شیوع «کرونا» علاوه بر اینکه تمامی شئون زندگی را تحت تاثیر قرار داده، بسیاری از مسائل و موضوعات را هم محل بحث گذاشته است. از جمله موضوعاتی که تحت تاثیر کرونا قرار گرفته، مسائل و امورات دینی و شرعی است که با فرارسیدن ماه مبارک رمضان، بحث درباره این مقولات به اوج خود رسیده و بسیاری از مردم دنبال آن هستند که بدانند در این شرایط ـ شیوع ویروس کووید ۱۹ ـ چه وظیفه‌ای دارند و آیا باید طبق روال و سنوات قبل در ماه رمضان عمل کنند یا نه؟
به گزارش «تابناک»؛ تنها چند روز دیگر تا آغاز مهمانی خدا باقی است و اکنون اکثریت قریب به اتفاق مراجع تقلید احکام و نظرات خود را پیرامون روزه داری در ماه مبارک رمضان امسال، که همزمان شده است با شیوع ویروس کرونا اعلام کرده اند که در گزارش پیش روی به تفصیل مورد اشاره و بررسی قرار خواهد گرفت.
با توجه به شیوع ویروس، مردم سوالاتی مبنی بر اینکه با توجه به وجود این بیماری، امکان گرفتن روزه در ماه مبارک رمضان وجود دارد یا خیر؟ دارند که نظرات و احکام مراجع معظم تقلید در خصوص روزه داری ماه رمضان امسال که مصادف شده با شیوع ویروس کرونا و حکم روزه گرفتن در این ایام، به این شرح است.
نظر حضرت آیت الله خامنه ای: اعلام شرایط ساقط شدن روزه در شرایط کرونا
سؤال: در شرایط کنونی که بیماری کرونا شیوع پیدا کرده است، روزه گرفتن در ماه رمضان چه حکمی دارد؟
پاسخ: روزه به عنوان یک تکلیف الهی در حقیقت نعمت خاص خداوند بر بندگان است و از پایه‌های تکامل و اعتلای روحی انسان به شمار می‌رود و بر امت‌های پیشین نیز واجب بوده است.
از آثار روزه پدید آمدن حالت معنوی و صفای باطن، تقوای فردی و اجتماعی، تقویت اراده و روحیه مقاومت در برابر سختی هاست و نقش آن در سلامت جسم انسان نیز روشن است و خداوند اجر عظیمی برای روزه داران قرار داده است.
روزه از ضروریات دین و ارکان شریعت اسلام است و ترک روزه ماه مبارک رمضان جایز نیست، مگر آنکه فرد، گمان عقلایی پیدا کند که روزه گرفتن موجب؛
۱. ایجاد بیماری
۲. و یا تشدید بیماری
۳. و یا افزایش طول بیماری و تأخیر در سلامتی می‌شود.
در این موارد روزه ساقط، ولی قضای آن لازم است.
بدیهی است، در صورتی که این اطمینان از گفته پزشک متخصص و متدین نیز به دست آید، کفایت می‌کند؛ بنابراین، اگر فردی نسبت به امور یاد شده خوف و نگرانی داشته و این خوف منشأ عقلایی داشته باشد، روزه ساقط، ولی قضای آن لازم است.
حضرت آیت الله وحید خراسانی: روزه‌ای که به بدن ضرر نرساند؛ واجب است
متن پرسش و پاسخ مطرح شده بدین شرح است؛
سؤال: با توجه به شیوع بیماری کرونا در این روزها، اگر خدای ناکرده این وضعیت ادامه داشته باشد، حکم روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان امسال چیست؟
جواب: کسی که می‌داند روزه برای او ضرر ندارد اگرچه پزشک بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد؛ و کسی که یقین یا گمان به ضرر مورد اعتنا یا ترس آن را که منشاء عقلایی [علت بجایی] داشته باشد دارد اگر چه پزشک بگوید ضرر ندارد نباید روزه بگیرد و اگر هم روزه بگیرد صحیح نیست، مگر اینکه روزه برای او ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد که در این صورت روزه اش صحیح است.
اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر قابل اعتنا دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او عقلایی باشد [احتمال بجا]نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد باطل است، مگر در صورتی که ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد.
نظر حضرت آیت الله سیستانی: کسی که از مبتلا شدن به «کرونا» بترسد؛ روزه از او ساقط است
سوال: ماه مبارک رمضان در حالی نزدیک می‌شود که ویروس کرونا همچنان در حال انتشار در مناطق مختلف جهان است و پزشکان برای کاستن از احتمال ابتلا به این ویروس، نوشیدن آب در دوره‌های زمانی نزدیک به هم را توصیه می‌کنند، زیرا کمبود آب در بدن موجب کاهش توان دفاعی بدن می‌شود و در صورت خشک بودن حلق و ورود ویروس به آن، امکان انتقال ویروس مذکور به دستگاه تنفسی نیز وجود دارد، اما نوشیدن آب باعث انتقال ویروس به معده می‌شود و به از بین بردن آن کمک می‌کند، بدین ترتیب آیا با توجه به دلیل گفته شده، فریضه روزه در سال جاری بر مسلمانان ساقط می‌گردد؟
پاسخ: وجوب روزه ماه مبارک رمضان یک تکلیف فردی است و هرکس که شرایط وجوب آن را داشته باشد باید فارغ از اینکه برای دیگران واجب باشد یا خیر، روزه بگیرد و اگر فرد مسلمان بیم آن داشته باشد که روزه گرفتن ولو با اتخاذ همه تدابیر احتیاطی، باعث ابتلایش به کرونا می‌شود، وجوب هر روزی که می‌ترسد در صورت روزه گرفتن به این بیماری مبتلا می‌شود، از او ساقط می‌گردد.
اما اگر بتواند درجه احتمال ابتلا به بیماری را کم کند تا آنجا که از نظر عقلا دیگر احتمال ابتلا مورد اعتنا نباشد- ولو از طریق ماندن در خانه و عدم اختلاط نزدیک با دیگران، استفاده از ماسک و دستکش‌های پزشکی و رعایت موارد ضد عفونی مکرر و نظیر آن – و موجب مشقت شدید و غیرقابل تحملی نیز نباشد، وجوب روزه از او ساقط نمی‌شود...
اما درباره آنچه گفته شد که پزشکان نوشیدن مکرر آب را در فاصله زمانی نزدیک به هم جهت جلوگیری از کمبود آب بدن و خشکی حلق توصیه می‌کنند – به این دلیل که احتمال ابتلای به ویروس کرونا را مرتفع می‌کند – این امر مانع وجوب روزه نمی‌شود، غیر از کسانی که به آن رسیده باشند و در صورت روزه گرفتن، ترس ابتلای به بیماری وجود داشته باشد و هیچ راهی برای کاهش احتمال آن هم وجود نداشته باشد – ولو با ماندن در منزل و اتخاذ سایر راه‌های احتیاطی پیشرفته-، اما افراد دیگر غیر از چنین فردی باید روزه بگیرند.
البته چه بسا بتوان با مصرف سبزیجات و میوه‌های سرشار از آب پیش از سحر، کمبود آب بدن ناشی از روزه داری را جبران کرد همچنانکه می‌توان با جویدن آدامس بدون قند، جلوی خشکی حلق را گرفت- البته به شرطی که ذرات آن در دهان جدا نشده، وارد حلق نشود_ بنابراین جویدن آدامس باعث افزایش ترشح بزاق دهان می‌شود و مانعی از آن در صورت روزه داری وجود ندارد.
بنابراین کسانی که می‌توانند کار خود را در ماه رمضان رها کرده و در منزل باقی بمانند و از ابتلا به بیماری مذکور در امان باشند، وجوب روزه از آنان ساقط نمی‌شود، اما افرادی که نمی‌توانند کار خود را رها کنند- بنا به هر دلیلی- و از ابتلا به ویروس در صورت ترک نوشیدن آب در بازه‌های زمانی در روز بیم دارند و نمی‌توانند اقدامات دیگر برای در امان ماندن از ابتلا به کرونا را اتخاذ کنند، روزه بر آنان واجب نیست، هر چند مجاز به روزه‌خواری در ملا عام هم نیستند.
روشن است که روزه ماه رمضان از مهم‌ترین فریضه‌های شرعی است و تنها در صورت وجود عذر واقعی، ترک روزه جایز است و هر فردی نسبت به وضعیت خود آگاه‌تر است که آیا عذر واقعی برای ترک روزه دارد یا خیر.
نظر حضرت آیت الله شبیری زنجانی: شرط روزه‌داری در شرایط «کرونایی»
سؤال: با توجه به شیوع ویروس خطرناک کرونا و گفته‌های پزشکان مبنی بر تقویت بدن برای جلوگیری از اثر کردن ویروس، آیا در ماه رمضان امسال می‌شود روزه نگرفت؟
پاسخ: اگر بنا به گفته پزشکان متخصص، روزه گرفتن برای فردی، احتمال ابتلای او به این بیماری و آسیب دیدن وی را افزایش دهد، نباید روزه بگیرد و این مسأله در رساله عملیه هم آمده است. البته نباید مرتکب تظاهر به روزه خواری شده و به ماه مبارک بی احترامی کند.
همچنین اگر با تغییر شرایط؛ مثلاً با ماندن در منزل، تحرک کمتر، رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذا‌ها و نوشیدنی‌های تقویتی، بتواند احتمال متعارف ضرر را دفع کند و ایجاد چنین شرایطی موجب مشقت شدید نشود، باید چنین کند و روزه بگیرد.
نظر حضرت آیت الله مکارم شیرازی: انسان باید در ماه رمضان روزه بگیرد؛ مگر...
سؤال: با توجه به شیوع بیماری کرونا چند سوال وجود دارد: بالا بردن سطح ایمنی بدن در مبتلا نشدن و همچنین در درمان این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است. از طرف دیگر به توصیه پزشکان باید در طول روز مکرر مایعات مصرف کرد. در این شرایط تکلیف مردم و کادر درمان برای روزه ماه مبارک رمضان چیست.
پاسخ: انسان نمی‌تواند به این دلیل، روزه را بخورد و باید در ماه رمضان روزه بگیرد، البته می‌تواند در فاصله افطار تا سحر از غذا‌های مقوی استفاده کند تا از ضعف شدید بدن در طول روز جلوگیری نماید. اما کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد، اما احتمال قابل توجهی می‌دهد که روزه برای او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربه شخصی حاصل شده باشد یا از گفته طبیب.
آیت الله سبحانی: نباید «کرونا» بهانه‌ای برای روزه‌خواری باشد
با تشکر از توجه آقایان به این مساله، فعلاً نمی‌توان تصمیم قطعی گرفت تا وضع در آینده روشن‌تر شود، احیاناً ممکن است برخی بخواهند این موضوع را بهانه‌ای برای روزه خواری قرار دهند.
آیت الله یوسف صانعی: معیار تصمیم برای روزه‌داری خود انسان است
متن پرسش‌ها و پاسخ‌های این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است؛
س۱- اگر به تشخیص گروه بزرگی از پزشکان متخصص یا وزارت بهداشت، روزه موجب تشدید بیماری ناشی از ویروس کرونا شود؟
س۲- اگر به تشخیص گروه بزرگی از پزشکان متخصص یا وزارت بهداشت، روزه موجب افزایش احتمال ابتلا به بیماری کرونا و خوف زیان شود؟
س۳- اگر مکلفی به دلیل تشدید بیماری و یا خوف ابتلا به بیماری، روزه نگیرد، حکم روزه‌های نگرفته در این شرایط چیست؟
س۴- اگر از نظر پزشکان و یا وزرات بهداشت، روزه موجب تشدید بمیاری و یا افزایش احتمال گرفتن بیماری باشد، ولی فرد چنین باوری نداشته باشد، آیا می‌تواند از نظر پزشکان تمرد کند؟
س۵- آیا حکومت‌ها می‌توانند، در چنین شرایطی به کلی گرفتن روزه را منع کند یا تابع تشخیص مکلف و فتوای مرجع تقلید است؟
پاسخ
۱-۳: فارغ از مفروض سؤال به طور کلی چنانچه مکلف احتمال عقلایی بدهد روزه گرفتن موجب تشدید بیماری و یا احتمال بیمار شدن می‌گردد روزه بر او واجب نمی‌باشد و ناگفته نماند، احتمال ضرر بلکه خوف از آن در نگرفتن روزه کفایت می‌کند، ولکن چنانچه تا سال آینده بیماری بهبود یابد یا احتمال بیمار شدن از بین برود باید روزه‌های نگرفته را قضا نماید.
۴- همان گونه که در روایات آمده معیار خود انسان و احتمال خودش می‌باشد. لکن باید دانست نظر پزشکان محترم و وزارت بهداشت، پدید آورنده احتمال است و باید توجه داشت که اگر پزشک روزه گرفتن را مضر بداند، اما خود شخص فکر کند مضر نمی‌باشد، اعتماد نمودن به نظر پزشک لازم است، چون قطعاً پزشک همه جوانب بیماری را از حیث فعلی و آینده مورد توجه قرار می‌دهد و کار تخصصی او می‌باشد و علی‌القاعده ایجاد احتمال می‌نماید؛ و باید توجه داشت جواز شرعی افطار به هر جهتی نباید موجب تظاهر به روزه خواری گردد که تظاهر به آن خود معصیت و گناهی است که شرعاً دارای مجازات است.
۵- حکومت نمی‌تواند روزه که امساک و نخوردن است حکم و دستور به نگرفتن آن نماید قطع نظر از اینکه دستور ترک روزه امری غیر قابل اجرا و بی‌فایده است.
آیت‌الله سید محمدجواد علوی بروجردی: روزه مقاومت بدن را بیشتر می‌کند
وی در پاسخ به سوالی، نظر خود را در مورد حکم روزه در شرایط شیوع ویروس کرونا عنوان کرد.
در متن سوال آمده است: با توجه به شیوع ویروس کرونا و گفته‌های پزشکان مبنی بر تقویت بدن برای جلوگیری از تاثیر ویروس با توجه به اینکه روزه گرفتن موجب تضعیف بدن و کم شدن ایمنی در برابر این بیماری می‌شود. آیا می‌شود در این شرایط روزه نگرفت؟
وی در پاسخ به این سوال بیان کرده است: نسبت به کسانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای بوده و گرفتن روزه بر اساس نظر کارشناسان پزشکی امکان ابتلای آنان را به کرونا افزایش می‌دهد و یا کسانی که دردوران نقاهت بعد از این بیماری به سر می‌برند و روزه به مقاومت بدن صدمه می‌زند واجب نیست، و در مجموع معیار نظر کارشناسان پزشکی و درنهایت تشخیص فرد مکلف است و این عبادت با خوف ضرر به معنی احتمال عقلایی ضرر بدنی ساقط می‌شود.
وی افزوده است: ولی نسبت به افراد سالم - در فرض سوال - بنا بر نظر بعضی از همین کارشناسان روزه و امساک نه تنها مقاومت بدن را کم نمی‌کند، بلکه آن را افزایش می‌دهد؛ فلذا وجهی برای عدم وجوب روزه نیست، مگر در افراد خاص با تشخیص پزشک و خوف ضرر.
مسئول دفتر آیت‌الله علوی گرگانی: اعلام نظر درباره روزه‌داری در شرایط کرونا زود است
مسئول دفتر آیت‌الله علوی گرگانی ۲۴ فروردین ماه تاکید کرد: اعلام نظر برای روزه ماه رمضان به علت همزمانی با کرونا زود است.
حجت‌الاسلام والمسلمین قاضوی، مسئول دفتر آیت‌الله علوی گرگانی در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره ابراز دیدگاه‌های مختلف در مورد روزه ماه مبارک رمضان در سایه کرونا گفت: نظر آیت‌الله العظمی علوی گرگانی این است که هنوز برای اظهارنظر در مورد روزه ماه رمضان زود است و برای اعلام نظر باید منتظر شرایط کشور باشیم.
وی در عین حال تاکید کرد: البته نظر این مجع تقلید در مورد شرایط روزه ماه رمضان و اینکه چه افرادی می‌توانند روزه نگیرند قبلا به صورت عام بیان شده و مقلدین آقا می‌توانند به رساله عملیه ایشان مراجعه کنند.
توصیه‌های روزه داری
البته باید به این مساله باز هم اشاره کرد که طبق نظر پزشکان گرفتن روزه موجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود. ازهمین رو دکتر علیرضا مرندی، وزیر اسبق بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رئیس فرهنگستان علوم پزشکی، در نامه‌ای با موضوع روزه داری در بحران ویروس کرونا به مراجع عظام تقلید و برخی مسئولان کشور از نظرات اساتید متدین دانشـگاه‌ها و با مشارکت حجت الاسلام فلاح زاده رئیس موسـسه موضوع شناسـی فقهی توضیحاتی دادند که به شرح ذیل می‌باشد:
لازم بذکر است تبعیت محض از توصیه‌های ستاد مبارزه با بیماری کرونا لازم و ضروری است. پزشکان متفق‌القول هستند که نخوردن غذا بطور متناوب مانند روزه‌داری اسلامی نه تنها عارضه‌ای در افراد سالم ایجاد نمی‌کند بلکه سبب تقویت ایمنی بدن، کاهش پاسخ‌های التهابی زیان‌بار و بهبود واکنش بدن در موارد استرس می‌شود؛ لذا کلیه افراد سالم کمتر از ۶۵ سال با رعایت موارد زیر می‌توانند روزه بگیرند.
۱- رعایت کلیه توصیه‌های بهداشتی به منظور پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا مانند رعایت فاصله‌های اجتماعی، شستشوی مکرر دست ها، پرهیز از نزدیک شدن به بیماران کرونایی
۲- نوشیدن ۸ تا ۱۰ لیوان آب در فاصله افطار تا سحر
۳- استفاده از نبولایزر و یا جوشاندن آب در ظروف در باز به منظور مرطوب نگهداشتن نسبی محیط منزل
۴- کاهش مصرف چای و قهوه و مواد شیرین و افزایش مصرف سبزیجات و میوه جات در فاصله افطار تا سحر
۵- پرهیز از محیط‌های گرم و خشک در افراد سالمند (۶۵ سال و بیشتر)، عوامل مساعد کننده ابتلا به بیماری کرونا به ویژه دیابت قندی، افزایش فشار خون چاقی مفرط، بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان و بیماری‌های مزمن ریوی شایع می‌باشند و در صد قابل توجهی از سالمندان به علت کمی مراقبت‌های سلامت، از وجود این بیماری‌ها در خود بی اطلاعند.
