در مورد هژمونی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
کلیات
از جمله اصطلاحاتی که اغلب به طور صحیح و در جای مناسب مورد استفاده قرار نمیگیرد، باید به مفهوم هژمونی اشاره کرد که به غلط به جای مفهوم سلطه بکار میرود. تفاوت فاحش و عمیق میان این دو مفهوم در تئوریهای روابط بین الملل بسیار واضح و آشکار است. با این حال عدم شناخت دقیق سبب میشود، برخی بنابر ذوق و میل خود یکی را بر دیگری ترجیح دهند. در ادامه تلاش میشود تا مفهوم هژمونی مبتنی بر اقعیتهای علمی معرفی شود.
معنای لغوی
هژمونی از واژه «هژمون» یونانی به معنای رئیس یا فرمانروا است و اشاره است به تسلط یا تفوق کشوری بر کشورهای دیگر از طریق دیپلماسی یا تهدید به اطاعت یا پیروزی نظامی. با اینحال این واژه اغلب به مفهوم مورد نظر «آنتونیو گرامشی» متفکّر مارکسیست و نویسندهٔ ایتالیایی به کار میرود که دلالت بر تسلّط و استیلای یک طبقه نه فقط از جنبه اقتصادی بلکه از همهٔ جنبههای اجتماعی، سیاسی و ایدئولوژیک دارد.
برداشت کلی از واژه
هژمونی در روابط بینالملل که فرادستی، سلطهجویی، چیرگیخواهی، سیادتطلبی و استیلاخواهی هم گفتهشده، به وجود یک قدرت بدون رقیب جهانی که هیچ منازعی در سطح جهان نداشته باشد، اطلاق میشود. برای نمونه، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پشت سرگذاشتن یک دورهٔ ده سالهفترت از سال ۲۰۰۱ میلادی و به دنبال حملات ۱۱ سپتامبر ایالات متحده آمریکا وارد مرحله فرادستی شدهاست.
مفهوم هژمونی در نگرش رئالیستی
در نگرش رئالیستی به طور عام، قدرت هژمونیک اساساً بر حسب منابع سنتی و مادی قدرت تصور میشود و هژمونی از طریق بکارگیری زور و سرکوب ظاهر میشود. در این نگرش قدرت هژمونیک عبارت است از برتری و تفوق جهانی با تکیه بر منابع عظیم مادی قدرت. بدین ترتیب قدرت هژمونیک به نوع خاص از سلطه تعبیر میشود و لذا میتوان اینگونه بیان کرد که تعریف رئالیستی از قدرت و هژمونی به میزان و تعداد محدودی از متغیرهای قدرت استناد میکند.
در چارچوب این نگرش برخی متخصصان از جمله «سوزان استرنج» بر این موضوع تأکید دارند که «قدرت ساختاری هژمونیک» تنها بر یک ساختار و بنیان واحد و یگانه قدرت بنا نهاده نشده است، بلکه اساساً بر چهار ساختار بنیادین قابل تصور و قابل رویت مجزا از یکدیگر قرار گرفته است. این چهار ساختار بنیادین قدرت به طور سیستماتیک در ارتباط با قدرت هژمونیک قرار گرفته اند.
مفهوم هژمونی در نگرش ماتریالیستی
رهیافت ماتریالیسم اقدام به ارائه یک نقد اساسی نسبت به مفهوم سازی رئالیستی از قدرت و رهبری هژمونی نموده است؛ رهیافتی که از افکار و ایدههای «آنتونیوگرامشی» الهام گرفته و سپس توسط پیروان فکری وی توسعه یافته است.
پیروان او همچون «رابرت کاکس» هژمونی را همچون یک ساختار تاریخی مفهوم سازی میکنند که در آن عقاید، توانایی ها، قدرت مادی و بالاخره نهادهای قدرت هژمونی با یکدیگر همراه، مرتبط، هماهنگ و منطبق هستند.
بدین ترتیب در حالی که نگرشهای گوناگون رئالیستی عمدتاً و در درجه اول بر دلت ها، تواناییها و قدرتهای مادی این دولت ها، توزیع سیستماتیک و نابرابر ظرفیتها و منابع مادی میان دولتها پافشاری دارند و این عوامل را به عنوان محوریترین مولفه بکار میبرند، رهیافتهای ماتریالیستی و به ویژه ماتریالیست تاریخی بر نیروهای اجتماعی، روابط میان این نیروها، نتایج حاصل از مبارزات میان نیروهای اجتماعی و نیز افکار و عقاید و ایدئولوژی تکیه میکنند.
به صورت خلاصه رهیافت ماتریالیستی بیشتر بر بعد رهبریت قدرت هژمونیک پافساری میکند تا بر جنبه بکارگیری قدرت توسط دولتهای هژمونیک.
از نظر «گرامشی» دولت ابزار اصلی نیروی جبر است، ولی تحصیل رضایت از راه سلطه ایدئولوژیک بهوسیله سایر نهادها محقق میشود؛ بنابراین هر چه قدرت جامعهٔ مدنی بیشتر باشد احتمال حصول سلطه با وسائل ایدئولوژیکی بیشتر است؛ و از طرفی نیز نامحتمل است که سلطه هرگز بتواند کامل باشد. به عنوان مثال در جامعهٔ سرمایهداری معاصر، طبقهٔ کارگر آگاهی دوگانهای دارد که قسمتی از آن را ایدئولوژی طبقه سرمایهدار تعیین میکند، ولی قسمت دیگر آن انقلابی است و بهوسیلهٔ تجاربی تعیین میشود که کارگران از جامعه سرمایهداری دارند؛ و برای سرنگون کردن جامعهٔ سرمایهداری، کارگران باید نخست ایدئولوژی خود را که از آگاهی انقلابیشان سرچشمه میگیرد به حداکثر رسانند.
بهطور کلی این واژه به مفهوم تسلط و برتری است که عبارت است از چیرهدستی و مهارت بیشتر در امور دیپلماسی و روابط دیپلماتیک بین دولتها و برخی از پژوهشگران در مورد تفوّق نظامیگری نیز این واژه را به کار بردهاند که ظاهراً در اسناد و آرشیو خبری رسانههای جمعی اروپا و آمریکا در این زمینه سابقهٔ فراوان وجود دارد.
حتی نسبت به بنیادگراها نیز عدهای از این واژه استفاده کردهاند؛ بنابراین به لحاظ فرهنگهای سیاسی مختلف میتواند معانی دیگری نیز ارائه شود.
در مورد هژمونی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
جانت یلن وزیر خزانهداری ایالات متحده گفت: هنگامی که ما از تحریمهای مالی مرتبط با نقش دلار استفاده میکنیم، این خطر وجود دارد که این کار به مرور زمان باعث تضعیف هژمونی جهانی دلار شود.
کد خبر: ۱۱۷۱۴۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۱/۲۷
کاربرد واژۀ هژمونی در عرصۀ روابط بینالملل، مبتنی بر همان منطق مد نظر گرامشی است. با این تفاوت که گرامشی این مفهوم را در توصیف سلطۀ طبقاتی در جوامع سرمایهداری به کار میبرد.
کد خبر: ۱۱۳۳۸۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۷
هژمونی و دوران ابرقدرتی آمریکا رو به پایان است؟ این سوالی است که در چند سال اخیر پاسخ های مختلفی به آن داده شده است. با این حال، اظهارات امروز وزیر دفاع انگلیس که متحد آمریکاست پاسخ روشنی به این پرسش بود.
کد خبر: ۱۰۷۳۷۸۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۰/۰۶/۱۱
کد خبر: ۹۲۶۱۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۷/۰۵
حميدرضا آريانپور
کد خبر: ۸۴۰۲۱۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۱۴