پای متادون به داروخانه‌ها باز شد؟

ستاد مبارزه با مواد مخدر با پیشنهاد وزارت بهداشت به دنبال این است که متادون از این پس از طریق داروخانه‌ها در اختیار معتادان قرار گیرد. اقدامی که کارشناسان مبارزه با اعتیاد معتقدند نه تنها از نشت این داروی مخدر به بازار قاچاق کم نمی‌کند بلکه موجب ریزش معتادان از چرخه درمان نیز می‌شود.

متادون (Methadone) یک داروی مخدر نگهدارنده و جایگزین برای مهار اعتیاد به هروئین و تریاک است که با هماهنگی معاونت غذا و داروی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در اختیار مراکز ترک اعتیاد قرار می‌گیرد، اما سازمان غذا و دارو اعلام کرده که در صدد توزیع این ماده در داروخانه‌های منتخب است.

این پیشنهاد سال گذشته از سوی سخنگوی وقت سازمان غذا و دارو اعلام شد. کیانوش جهانپور گفته بود که بر اساس این برنامه، توزیع متادون به صورت بسته و به ازای هر ۲۰ مرکز ترک اعتیاد در یک داروخانه منتخب صورت می‌گیرد.

وی افزود: فروش متادون به صورت مستقیم به بیمار ممنوع است و بر اساس تجویز و سهمیه مشخص شده برای هر مرکز درمان نگهدارنده سوء مصرف مواد (MMT) انجام می‌شود.

هنوز معلوم نیست که اجرای این طرح تا چه اندازه در کشور پیش رفته است، اما مسئولان وزارت بهداشت از اجرای آن به صورت آزمایشی و پایلوت در دو استان خبر داده اند. با این حال اسکندر مومنی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر ۲۶مرداد امسال در نشست خبری خود درباره طرح توزیع متادون در داروخانه‌ها گفت: قرار شد وزارت بهداشت به‌صورت پایلوت توزیع متادون را در داروخانه‌های برخی مناطق اجرا کند و نتیجه آن اعلام و در جلسه بعدی ستاد تصمیم‌گیری نهایی انجام شود.

مومنی گفت: عضو اصلی ستاد و مرجع تشخیص این موضوع وزارت بهداشت است و سازمان غذا و داروی از طرف وزارت بهداشت این پیشنهاد را ارائه کرده است.

سعید برومند، رئیس اداره داروخانه‌های سازمان غذا و دارو گفت: ستاد مبارزه با مواد مخدر تصمیم گرفته است که متادون از طریق داروخانه‌ها توزیع شود تا به وضعیت توزیع داروی متادون سر و سامان بدهیم و با نشتی این دارو در بازار مواجه نشویم.

وی افزود: بحث رهگیری داروی ترک اعتیاد متادون را از تولید به مصرف با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور دنبال می‌کنیم. طرح پایلوت توزیع متادون در داروخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در حال اجراست و کلینیک‌های ترک اعتیاد در مناطق زیر پوشش این دانشگاه داروی متادون خود را از داروخانه‌ها دریافت می‌کنند.

به گفته او، در طرح توزیع داروی ترک اعتیاد متادون در داروخانه‌ها بیماران و کلینیک‌های ترک اعتیاد با تحویل پوکه، داروی ترک اعتیاد داروی جدید (متادون) دریافت می‌کنند.

نکته کلیدی که می‌تواند زمینه نشت متادون را به بازار قاچاق و غیر قانونی فراهم کند.

دکتر مجتبی غالبی، سرپرست کانون سراسری انجمن‌های صنفی کارفرمایی مراکز سرپایی درمان اعتیاد کشور نیز با ابراز نگرانی از این مصوبه ستاد مبارزه با مواد مخدر طی نامه‌ای به اسکندر مومنی، دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر نوشت: اخیرا تصویب طرح غیر کارشناسی و سرشار از ایرادِ توزیع دارو‌های آگونیست، توسط داروخانه ها، بدون طی مراحل قانونی، به خصوص عدم طرح در کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، موجب تعجب و نگرانی کارشناسان و درمانگران اعتیاد در سراسر کشور شده‌است. ظاهرا وجود دارو‌های مخدر غیرمجاز در بازار غیرقانونی، بهانه این طرح عنوان شده است.

وی افزود: نظارت مستمر سامانه ثبت اطلاعات معتادان ایران و نظارت دوره‌ای از ارگان‌های متعدد و توزیع داروی فله‌ای و عودت پوکه آن به دانشگاه‌ها و ثبت اطلاعات ریز فرآیند توزیع دارو در پرونده بیماران، احتمال و میزان نشت دارو از مراکز درمانی ترک اعتیاد، به خصوص با بسته بندی را به حداقل ممکن رسانده است.

غالبی اضافه کرد: تایید این ادعا، نتیجه تحقیقات وسیعی است که اخیرا توسط دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر صورت گرفته و سهم مراکز درمان اعتیاد، در نشت دارو‌های آگونیست را فقط یک ونیم درصد عنوان کرده، هرچند تاخیر در انتشار و گزارش نتایج این تحقیق، بسیار جای سوال دارد.

دکتر غالبی اضافه کرد: طبق آمار استخراج شده از سامانه ثبت اطلاعات معتادان ایران، کل داروی متادونی که طی یک سال تحویل مراکز درمان اعتیاد می‌شود، ده و نیم تن (ماده خالص) هست در حالی که به اقرار مسئولان مربوطه، تولید شرکت‌های داروسازی نزدیک به ۷۲ تن متادون است؛ لذا به فرض محال، اگر تمام متادون توزیع شده در مراکز درمان اعتیاد، به بازار غیرقانونی نشت کند، به اندازه ۱۱ تن تولید مازادی که هیچگاه دلیل این اضافه تولید و مسیر توزیع و عرضه آن شفاف سازی و بیان نشده، نخواهد بود.

ریزش معتادان تحت درمان

سعید صفاتیان، کارشناس مبارزه با اعتیاد در این باره به خبرنگار الف. گفت: مصوبه ستاد مبارزه با مخدر مبنی بر توزیع متادون در داروخانه‌ها اشکالات زیادی دارد، چون در این مصوبه نظرات متخصصان مبارزه با اعتیاد لحاظ نشده است. در جلسه‌ای هم که با حضور کارشناسان این حوزه و معاون درمان وزارت بهداشت برگزار شد، کارشناسان اعلام کردند این طرح علمی نیست. مسئولان وزارت بهداشت البته اعلام کردند که این کار در دو استان پایلوت شده، اما گزارش مجریان این طرح نیز مثبت نبود.

وی افزود: رفتن داروی مخدر متادون به داروخانه‌ها و اینکه فرد معتاد برای گرفتن دارو مستقیم به داروخانه برود مستلزم این است که این بیمار قبلش به پزشک مراجعه کند و نسخه بگیرد. رفتن به پزشک از یک طرف برای معتاد هزینه دارد و موجب کاهش تعداد معتادان تحت درمان می‌شود.

به گفته او، چنین اقدامی بر خلاف برخی بند‌های سیاست‌های کلی نظام در مبارزه با مواد مخدر از جمله بند ۵۷ این سیاست هاست که بر اساس آن، باید با مدیریت مصرف ۲۵ درصد تعداد معتادان کشور کم شود.

صفاتیان گفت: با رفتن داروی درمان اعتیاد به داروخانه قطعا از تعداد معتادان تحت درمان کاسته می‌شود و این امر بر خلاف سیاست‌های کلی مبارزه با مواد مخدر کشور است.

این کارشناس مبارزه با اعتیاد تاکید کرد: این سیکل درمان اعتیاد یک سیکل معیوب است و موجب ریزش معتادان تحت درمان می‌شود، چون معتدان هم باید هزینه اضافه پرداخت کنند و هم وقت بیشتری برای گرفتن دارو صرف کنند. این روند معتادان را از ادامه درمان خسته می‌کند به خصوص اینکه معتادان در سه ماه اول درمان باید هر روز متادون بگیرند.

صفاتیان گفت: در همه جای دنیا دارو‌های درمان اعتیاد در قالب بسته خدمات درمانی در مراکز درمان اعتیاد تعریف شده که در آن خدمات مشاوره و روان درمانی نیز وجود دارد. در ماده ۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر هم تاکید شده است که باید برنامه‌های کاهش آسیب اجرا شود و دسترسی معتادان به درمان آسان و ارزان فراهم باشد، اما با این روش معتادان برای گرفتن درمان باید چندین بار رفت و آمد داشته باشند ضمن اینکه هزینه‌های آنان نیز افزایش می‌یابد و دسترسی به درمان نیز سخت‌تر می‌شود.

این کارشناس درمان اعتیاد درباره نشت متادون به بازار قاچاق نیز گفت: نشتی متادون در همه جای دنیا وجود دارد، در آمریکا نیز که جزو کشور‌های پیشرو در درمان اعتیاد با متادون است هم بین ۵ تا ۱۰ درصد نشت متادون به بازار آزاد وجود دارد و قطعا توزیع این دارو در داروخانه میزان نشت متادون به بازار را بیشتر می‌کند کما اینکه همین الان هم هر فردی به راحتی می‌تواند با مراجعه به داروخانه‌ها هر دارویی را که بخواهد بدون نسخه تهیه کند.

صفاتیان اضافه کرد: به نظر من این مصوبه ستاد مبارزه با مواد مخدر که با پیشنهاد وزارت بهداشت بوده، هم نشت متادون را بیشتر می‌کند و هم تعداد معتادان تحت درمان را کاهش می‌دهد، ضمن اینکه ۷۰ درصد درمان را که خدمات روان درمانی است حذف می‌کند و موجب شکست درمان‌های اعتیاد در کشور می‌شود. چون وقتی معتاد می‌تواند با مراجعه به داروخانه دارو بگیرند هیچ لزومی نمی‌بیند که برای مشاوره روانی نزد روانپزشک و روانشناس برود.

وی گفت: در سیاست‌های کلان مبارزه با مواد مخدر تاکید شده است که معتادان از مصرف مواد خطرناک‌تر به سمت مواد کم خطر سوق داده شود، اما با این روش و سخت‌تر شدن دسترسی به متادون معتادان دوباره به مصرف مواد پر خطرتر مثل تریاک گرایش پیدا می‌کنند و این مساله بر خلاف سیاست‌های کلی نظام در مبارزه با مواد مخدر است.

«مساله دیگر این است که روند معمول تصویب مصوبات ستاد مبارزه با مواد مخدر برای این مصوبه طی نشده است، نباید با نظر یک دستگاه که وزارت بهداشت و سازمان غذا و داروست چنین مصوبه‌ای تصویب شود، نظر بقیه دستگاه‌ها و کارشناسان هم باید گرفته شود و ابتدا در جلسه کمیته درمان ستاد به تصویب برسد و بعد به جلسه رسمی ستاد بیاید».

قیمت متادون در بازار ۳۰ برابر داروخانه

صفاتیان افزود: استدلال سازمان غذا و دارو برای توزیع متادون در داروخانه‌ها کاهش قاچاق متادون بود، اما قطعا با توزیع متادون در داروخانه‌ها قاچاق و نشت متادون در بازار بیشتر می‌شود، چون باید این واقعیت را بذیریم که داروخانه‌ها زیرساخت نظارت قوی ندارند، در ظاهر می‌گویند می‌خواهند نظارت قوی داشته باشند، اما در واقعیت چنین اتفاقی نخواهد افتاد.

این کارشناس مبارزه با اعتیاد خاطرنشان کرد: نشت متادون می‌تواند از کارخانه، شرکت توزیع و حمل کننده، مراکز ترک اعتیاد دانشگاهی و غیر دانشگاهی رخ دهد. مرحله آخر مرکز ترک اعتیاد است. با بردن متادون از مرکز درمانی به داروخانه نمی‌توان جلوی نشت متادون را گرفت، بعد از داروخانه هم خود بیمار معتاد است که ممکن است دارو را بگیرد و در بازار بفروشند از هر جا که دارو را بگیرد این احتمال وجود دارد و فرقی ندارد از ۵ مرحله تولید و توزیع متادون فقط مرکز درمانی حذف شده است بنابراین هیچ تفاوتی در میزان نشت متادون نخواهیم داشت بلکه میزان نشت متاون به بازار بیشتر می‌شود.

صفاتیان اضافه کرد: تا زمانی که اختلاف قیمت متادون دولتی و بازار آزاد وجود دارد این نشتی وجود دارد، قیمت متادون برای مصرف یک ماه معتاد حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان است در حالی که قیمت آن در بازار تا ۳۰ برابر است.

وی گفت: هزینه‌ای که یک معتاد برای درمان اعتیاد می‌دهد به مراتب کمتر از هزینه‌ای است که برای خرید مواد مخدر می‌دهد و این امر به اقتصاد خانواده‌هایی که معتاد دارند نیز کمک می‌کند. یارانه ۵۰ هزار تومانی برای خانواده‌های فقیر اهمیت دارد حالا تصور کنید یک معتاد به جای ماهانه ۵۰۰ هزارتومان مواد مخدر با ۱۵۰ هزار تومان متادون تحت درمان قرار می‌گیرد پس ۳۵۰ هزار تومان برای خانواده معتاد می‌ماند و این پول کمی برای این خانواده‌ها نیست و ۷ برابر یارانه است. ضمن اینکه مصرف متادون به جای مواد مخدر جرم و جنایت را هم کم می‌کند.

۸۰۰ هزار معتاد زیر پوشش درمان با متادون

به گفته صفاتیان، هم اکنون ۷۵۰۰ مرکز درمان اعتیاد در کشور فعالیت دارند و حدود ۸۰۰ هزار معتاد در کشور در این مراکز تحت درمان با متادون هستند این رقم بزرگی است و البته دولت موظف است که در برنامه توسعه ششم ۲۵ درصد از میزان معتادان کشور کم کند، در حالی که توزیع متادون در داروخانه‌ها باعث می‌شود تعداد معتادان در مراکز درمانی کمتر شود و این برعکس برنامه توسعه است.

وی معتقد است: این مصوبه فقط بر اساس نظر اداری و دستوری وزارت بهداشت بوده و قطعا در هر جلسه و سمیناری به بحث گذاشته شود کارشناسان مبارزه با اعتیاد با آن مخالفت می‌کنند ضمن اینکه با قانون و سیاست‌های کلی مبارزه با مواد مخدر همخوانی ندارد.

این کارشناس درمان اعتیاد اضافه کرد: شاید مسئولان وزارت بهداشت بخواهند در آینده دو داروی دیگر درمان اعتیاد یعنی بوپرنورفین و شربت تریاک را هم به داروخانه‌ها بیاروند که باز هم مانند متاون طرح اشتباهی خواهد بود و تعداد معتادان تحت درمان را کاهش می‌دهد البته تعداد معتادان تحت درمان با این دو ماده در مجموع زیر ۱۰۰ هزار نفر است و داروی جایگزین اصلی درمان اعتیاد در کشور همان متاون است که حدود ۸۰۰ هزار معتاد را پوشش می‌دهد.

صفاتیان گفت: متاسفانه مسئولان در دوره کوتاه مسئولیت خود طرح‌هایی را کلید می‌زنند که آثار سوئی در جامعه دارد، بعد هم می‌روند و دیگر کسی از آن‌ها نمی‌پرسد که چه بر سر درمان اعتیاد در کشور آورده اند.

وی افزود: متادون یک داروی جایگزین برای اعتیاد به مواد مخدر است و سالانه بیش از هزارمیلیارد تومان برای کشور سود دارد، زیرا چنین رقم بزرگی را از بازار قاچاقچیان مواد که تریاک، هروئین و سایر مواد افیونی توزیع می‌کنند، می‌گیرد.