى تواند بدون اذن او در اموالش تصرّف كند و زن بگيرد؟
جواب: نمى تواند.
نفقه فرزندان
سؤال386. نفقه فرزندان تا چه سنى بر عهده پدر مى باشد؟ اگر مردى بخواهد از درآمد غير حلال، هزينه ى زندگى همسر و فرزندانش را بدهد، آن ها مى توانند از اين پول استفاده كنند؟
جواب: فرزند در هر سنى كه باشد، اگر فقير باشد و پدر داشته باشد نفقه اش بر پدر واجب است و اگر نفقه را از عين مال حرام بدهد، آن ها نمى توانند از آن پول استفاده كنند و بايد از پول حلال مطالبه كنند.
بخشش وسايل غير ضرورى منزل بدون اذن پدر
سؤال387. بخشيدن وسايل منزل اگر مورد استفاده نباشد، بدون اجازه پدر جايز است؟
جواب: اگر از اموال پدر است، جايز نيست.
گرفتن پول از پدر، خرج آن بدون رضايت پدر
سؤال388. اگر كسى پولى را كه از پدرش دريافت مى كند در راهى مصرف كند كه او راضى نباشد، چه حكمى دارد؟
جواب: اگر در راه حلال باشد و سبب ناراحتى پدر هم نشود اشكال ندارد، مگر اين كه پدر پول را تمليك او نكرده باشد و يا به صورت مشروط بخشيده باشد.
نفقه جنين
سؤال389. آيا جنينى كه در رحم غير مادرش قرار گرفته است، مستحقّ نفقه مى باشد؟
جواب: استحقاق نفقه دارد، بنابر احوط.
تصرف برادر در اموال پدر
سؤال390. آيا برادر بزرگ تر مى تواند از اموال پدر ـ كه صغير هم دارد ـ با تعهد پرداخت آن در آينده، براى ازدواج خود چيزى بردارد، طبق چه شرايطى مى تواند تصرف نمايد؟
جواب: اگر با اذن از قيّم صغير و ساير ورثه باشد، نسبت به سهم خودش مانعى ندارد و هم چنين تصرف در سهم ورثه با رضايت آن ها اشكالى ندارد، به خلاف سهم صغير كه به هيچ عنوان اجازه تصرف ندارد مگر در موردى فرض شود كه مصلحت صغير هم در آن باشد.
مطالبه نفقه پرداختى از طرف پدر
سؤال391. پدرى كه در ايام كودكى نفقه فرزند را پرداخته و حالا در زمان بزرگسالى نفقه را از فرزندش مطالبه مى نمايد، نپرداختنش چه حكمى دارد؟
جواب: چيزى بر گردن فرزند نيست.
نفقه ى پدر و مادر فقير
سؤال392. كسى كه درآمد او فقط به اندازه ى زن و بچه ى خود است، آيا نسبت به پدر و مادر فقير خود مسؤوليت دارد؟
جواب: نفقه زوجه بر نفقه اقارب مقدم است؛ اما نفقه اقارب كه در فرض سؤال متساوى در درجه هستند، اگر انفاق كننده ديگرى براى آن ها نيست، احوط تراضى همه آن ها به نحو قرعه يا تقسيم به كمتر از كفايت است.
