به گزارش «تابناک»، دستگاه گوارش از مری، معده، روده باریک و روده بزرگ تشکیل شده است. روده بزرگ از انتهای روده باریک شروع شده و به مقعد ختم میشود. مقعد همان دهانه روده بزرگ است که به خارج از بدن منتهی میشود. کولون اسم دیگر روده بزرگ است. زمانی که سلول‌های بدخیم یا سرطانی در روده بزرگ تشکیل شوند، سرطان ایجاد میشود. سرطان روده بزرگ به نام‌های سرطان کولون، سرطان کولون و رکتوم یا سرطان کولورکتال هم موسوم است.
چیستی پولیپ
سرطان کولورکتال اغلب به صورت پولیپ شروع میشود. پولیپ زایده‌ای بی خطر است که در داخل روده‌ها ایجاد میشود. دو نوع متداول پولیپ روده شامل ادنوما adenomas و هایپر پلاستیک hyperplastic است. این پولیپها زمانی تشکیل میشوند که در رشد سلول‌ها و ترمیم آستر داخلی روده بزرگ (کولون) مشکل ایجاد میشود. بیشتر پولیپها بی خطر می‌مانند، اما برخی از آن‌ها ممکن است سرطانی شوند. برداشتن زود هنگام پولیپ از سرطان کولورکتال جلوگیری مین ماید.
عوامل ایجاد سرطان روده بزرگ
سرطان روده بزرگ در اکثر موارد، از پولیپ‌های روده نشأت میگیرد که معمولاً علامت بالینی خاصی در بدن ایجاد نمی‌کنند، ولی به مرور زمان تبدیل به سرطان میشوند. پولیپ‌های روده بزرگ، تکه‌های گوشتی برآمده است که از پوشش داخلی روده بزرگ نشأت می‌گیرند. فردی که پولیپ روده دارد ممکن است در ظاهر علامت یا ناراحتی خاصی نداشته باشد. اما این پولیپها در صورت عدم درمان ممکن است به سرطان تبدیل شوند؛ به‌طوری‌که سرطان کولون تقریباً همیشه از پولیپها یا ضایعه‌های پیش بدخیم روده منشأ میگیرد؛ لذا باید پولیپها را از کولون خارج کرد تا از پیدایش سرطان جلوگیری شود.
معمولا پولیپ‌های روده در همه سنین دیده میشوند، اما در سنین بالای ۵۰ سال شایع‌تر بوده و بیشتر می‌توانند خطرآفرین باشند. همچنین بر اساس آمار‌ها تقریباً نیمی از افراد بالای ۷۰ سال ممکن است به پولیپ‌های پیش بدخیم روده مبتلا باشند. البته عوامل زیادی در میزان خطر و بدخیم بودن پولیپها نقش دارند. به‌طور مثال هر چقدر اندازه پولیپها بزرگتر و تعداد آن‌ها بیشتر باشد، میزان خطر بدخیمی آن‌ها هم بیشتر میشود.
عوامل زمینه سازی که تحت کنترل شما نیستند
احتمالا سرطان کولورکتال بستگی به سابقه خانوادگی و سبک زندگی شما دارد. فاکتور‌هایی که نمیتوانید کنترل کنید عبارتند از:
- سن: بیشتر افراد مبتلا به سرطان کلورکتال بالای ۵۰ سال سن دارند
- پولیپها یا بیماری التهابی روده
- سابقه خانوادگی سرطان کولورکتال
- سابقه سرطان پستان یا تخمدان
عوامل زمینه سازی که می توانید کنترل کنید
شما میتوانید برخی فاکتور‌هایی که احتمال این بیماری را افزایش میدهند، کنترل کنید. سعی کنید از این موارد اجتناب کنید:
- رژیم غذایی مملو از گوشت‌های فراوری شده یا گوشت قرمز یا گوشت‌هایی که در دما‌های بالا پخته میشوند
- چاقی (چربی زیاد دور کمر)
- عدم ورزش کافی
- سیگار
علائم سرطان کولورکتال
سرطان کولورکتال علائم هشدار دهنده اولیه ندارد بنابراین باید غربالگری انجام دهید. تشخیص زود هنگام بیماری به معنی احتمال زیادِ قابل درمان بودن آن است. اگر بیماری پیشرفته شود، ممکن است خون در مدفوع مشاهده کنید یا در شکم خود درد احساس کنید، عادات دفعتان تغییر کند (مثلا دچار یبوست یا اسهال شوید)، کاهش وزن یا خستگی بدون علت داشته باشید. زمانی که این علائم پدیدار میشوند، تومور بزرگتر شده و درمان آن دشوارتر میگردد.
آزمایش‌هایی که سرطان کلورکتال را شناسایی می کنند
کولونوسکوپی
آزمایش‌های غربالگری کلید پی بردن زود هنگام به وجود سرطان کولورکتال است. از سن ۵۰ سالگی باید آزمایش کولونوسکوپی انجام شود و بیشتر افراد هر ده سال یک بار باید آن را تکرار نمایند. در کولونوسکوپی با استفاده از لوله‌ای که دوربین کوچکی در آن تعبیه شده، تمامی راست روده و روده بزرگ بررسی و مشاهده میشود. کولونوسکوپی نه تنها تومور‌ها را زود هنگام کشف میکند، بلکه با برداشتن پولیپها، از سرطان کولورکتال پیشگیری مینماید.
کولونوسکوپی مجازی
در یک نوع کولونوسکوپی از تصاویر سی تی اسکن استفاده میشود تا مدل سه بعدی از روده ایجاد شود. به این روش کولونوسکوپی مجازی میگویند که میتواند پولیپ یا هر گونه مشکل دیگری در روده را بدون وارد کردن لوله کولونوسکوپی و دوربین به بدن، تشخیص دهد. بزرگترین ایراد این روش این است که اگر پولیپی در روده تان وجود داشته باشد، باید کولونوسکوپی واقعی انجام دهید تا آن را بردارید. پزشک ممکن است هر ۵ سال یک بار کولونوسکوپی مجازی را توصیه کند.
باریوم انما
پرتوی ایکس باریوم انما به پزشک امکان میدهد به داخل روده بزرگ و راست روده نظر اجمالی داشته باشد. این راه روش دیگری برای پیدا کردن پولیپها، تومور یا هر گونه تغییرات در روده‌ها است. در این روش نیز همانند کولونوسکوپی مجازی، پزشک هر گونه ناهنجاری را با کولونوسکوپی واقعی باید پیگیری کند. ممکن است پزشک به شما توصیه کند هر ۵ سال یک بار باریوم انما انجام دهید.
سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر
به جای کولونوسکوپی ممکن است پزشک روش سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر را به شما توصیه نماید. در این آزمایش از لوله بلند و باریکی استفاده میشود تا راست روده و بخش انتهای روده بزرگ مشاهده شود. این لوله دوربین و یک لامپ کوچکی در خود دارد که پولیپها و تومور‌ها را نشان میدهد. اگر پزشک تشخیص دهد این روش برای شما مناسب است، باید هر ۵ سال یکبار آن را تکرار کنید.
آزمایش خون در مدفوع
آزمایش خون مخفی در مدفوع میتواند مشخص کند آیا خونی در مدفوع شما وجود دارد یا نه. وجود خون در مدفوع میتواند نشانه سرطان باشد. شما نمونه مدفوع خود را به پزشک ارائه میکنید تا مطالعات روی آن انجام شود. میتوانید این آزمایش را در سال‌هایی که کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی نداشته اید، انجام دهید. اگر پزشک تشخیص دهد که یکی از این آزمایش‌های خون در مدفوع برای شما مناسب است، باید هر سال آن را تکرار کنید.
تست دی ان‌ای
یک آزمایش جدید به نام کولوگارد Cologuard به دنبال خون یا هر گونه دی ان‌ای مشکوک در نمونه مدفوع انجام میگردد. این تست دقت بسیار بالایی در کشف سرطان کولون دارد، اما اگر این بیماری را در شما تشخیص دهد، باز هم نیاز به کولونوسکوپی برای پیگیری بیماری و درمان خواهید داشت. کولوگارد نمیتواند جای کولونوسکوپی را بگیرد و شیوه بسیار جدیدی است که هنوز موسسه خدمات پیشگیرانه (Preventive Services Task Force) امریکا برای آن دستور العملی ارائه نکرده است.
تشخیص درست
اگر آزمایشی نشان دهنده احتمال وجود تومور باشد، قدم بعدی بیوپسی (نمونه برداری) است. در حین کولونوسکوپی پزشک پولیپها را برداشته و نمونه بافتی از هر بخش از کولون که مشکوک به نظر میرسد، میگیرد. سپس متخصصان بافت را زیر میکروسکپ بررسی میکنند تا ببینند سرطانی است یا خیر.
مراحل سرطان کولورکتال
متخصصان همه سرطان‌هایی را که شناسایی میکنند، مرحله بندی میکنند تا مشخص شود سرطان چقدر گسترش پیدا کرده است. مراحل بالاتر به معنی جدی‌تر شدن سرطان است. اندازه تومور همیشه مهم نیست. مرحله بندی همچنین کمک میکند پزشک بهتر تصمیم بگیرد چه نوع درمانی برای شما مناسب است.
مرحله صفر: سرطان تنها در داخلی‌ترین لایه آستر راست روده یا روده بزرگ قرار دارد.
مرحله ۱: سرطان به لایه عضلانی راست روده یا روده بزرگ رشد کرده است.
مرحله ۲: سرطان به لایه بیرونی راست روده یا روده بزرگ رشد کرده است.
مرحله ۳: سرطان به یک یا دو گره لنفاوی در آن ناحیه گسترش یافته است.
مرحله ۴: سرطان به بخش‌های دیگر بدن مانند کبد، ریه یا استخوان‌ها گسترش یافته است.
میزان نجات
چشم انداز بهبودی از سرطان بستگی به مرحله سرطان دارد. میزان نجات ۵ ساله به این معنی است که چند درصد از افراد پس از تشخیص بیماری، ۵ سال یا بیشتر زنده مانده اند. در مرحله ۱ سرطان کلورکتال ۷۴% از افراد ۵ سال یا بیشتر زنده می‌مانند، اما در مرحله ۴ میزان نجات ۵ ساله تنها ۶% است.
آیا جراحی میتواند مفید واقع شود؟
جراحی نرخ درمان قطعی بسیار بالایی در مراحله اولیه سرطان کولورکتال دارد. در کل پزشک در مراحل آخر بیماری، تومور و بافت‌های پیرامون آن را بر میدارد. اگر تومور بزرگ باشد، پزشک ممکن است بخواهد قطعه کامل روده بزرگ یا راست روده را بردارد. اگر سرطان بر کبد، ریه‌ها یا اندام‌های دیگر نفوذ کرده باشد، احتمالا جراحی نتیجه‌ای نخواهد داشت، اما ممکن است علائم را کاهش دهد.
مقابله با پیشرفت سرطان
سرطان کولورکتال حتی زمانی که به گره‌های لنفی گسترش یافته است (مرحله سه) هنوز نیز ممکن است بتوان آن را درمان کرد. درمان معمولا شامل جراحی، پرتو درمانی و شیمی درمانی است. اگر سرطان بازگردد یا به اندام‌های دیگر گسترش یابد، احتمالا درمان آن سخت‌تر خواهد بود، اما پرتو درمانی و شیمی درمانی علائم را کاهش داده و کمک میکنند طول عمر بیشتری داشته باشید.
قابل ذکر است، دارو‌های جدیدتر شیمی درمانی کمتر از گذشته احساس ناخوشی ایجاد میکنند. همچنین دارو‌هایی وجود دارند که کمک میکنند تهوع خود را کنترل کنید.
ریشه کنی با امواج رادیویی (Radiofrequency Ablation)
در روش ریشه کنی با امواج رادیویی از گرمای شدید برای سوزاندن تومور استفاده میشود. پزشک به کمک سی تی اسکن یک ابزار سوزن مانند را وارد تومور کرده و تومور و نواحی اطراف آن را میسوزاند. این روش ممکن است برخی از تومور‌هایی را که از طریق جراحی نمیتوان برداشت (مانند تومور کبد) از بین ببرد. شیمی درمانی میتواند با این روش همراه باشد.
پیشگیری از سرطان کولورکتال با رژیم غذایی
برای کاهش چشمگیر احتمال ابتلا به سرطان کولورکتال میتوانید اقداماتی انجام دهید. برنامه غذایی مغذی و سالم داشته باشید، ورزش کافی انجام دهید و چربی بدن خود را کنترل کنید. این عادات سالم تا ۴۵% احتمال سرطان کولورکتال را کاهش میدهند. انجمن سرطان امریکا توصیه میکند رژیم غذایی تان سبزیجات و میوه‌های زیادی را شامل شود و گوشت قرمز و فراوری شده در آن بسیار کم باشد و به جای غلات تصفیه شده از غلات کامل استفاده شود. این کار کمک میکند وزن سالم نیز داشته باشید.
پیشگیری از سرطان با ورزش
بزرگسالانی که پرتحرک هستند سلاح قدرتمندی در مقابل سرطان کولورکتال دارند. در مطالعه‌ای مشخص شد افراد پرتحرک ۲۴% کمتر از افراد کم تحرک به این سرطان مبتلا میشوند و فرقی نمیکند این فعالیت به واسطه کار باشد یا بازی. انجمن سرطان امریکا توصیه میکند ۵ روز یا بیشتر حداقل به مدت ۳۰ دقیقه در روز ورزش کنید. ورزش‌های شدیدتر در زمان کمتر (۲۰ دقیقه ۳ تا ۴ روز در هفته) فواید بیشتری دارند.
همانطور که اشاره شد، سرطان کولون از معدود سرطان‌هایی است که با غربالگری، تشخیص زودرس و درمان بموقع می‌توان بطور قابل توجهی آن را کنترل کرد. اساساً برنامه‌های غربالگری، افراد ظاهراً سالم و بدون مشکل خاص سلامتی را بیشتر مورد هدف قرار میدهند. این نکته از این جهت حائز اهمیت است که سرطان کولون معمولاً در مراحل اولیه خود آرام و بدون سر و صدا پیش می‌رود و ممکن است در مراحل پیشرفته علامت ایجاد کند که در این حالت کنترل و درمان آن مشکل‌تر هم خواهد بود؛ بنابراین زمان طلایی برای انجام غربالگری این بیماری، مرحله قبل از پیدایش علایم است. همچنین تشخیص زود هنگام و برداشتن پولیپ‌های روده بزرگ، امری حیاتی در پیشگیری از این سرطان است و با این کار شانس درمان و معالجه بیماری تا ۹۰ درصد افزایش می‌یابد.
