به گزارش «تابناک»، میزان دید که در اثر آب سیاه از بین میرود غیر قابل بازگشت است، ولی با تشخیص زودرس، پیگیری دقیق و استفاده منظم از دارو‌های تجویز شده میتوان از آسیب بیشتر جلوگیری کرد. برطبق یک بررسی در افراد بالای ۴۰ سال شهر تهران شیوع بیماری حدود ۴/۱ % گزارش شده است.
مواردی که آب سیاه ایجاد می‌کنند؟
عصب بینایی در آب سیاه معمولا به علت افزایش فشار داخل چشم آسیب می‌بیند. مقدارمعینی فشار برای حفظ و شکل و کارکرد مناسب مورد نیاز میباشد. ولی وقتی فشار داخل چشم بالا رفت، عصب بینایی راتحت فشار قرار می‌دهد. در اثر این فشار برخی از رشته‌های عصبی از بین میروند و در نتیجه کاهش بینایی اتفاق میافتد. اولین مناطقی که درگیر شده و آسیب می‌بیند مناطق محیطی بینایی میباشد. اگر آب سیاه درمان نشود، گسترش آن میتواند سبب از دست رفتن کامل دید محیطی شود.
دراین صورت دید به شکل لوله تفنگی باقی می‌ماند یعنی قسمت مرکزی میدان دید باقی مانده و قسمت‌های محیطی آن از بین میرود. در مراحل نهایی بیماری کاهش دید مرکز به وقوع پیوسته که نتیجه آن کوری کامل است. گاهی نیز آب سیاه با فشار طبیعی چشم همراه است. در اینگونه موارد آب سیاه با فشار طبیعی (یا پایین) نامیده میشود. از طرف دیگر فشار بالای داخل چشم همیشه آب سیاه ایجاد نمی‌کند.
در برخی از افراد فشار داخل چشم بالاتر از میزان طبیعی است و لیکن آسیب قابل توجهی در سر عصب و میدان بینائی یافت نمیشود. این حالت بسته به نظر متخصص از نظر احتمال ایجاد آب سیاه ممکن است تنها به پیگیری‌های منظم نیاز داشته باشد و یا اینکه لازم است همانند آب سیاه درمان شود؛ که در هر مورد متخصص بیماری‌های چشم اقدامات و راهنمایی لازم را انجام خواهد داد.
چرا فشار داخل چشم به وجود می‌آید؟
فشار چشم (فشار داخل چشم) توسط مایع آبکی که در قسمت قدامی چشم قرار دارد و زلالیه (این مایع وظیفه تغذیه بافت‌های مجاور را بعهده دارد) نامیده میشود، کنترل می‌گردد. این مایع در اجسام مژگانی (حلقه‌های بافتی پشت بخش رنگی چشم یا عنبیه) ساخته شده و از میان مردمک عبور میکند و از کانال‌هایی ریز به نام شبکه ترابکولار از چشم خارج میشود. این شبکه در زاویه خروجی چشم بین قرنیه و عنبیه قرار دارد.
در چشم طبیعی بین تولید و خروج این مایع تعادل وجود دارد. در برخی چشم‌ها این تعادل به هم میخورد. برهم خوردن این تعادل سبب بالا رفتن فشار داخل چشم میشود. بیشترین موارد آب سیاه هنگامی اتفاق میافتد که خروج زلالیه از چشم محدود میشود، یعنی به میزانی که زلالیه تولید میشود خروج آن از چشم صورت نمی‌گیرد. انواع مختلف آب سیاه کدامند؟ چهارنوع اصلی آب سیاه وجود دارد: زاویه باز اولیه، زاویه بسته اولیه، ثانویه و آب سیاه کودکانآب سیاه زاویه باز اولیه:این نوع شایعترین نوع آب سیاه میباشد. این بیماری سیری آرام و پیشرونده دارد و تا مراحل نهایی فاقد علامت میباشد. دراین بیماری فشار چشم به این علت بالا میرود که کانال‌های خروجی جهت خروج زلالیه به صورت مناسب عمل نمیکنند.
البته علت این امر بسته بودن مسیر جریان زلالیه نیست و همانطور که از نام آن برمی آید، زاویه چشم باز است، ولی عملکرد مناسبی ندارد. در این بیماری فشار چشم بسیار آرام بالا میرود و هیچگونه دردی که به فرد اخطار دهد، حتی در مواردی که عصب تخریب شده است وجود ندارد. معمولا در یک چشم بیماری پیشرفته‌تر از چشم مقابل است، زیرا که آسیب ضرورتا در یک قسمت میدان بینایی دو چشم و به یک میزان اتفاق نمی‌افتد. به این دلیل، قبل از اینکه بیمار درک کند در بینایی خود مشکلی وجود دارد، آسیب قابل توجهی رخ داده است.
از این رو تشخیص و درمان زود هنگام بسیار مهم است. آب سیاه زاویه بسته حادوقتی اتفاق میافتد که خروج مایع زلالیه به صورت ناگهانی متوقف میشود که به علت جلو آمدن عنبیه و بسته شدن زاویه میباشد. این بدان معنی است که زلالیه تولید شده نمیتواند از چشم خارج شود و فشار به شکل فزاینده‌ای بالا میرود.
افزایش ناگهانی فشار چشم منجر به درد شدید میشود. علایم این بیماری عبارتند از:دیدن هاله دور نور، قرمزی چشم، تاری دید، تهوع، و استراغ و گاهی بیحالی. در این مورد بایستی درمان به سرعت انجام شود و دربسیاری از مواقع بینایی کاملا بهبود می‌یابد. با این حال اگر درمان به تعویق بیافتد، معمولا آسیب پایدار در چشم بوجود میاید و بینایی به صورت جبران ناپذیری از بین میرود. احتمال ایجاد این نوع آب سیاه به شکل چشم بستگی دارد و در چشما دوربین شایعتر است گاهی بیماران یک سری حملات خفیف آب سیاه زاویه بسته را تجربه می‌کنند این‌ها حملات تحت حاد نامیده شده و اغلب در غروب اتفاق میافتد.
دید مه آلود همراه با حلقه‌های رنگی اطراف نور سفید ممکن است دراین بیماران بروز نمایند و یا ممکن است ناراحتی، قرمزی چشم و احساس کسالت وجود داشته باشد. اگر فردی این علایم را داشت لازم است که بدون تاخیر با پزشک خود مشورت نماید. آب سیاه زاویه بسته مزمن:به کندی پیشرفت میکند و اکثرا علامتی ندارد و مشابه بیماری زاویه باز میباشد، ولی علت افزایش فشار شبیه افزایش فشار در آب سیاه زاویه بسته حاد میباشد. هنگامی که تخریب عصب اتفاق افتاد، اصطلاح آب سیاه زاویه بسته اولیه مزمن به کار برده میشود.
در مان بیماری آب سیاه
درمان در این بیماری اقدام به کاهش فشار چشم به میزانی است که تخریب عصب صورت نگیرد. آب سیاه ثانویهاین نوع گلوکوم میتواند به صورت زاویه باز یا بسته باشد، همانطوری که از نام آن مشخص میشود این نوع آب سیاه به علت بیماری دیگر، مصرف برخی از داروها، ضربه به چشم، برخی از اعمال جراحی داخل چشمی و ... به وجود میاید. همزمان با درمان این نوع از آب سیاه، علتی که باعث آن نیز شده است باید مشخص و درمان شود. دراین حالت چشم ممکن است به وضعیت طبیعی برگردد و نیاز به درمان بیشتری نباشد. این امکان هم وجود دارد که آسیب به چشم به گونه‌ای باشد که درمان طولانی مدت آب سیاه لازم باشد. آب سیاه مادرزادیاین وضعیت نادری است که درآن چشم به صورت طبیعی تشکیل نمیشود.
این بیماری که در یک مورد از ۱۰ هزار نوزاد وجود دارد، ممکن است همراه با سایر اختلالات تکاملی در چشم باشد. آیا برخی از افراد بیش از دیگران مستعد آب سیاه هستند؟ بله، عوامل خط متعددی وجو د دارند که احتمال شروع آب سیاه رابیشتر می‌کنند و همچنین این عوامل برروی هم اثر هم افزایی دارند. این عوامل عبارتند از:سن، نژاد، سابقه فامیلی، نزدیک بینی، دوربینی، اندازه ضخامت قرنیه و .... سن:آب سیاه زاویه باز اولیه با افزایش سن شیوع بیشتری پیدا میکند. در زیر ۴۰ سال شایع نمی‌باشد. تعداد افرادی که این بیماری را دارند از ۲ درصد در ۴۰ سالگی به ۴ درصد در ۸۰ سالگی افزایش میابد.
نژاد: افراد سیاهپوست ۴ برابر بیشتر از سفید پوست در معرض آب سیاه زاویه باز قرار دارند. بیماری در این افراد زودتر اتفاق میافتد و شدیدتر است و بنابراین معاینات منظم جهت جلوگیری از آسیب بینایی در این افراد حیاتی است. سابقه فامیلی:در صورتیکه خویشاوندان نزدیک (پدر، مادر، خواهر، برادر یا فرزند) دچار آب سیاه باشند خطر ابتلا به آب سیاه حداقل ۴ برابر افزایش می‌یابد. معاینات چشمی در این افراد در سن بالای ۴۰ سالگی توسط سازمان جهانی بهداشت پیشنهاد شده است. در زمانی که عوامل خطر دیگری هم وجود دارد بهتر است معاینات چشمی در سنین پایینتر انجام شود. در صورتیکه آب سیاه دارید، فراموش نکنید که باید به خویشاوندان خود درباره این بیماری و نیاز آنان به معاینه توضیح دهید. نزدیک بینی:افراد با نزدیک بینی شدید در معرض خطر بیشتر آب سیاه زاویه باز اولیه میباشند و باید مطمئن شویم که به طور منظم برای بررسی امکان گرفتاری به آب سیاه معاینه میشوند.
دوربینی افراد دوربین در معرض خطر بیشتر آب سیاه زاویه بسته میباشند. بیماری قند (دیابت) خطر آب سیاه ممکن است در افراد دیابتی بیشتر باشد، وجود رابطه مستقیم بین این دو بیماری مشخص نیست. به هر حال همه افراد دیابتی باید بطور منظم مورد معاینه چشمی قرار گرفته و همزمان معاینات و بررسی لازم جهت تشخیص بروز احتمالی آب سیاه در آنان انجام شود. در صورتی که در یک یا چند گروه در معرض خطر قرار بگیریم چکار کنیم؟ باید مطمئن شویم، همه کسانی که در معرض خطر آب سیاه هستند، با توجه به برنامه‌ای که چشم پزشک مشخص میکند مورد معاینه قرار می‌گیرند.
چند تست مهم در ارزیابی بیماری آب سیاه:معاینه سر عصب با وسیله‌ای مخصوصاندازه گیری فشار داخل چشمبررسی میدان بینایی که آیا علایمی از کاهش دید از بخش محیطی وجود دارد یا نه؟ این ارزیابی‌ها با تشخیص و توسط چشم پزشک انجام میشود. آب سیاه چگونه درمان میشود؟ درمان آب سیاه زاویه بازهدف درمان آب سیاه زاویه باز کاهش فشار داخل چشم به حدی است که عصب بینایی دچار تخریب بیشتر نشود. درمان معمولا به وسیله قطره چشمی انجام میگیرد. عملکرد این داروها، کاهش تولید زلالیه در چشم، یا افزایش خروج آن از چشم و یا هر دو میباشد. در سال‌های اخیر پیشرفت‌های زیادی در این نوع درمان صورت گرفته و قطره‌های جدید موثرتری که دارای عارضه کمتر از دارو‌های گذشته هستند در دسترس قرار گرفته است.
اگر قطره‌های چشمی به اندازه کافی فشار را پایین نیاورد، درمان لیزری یا جراحی باید در دستور کار قرار گیرد. درمان آب سیاه زاویه بسته اولیهآب سیاه زاویه بسته ابتدا با قطره یا تزریق دارو‌های وریدی برای کاهش فشار چشم مورد درمان قرار میگیرد. هنگامی که فشار کاهش یافت، اقدام جراحی یا لیزر انجام میشود تا راه فرعی برای از بین بردن انسداد در سیستم تخلیه زلالیه ایجاد کند و از عود حمله جلوگیری نماید. معمولا همان درمان در چشم دیگر هم صورت میگیرد تا از حمله حاد آب سیاه زاویه بسته در این چشم هم پیشگیری به عمل آید. این درمان‌ها دردناک نیستند و به صورت سرپایی صورت میپذیرند، اگر چه ممکن است گاهی لازم باشد که بیمار مدتی نیز بستری شود.
اگر آب سیاه زاویه بسته حاد به موقع تشخیص داده شده و بدون تاخیردرمان شود، ممکن است موفق به برگشت و حفظ کامل و پایدار بینایی شویم. درحالیکه هرگونه تاخیر در درمان بیماری ممکن است اثرات تخریب دائمی در چشم مبتلا به جا بگذارد. گاهی فشار ممکن است بالا بماند و نیاز به درمان مستمر مانند آنچه در آب سیاه زاویه باز وجود دارد به وجود آید. آب سیاه زاویه بسته اولیه مزمن شبیه آب سیاه زاویه باز اولیه، با قطره‌های ضد آب سیاه (جهت کاهش فشار چشم) درمان میشود. چگونه از قطره های چشمی استفاده کنیم؟ اولین قدم درمانی مصرف قطره چشمی میباشد. این درمان در بیشتر بیماران کافی میباشد. انواع مختلفی از دارو‌های چشمی برای آب سیاه وجود دارد و پزشک شما ممکن است نیاز به تغییر دارو را توصیه کند تا دارو یا ترکیب دارویی مناسبتر جهت کنترل فشار داخل چشم تعیین شود.
هنگامی که دارو شروع شده معمولا نیاز به ادامه درمان در تمام طول مدت زندگی میباشد (دوره درمان در مورد آب سیاه وجود ندارد). در برخی بیماران قطره‌های چشمی برای کنترل فشار چشم کافی نیستند و لازم است از سایر درمان‌ها مانند قرصها، درمان لیزری و جراحی نیز استفاده شود. آیا نوع دیگری از درمان وجود دارد؟ برخی از بیماران مبتلا به آب سیاه همراه با فشار چشم طبیعی (به این حالت آب سیاه با فشار طبیعی یا فشار کم گفته میشود). این باور وجود دارد که اختلال جریان خون به چشم در این افراد یکی از علل تخریب عصب بینایی آن‌ها میباشد.
در این بیماران، دارو‌های کاهش دهنده فشار اولین انتخاب درمانی هستند. با این حال، در برخی موراد، قرص‌هایی که بر روی جریان خون موثرند ممکن است کمک کننده باشند، اگر چه شواهد علمی محدودی از فواید آن‌ها موجود میباشد. مطالعات فراوانی در این زمینه در دست انجام است. چگونه از قطره‌های چشمی استفاده کنم؟ بهتراست از یک روش استفاده کنیم تا داروها فراموش نشوند. برای مثال اگر قطره‌های چشمی خود را کنار مسواک خود بگذارید، یادتان خواهد ماند که وقتی مسواک میزنید قطره خود را بریزید.
روش های ریختن قطره در چشم
راه‌های مختلفی برای ریختن قطره در چشم وجود دارد. - یکی از ساده‌ترین راه‌ها این است که جلوی یک آینه بنشینید، پلک تحتانی خود را پایین بکشید و اجازه دهید که قطره در فضای بین پلک و چشم بیافتد. چشمان خود را ببندید و به آرامی گوشه داخلی آن را با یک انگشت به مدت ۲ تا ۳ ثانیه بفشارید این کمک میکند تا مقدار خروج قطره را از مجرای اشکی به خارج از چشم کاهش دهید و آن را در چشم خود، جایی که نیاز است نگاه دارید. میتوانید به جای آن گوشه چشم را فشار دهید تا از خروج قطره به بینی و جذب سیستمیک آن جلوگیری کنید. - راه دیگر ریختن قطره در عقب بردن سر میباشد، هنگامی که نشسته اید، ایستاده اید و یا دراز کشیده اید. در حالیکه انگشت اشاره خود را بر روی نقطه نرم درست زیر لبه پلک پایین قرار داده اید پلک را به پایین بکشید تا فضایی بین چشم و پلک ایجاد شود. قطره را در این فضا بریزید.
نکات مهم در مصرف قطره
نکات: اگر بیش از یک نوع قطره استفاده می‌کنید، مهم است که بین دو قطره حداقل ۱۰ دقیقه فاصله بگذارید تا قطره دوم، قطره اول را خارج نسازد. اگر در اینکه آیا قطره به چشم شما رفته است یا نرفته مشکل دارید، قطره خود را در یخچال (نه درفریزر) نگهداری کنید. اگر قطره سرد باشد چشم شما بهتر آن را احساس خواهد کرد تا وقتی دمای اتاق را داشته باشد. از آنجا که آسیب بینایی در آب سیاه دایمی است، مهم است که از بدتر شدن آن جلوگیری کنیم؛ بنابراین اگر می‌خواهید بینایی خود را حفظ کنید، حیاتی است که قطره‌های خود را دقیق استفاده کنید.
آب سیاه چیست؟
آب سیاه زمانی که فشار داخل چشم از حد طبیعی بیشتر است به وجود می‌آید. فشار بالا سبب وارد آمدن آسیب به عصب بینایی میشود. این آسیب پیشرونده بوده که در مرحله نخست سبب کاهش و از دست رفتن دید محیطی شده که با کاهش دید مرکزی و احتمال کوری همراه است.
چه تعداد از مردم به آب سیاه مبتلا هستند؟
در حال حاضر ۶۵ میلیون نفر در جهان به بیماری آب سیاه مبتلا هستند و متاسفانه این رقم روبه افزایش است. اگر فردی در خانواده مبتلا به آب سیاه باشد. احتمال ابتلای به این بیماری در سایر افراد آن خانواده ۴ تا ۹ برابر بیشتر از سایر افراد جامعه است. احتمال ابتلای افراد بالای شصت سال به بیماری آب سیاه ۶ برابر بیشتر از سایر افراد جامعه است.
چه تعداد ازمبتلایان به آب سیاه نسبت به وجود بیماری خود آگاهی ندارند؟
تقریبا نیمی از کسانی که دچار بیماری آب سیاه هستند از وجود بیماری خود آگاه نیستند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به آب سیاه هستند؟
- بستگان بیماران مبتلا به آب سیاه. - افراد بالای ۵۰ سال سن. - افراد با نزدیک بینی بالا. –
مبتلایان به بیماری قند. آب سیاه چگونه تشخیص داده میشود؟
متاسفانه آزمایش ساده‌ای که بتواند صد در صد موثر باشد در دسترس نیست اندازه گیری فشار داخل چشم هم به تنهایی برای تشخیص آب سیاه کافی نیست. تنها یک معاینه کامل و بررسی ته چشم با مردمک گشاد شده و آزمایش‌ها و بررسی‌های اختصاصی تشخیص را ممکن میسازد.
آب سیاه چه علایم ونشانه‌های دارد؟
در اغلب مبتلایان به ویژه در مراحل اولیه بیماری نشانه‌ها و علائم کمی وجود دارد. در مراحل بعدی بیماری علائم به شرح زیر بروز میکند:- کاهش دید محیطی. - مشکل در تطابق با تاریکی. - ایجاد مشکل در تمرکز روی کار‌های نزدیک. - ایجاد هاله‌های رنگی اطراف نور. - نیاز به تغییر مکرر و زود به زود عینک. آیا دیدی که در اثر آب سیاه از دست میرود قابل بهبود است؟ رشته‌های عصبی که در نتیجه آب سیاه از بین میروند قابل بازسازی نیستند، ولی درمان‌های دارویی و جراحی میتواند باعث توقف و یا کند شدن سیر بیماری شود.
آیا میتوان از کاهش دید ناشی از آب سیاه جلوگیری کرد؟
تشخیص زود هنگام و درمان مناسب میتواند از کوری ناشی از آب سیاه جلوگیری کند.
بهترین وسیله دفاعی برعلیه نابینایی ناشی از آب سیاه چیست؟
بهترین دفاع معاینه کامل چشم براساس برنامه‌های تنظیم شده میباشد. میتوانید از چشم پزشک خود دراین باره بپرسید. اگر برای شما تشخیص آب سیاه داده شد. مهم اینست درباره روش‌های مناسب درمانی از پزشک خود سوال کنید و درمان‌های مناسب را بدون از دست دادن وقت اجراکنید.
آیا با وجود آب سیاه میتوان به رانندگی ادامه داد؟
به شرطی که کاهش میزان بینایی شدید نباشد، اکثر افراد میتوانند به رانندگی ادامه دهند. اما اگر کسانی آب سیاه دو طرفه دارند، باید آزمایش دو طرفه میدان بینایی انجام دهند تا مقدار آسیب میدان بینایی آن‌ها مشخص شود.
اگر آب سیاه به خوبی کنترل نشد چه باید کرد؟
امروزه بیش از ۹۰% بیماران تشخیص داده شده آب سیاه دید مفید خود را حفظ می‌کنند (کوری نادر است). با این حال، در برخی موارد کنترل کافی آب سیاه برای حفظ دید مفید امکان پذیر نیست. این حالت مخصوصا وقتی پیش می‌آید که آب سیاه در مراحل دیررس تشخیص داده شود، درمان غیر موثر باشد و یا بیمار در استفاده از دارو‌های تجویز شده مشکل داشته باشد. اگر دید درحدی آسیب دیده باشد که نمیتواند کار‌های روزانه خود را انجام دهند، کار‌های زیادی میتوان انجام داد تا به بیماران کمک کند تا بتوانند از دید خود به طور موثر استفاده کنند. بیماران باید با چشم پزشک تماس بگیرند تا آن‌ها را با وسایل کمکی کم بینایی آشنا سازد.
منبع:بیمارستان فارابی
