کلیات

معدود مکان‌هایی در فرانسه توانایی رقابت با کاخ ورسای پاریس را دارند. کاخ ورسای که در حومه‌ی شهر قرار دارد، در گذشته اقامتگاه سابق شاهان فرانسه بود و حالا فرصتی برای قدم گذاشتن بازدیدکنندگان و مسافران تور فرانسه در جای پای آن‌ها است.

 کاخ ورسای که نمونه‌ای باشکوه از معماری باروک فرانسه است، اقامتگاه سلطنتی و مرکز فرمانروایی سابق فرانسه بوده و حالا یک نماد ملی محسوب می‌شود. این مجموعه در شهر ورسای و منطقه‌ی ایولین (Yvelines) در ۱۶ کیلومتری غرب و جنوب غرب پاریس قرار دارد. ورسای به‌عنوان مرکز دربار فرانسه، یکی از بزرگ‌ترین حکومت‌های مطلقه در اروپا را میزبانی می‌کرد.

ورسای در ابتدا یک شکارگاه و اقامتگاه اختصاصی برای لویی سیزدهم و خانواده‌ی وی بود. او در سال ۱۶۲۴ به ژاک لومرسیه (Jacques Lemercier) فرمان داد تا کار ساخت کاخی در این محوطه را آغاز کند. دیوارهای این کاخ امروز نیز به‌عنوان نمای بیرونی مشرف به کاخ مرمر حفظ شده‌اند.

تحت سلطنت لویی چهاردهم بود که این اقامتگاه بین سال‌های ۱۶۶۱ تا ۱۷۱۰ تبدیل به مجموعه‌ای باشکوه و عظیم با باغ‌هایی فرانسوی و انگلیسی در اطراف آن شد. تمامی جزئیات این بنا هدفی جز تکریم و احترام به شاه نداشتند.

جناح شرقی کاخ ورسای

در جناح شرقی کاخ، میدان آرم (Armes)، محوطه‌ای بزرگ قرار دارد که امروزه در قرن بیست و یکم نقش یک پارکینگ را برای رفاه حال هزاران گردشگری ایفا می‌کند که روزانه به دیدن ورسای می‌آیند. در مرکز این میدان، رو به خیابان پاریس، یک مجسمه‌ی برنزی از لویی چهاردهم به چشم می‌خورد. این مجسمه که اصالتاً در رأس دربارِ افتخار یا اونور (Honour) قرار داشت، در سال ۲۰۰۹ و پس از یک بازسازی گسترده به میدان آرم منتقل شد.

در بخش غربی ورودی اونور، یک دروازه‌ی آهنی طلاکاری‌شده به همراه نرده‌هایی سنگی به چشم می‌خورد که نشان از ورودی اصلی به مجموعه‌ی کاخ دارد. پشت این دروازه، دربار بزرگ اونور واقع شده است که از شمال و جنوب با ساختمان‌های «وزرا» احاطه می‌شود؛ ساختمان‌هایی که در دهه‌ی ۱۶۸۰، در بیرون از مجموعه‌ی کاخ، به‌منظور اسکان مشاوران شاه ساخته شده بودند.

ورودی سلطنتی کاخ ورسای

ورودی سلطنتی، به‌عنوان دروازه‌ای طلاکاری‌شده با جزئیات فراوان، دربار افتخار را از دربار سلطنتی در جایی که مجسمه‌ی لویی چهاردهم سابقاً در آن قرار داشت، جدا می‌کند. از دروازه‌ی سلطنتی که تقریباً دروازه‌ای ساخته شده در دهه‌ی ۱۶۸۰ را بازطراحی می‌کند، در سال ۲۰۰۸ رونمایی شد. دروازه‌ی اصلی در خلال انقلاب فرانسه نابود شده بود.

برخی از تاریخ‌نگاران هنری نقدهایی به دروازه‌ی سلطنتی به‌عنوان تفسیری مدرن از دروازه‌ی اصلی، به‌جای یک بازسازی واقعی، وارد می‌کنند اما این دروازه بدون شک نقش ارزشمندی در هدایت جمعیت بازدیدکنندگان ایفا می‌کند.

وقتی‌که از دربار سلطنتی راهی بخش جنوبی می‌شویم، به عمارت کلاه‌فرنگی دوفور (Dufour) می‌رسیم. در همین حال عمارت گابریل نیز در شمال دربار سلطنتی قرار دارد. هردو محوطه به‌عنوان مراکز پذیرش گردشگران، به‌طور گسترده‌ای مورد بازسازی در قرن بیست و یکم قرار گرفته‌اند.

کاخ مرمر

آن‌سوی دربار سلطنتی، کاخ مرمر قرار دارد که نام آن از سنگ‌های مرمری سفید و سیاه‌رنگی گرفته شده است که کف ایوان را زینت بخشیده‌اند. ده‌ها نیم‌تنه‌ی مرمری که دودمان و امپراطوران رومی را به تصویر می‌کشند، سردر این کاخ را زیبا کرده‌اند. به‌علاوه، ساختمان‌های مرکزی مجموعه‌ی ورسای نیز در اطراف این کاخ سر برآورده‌اند.

ساختمان مرکزی مجموعه ورسای

طبقه‌ی همکف ساختمان مرکزی مخصوص اعضای کلیدی خاندان سلطنتی بود. آپارتمان‌های پسر ارشد و دختران لویی پانزدهم در اینجا قرار داشت. آپارتمان‌های خصوصی ملکه، ماری آنتوانت، به همراه محل اقامت ژنرال‌های ارتش نیز در طبقه‌ی همکف قرار دارد.

طبقه‌ی اول ساختمان مرکزی میزبان آپارتمان‌هایی مجلل برای شاه و ملکه و همچنین چندین سالن برای سرگرم کردن میهمانان و اعضای دربار است. سالن چشم گاو که نامش را از پنجره‌ی بیضی‌شکل خود گرفته، یک اتاق انتظار بود که ملازمان شاه تا زمان شرفیابی وی در آن منتظر می‌ماندند. این سالن به اتاق خوابی منتهی می‌شود که لویی چهاردهم در آن از دنیا رفت و لویی پانزدهم نیز بین سال‌های ۱۷۲۲ تا ۱۷۳۸ در آن اقامت کرد.

تالار آینه کاخ ورسای

احتمالاً مشهورترین اتاق در مجموعه‌ی کاخ ورسای، تالار آینه باشد. این تالار بیش از ۷۰ متر طول دارد و با ۱۷ آینه‌ی بزرگ طاق‌دار در مقابل ۱۷ پنجره‌ای که رو به باغ‌های پایین هستند، خودنمایی می‌کند. شمعدان‌های شیشه‌ای به سقف‌های قوسی و نقاشی‌شده زیبایی بخشیده‌اند. بر روی این سقف‌ها مجموعه‌ای از ۳۰ صحنه‌ی باشکوه از سال‌های ابتدایی سلطنت لویی چهاردهم به چشم می‌خورد. مجسمه‌ها و نقش برجسته‌های طلاکاری‌شده، دیوارهای مرمری این تالار را زیبا کرده‌اند. تالار آینه در انتهای خود به تالارهای باشکوه جنگ و صلح ختم می‌شود.

جناح شمالی کاخ ورسای

در جناح شمالی کاخ، کلیسایی از دل زمین سر برآورده است. ساخت این کلیسا در سال ۱۶۹۹ به دست هاردون منسار آغاز شد و می‌توان از آن به‌عنوان آخرین کار مهم وی یاد کرد. این کلیسا درنهایت در سال ۱۷۱۰ توسط روبرت دو کوت تکمیل شد و از مراسم نیایش‌های روزانه و همچنین ازدواج‌ها و غسل‌تعمیدهای سلطنتی تا سال ۱۷۸۹ میزبانی کرد. جناح شمالی کاخ همچنین میزبان گالری‌ها، سالن‌ها و آپارتمان‌هایی نیز است.

سالن اپرای سلطنتی

در منتهی‌الیه شمالی این بخش، سالن اپرای سلطنتی قرار دارد که به فرمان لویی چهاردهم و به دست آنژه ژاک گابریل ساخته شده است. اولین بار از این سالن در تاریخ شانزدهم مه ۱۷۷۰ برای ازدواج پسر ارشد شاه (لویی شانزدهم بعدی) و ماری آنتوانت استفاده شد. این سالن در دوم اکتبر ۱۷۸۹ محلی باشکوه برای یک بزم سلطنتی و ولخرجی‌های افراطی طرفداران سلطنت بود. موضوعی که از سوی طرفداران انقلابی و رسانه‌های آن‌ها با اغراق فراوان به مردم گزارش شد.

سه روز بعد از این اتفاق، واقعه‌ی موسوم به «تظاهرات زنان» لویی شانزدهم را مجبور کرد تا به پاریس نقل‌مکان کند. با این کار، طومار کاخ ورسای به‌عنوان یک اقامتگاه سلطنتی برای همیشه بسته شد. بااین‌حال، سالن اپرای سلطنتی از سال ۱۸۷۱ تا جمهوری سوم در سال ۱۸۷۵ میزبان مجلس نمایندگان فرانسه بود و جلسات سنا از هشتم مارس ۱۸۷۶ تا بازگشت مجلس به پاریس در سال ۱۸۷۹ در اینجا برگزار می‌شد.

جناح جنوبی کاخ ورسای

جناح جنوبی کاخ، موسوم به «جناح شاهزادگان» محلی برای اقامت شاهزادگان نسبی بود. این محوطه در دوران پسا-انقلاب دستخوش تغییرات گسترده‌ای قرار گرفت و طبقه‌ی اول آن که حالا در اختیار تالار کنگره است، بین سال‌های ۱۸۷۶ تا ۱۸۷۹ اتاق نمایندگان مجلس بود.

امروزه طبقه‌ی اول این مجموعه تماماً در اختیار گالری «نبردها» است که به دست معمارانی چون فردریک نِپوو و پیر لئونارد فونتِن طراحی و در ژوئن ۱۸۳۷ رونمایی شد. این گالری میزبان تاریخ فرانسه از دوران سلطنت کلوویس اول تا ناپلئون است. ده‌ها نقاشی در این گالری نبردهای مهم را به تصویر می‌کشند و در گوشه و کنار تالار بیش از ۸۰ نیم‌تنه از رهبران نظامی شناخته‌شده به چشم می‌خورد.

باغ ها

باغ‌های ورسای به دست آندره لو نوتر (André Le Nôtre)، یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین معماران طراحی باغ در تاریخ فرانسه، طراحی شده‌اند. این باغ‌ها که در پشت کاخ قرار دارند، از هر جهت مشرف به ایوانی است که با حوضچه‌های تزئینی، مجسمه‌ها و تندیس‌های برنزی تزئین شده است.

جناح های مختلف ایوان کاخ ورسای

درست در بخش غربی ایوان، فواره‌ی لاتونا قرار دارد که به دست لو نوتر طراحی و توسط گاسپارد و بالتازار مارسی ساخته شده است. این فواره، صحنه‌هایی از کتاب دگردیسی از پابلیو اویدیو ناسو، موسوم به اوید (Ovid)، را به تصویر می‌کشد.

پیاده‌روی سلطنتی از کاخ تا جناح غربی ادامه دارد؛ یک خیابان وسیع در مرکزی چمن‌کاری‌شده موسوم به «فرش سبز» که با ردیفی از درختان بزرگ احاطه شده و به فواره‌ای تماشایی به نام آپولو ختم می‌شود. آن‌سوی فواره، مسیر پیاده‌رو تا کانال بزرگ با عرض ۶۰ متر و طول ۱.۶ کیلومتر ادامه دارد. در دوران سلطنت لویی چهاردهم در ورسای، قایق‌های دراز و باریک ونیزی طول این کانال را پیمودند و بازدیدکنندگان مدرن نیز امروزه می‌توانند در همین آبراه در قایق‌های کوچک به تفریح بپردازند.

در جنوب ایوان، بسترهایی از گل به یک جفت پلکان در کنار نارنجستانی ختم می‌شوند که در سال ۱۶۸۵ با بیش از هزار درخت به دست هاردون منسار طراحی شد. درختان آلو، انار، لیمو و پرتقال در میان گونه‌های فراوان این باغ به چشم می‌خورند و گونه‌های استوایی و نیمه استوایی نیز در طول ماه‌های زمستان به محوطه‌هایی سرپوشیده منتقل می‌شوند. در آن‌سوی نارنجستان، دریاچه‌ی سوئیسی قرار دارد. دریاچه‌ای مصنوعی که جایگزین یک باتلاق وسیع مشکل‌ساز، موسوم به «تالاب بدبو» شده است.

شمال ایوان، با باغ‌های تزئینی خود با شیب ملایمی به «گذرگاه آبی» همراه با مجسمه‌های برنزی و درختانی با آرایش هندسی ختم می‌شود و در احاطه‌ی پرچین‌های باابهتی قرار دارد. این مسیر در فواره‌ی اژدها که آب را تا ۲۷ متر به بالا پرتاب می‌کند، به پایان می‌رسد. کمی آن‌طرف‌تر، فواره‌ی نپتون قرار دارد که توسط لو نوتر، بین سال‌های ۱۶۷۹ تا ۱۶۸۱، ساخته شده است. این فواره‌ی هلالی شکل به خاطر مجسمه‌های نفیس آن و حجم آب عظیم در گردش توسط ۹۹ آبفشان، شهرت دارد.

مسیرها و گذرگاه‌های این باغ‌ها با مجسمه‌ها، گلدان‌ها و درختان زیبای سرخدار تزئین شده و پرچین‌ها و بوته‌زارها آن‌ها را احاطه می‌کنند. در اطراف محوطه‌ی موسوم به فرش سبز، درختستان‌های فراوانی به چشم می‌خورد که احتمالاً مشهورترین آن‌ها درختستان سالن رقص باله باشد؛ یک آمفی‌تئاتر درختکاری‌شده که دارای یک آبشار مصنوعی نیز است.

یک هزارتوی متعلق به دوران سلطنت لویی چهاردهم نیز با درختستان ملکه جایگزین شد که بعدها تبدیل به مرکز توطئه و رسوایی در خلال «ماجرای گردنبند الماس» شد. از دیگر درختستان‌های این مجموعه می‌توان به درختستان شاه، درختستان حمام‌های آپولو و فواره‌ی آنسِلادوس (Enceladus) اشاره کرد.

در میان جاذبه‌های مهم ورسای، فواره‌ها و تصفیه‌خانه‌های آب ساخته‌شده به دست لویی چهاردهم و به تقلید از تصفیه‌خانه‌های نیکولاس فوکه در قلعه‌ی وُو لو ویکومت (Vaux-le-Vicomte) به چشم می‌خورد. به خاطر کمبود آب در ورسای، تصفیه‌خانه‌های مجلل این کاخ در مارلی لو روا (Marly-le-Roi) به‌منظور اتصال به رود سن ساخته شدند اما بخشی از این آب حاصله به قلعه‌ی سلطنتی تازه تأسیس در مارلی نیز می‌رفت.

پول هنگفتی برای این پروژه صرف شد و افراد بسیاری جان خود را برای آوردن آب از رود اور (Eure) از دست دادند، اما روند کار درنتیجه‌ی جنگ اتحاد بزرگ متوقف شد. درنهایت آب‌های فلاتِ میان ورسای و رامبویه (Rambouillet) جمع‌آوری و به کمک کانال‌هایی به باغ‌ها منتقل شدند. خاک این منطقه پر از لوله‌ها، قنات‌ها و کانال‌های فراوان آب است. نمایش‌های سالانه و جاذبه‌های شبانه‌ی برگزارشده در باغ‌های کاخ نظیر نمایش «صدا و نور»، «آب‌های بزرگ» همراه با اجراهای موسیقی زنده، از دیگر برنامه‌های ورسای برای سرگرمی مخاطبان هستند.

تریانون ها

در آن‌سوی باغ فعلی ورسای (اما در محدوده‌ی زمین‌های دوران لویی چهاردهم)، دو کاخ کوچک‌تر موسوم به تریانون‌ها به چشم می‌خورد. تریانون بزرگ اساساً به‌عنوان اقامتگاهی برای لویی چهاردهم در سال ۱۶۷۰ ساخته شد، اما هاردون منسار در سال ۱۶۸۷ کاخ جدیدی در این محوطه بنا کرد. لویی پانزدهم پس از تأسیس یک باغ گیاه‌شناسی، به آنژه ژاک گابریل دستور داد تا تریانون کوچک را برای کُنتِس بَری بسازد.

این کاخ در سال ۱۷۶۲ تکمیل و بعدها به اقامتگاه محبوب ماری آنتوانت بدل شد. او بعدها باغی به سبک انگلیسی با خانه‌های روستایی در این محوطه ساخت که زنان دربار می‌توانستند در آن زندگی روستایی را تجربه کنند. تریانون‌ها در خلال انقلاب فرانسه غارت شدند و بخش اعظم وسایل آن‌ها به سرقت رفت. ناپلئون دستور بازسازی این کاخ‌ها را داد و از آن‌ها برای دیدارهای رسمی و محل اقامت همسر دوم خود، ماری لوئیس، استفاده کرد.

کاخ ورسای پس از دوران لویی چهاردهم

تا دوران لویی چهاردهم، شهر ورسای متشکل از چندین خانه‌ی منتهی به جنوب میدان آرم بود. بااین‌حال، این زمین به لردهای درباری واگذار شد و ساختمان‌هایی جدید، عمدتاً در بخش شمالی آن، سر برآورد. کاخ ورسای در سال ۱۶۸۲ به‌عنوان اقامتگاه رسمی خاندان سلطنتی اعلام شد و در ششم ماه مه ۱۶۸۲، دربار سلطنت فرانسه نام گرفت اما این مجموعه پس از مرگ لویی چهاردهم در سال ۱۷۱۵ به حال خود رها شد.

بااین‌حال، ورسای در سال ۱۷۲۲ دوباره جایگاه خود به‌عنوان یک اقامتگاه رسمی را باز پس گرفت. در دوران سلطنت لویی پانزدهم و لویی شانزدهم، بخش‌های جدیدی به ورسای افزوده شد. پس از انقلاب فرانسه، این مجموعه تقریباً از بین رفت.

ناپلئون به‌جز ساخت مجموعه کاخ‌های تریانون، عمدتاً به ورسای بی‌مهری نشان داد و لویی هجدهم و چارلز دهم نیز صرفاً از آن مراقبت کردند. بااین‌حال، لویی فیلیپ تغییرات گسترده‌ای در این کاخ، به‌خصوص با کمک حامیانی از آمریکا، داد. احتمالاً قدم مثبت بعدی وی در جهت کمک به این کاخ، ساخت موزه‌ی تاریخ فرانسه باشد که در روز افتتاح آن در دهم ژوئن ۱۸۳۷، وقف تمام شکوه و اعتبار این کشور شد. این اولین جشنی بود که پس از انقلاب در کاخ ورسای برگزار می‌شد.

درحالی‌که بسیاری از ۶,۰۰۰ نقاشی و ۳,۰۰۰ مجسمه‌ی موجود در موزه، امروزه در معرض دید عموم قرار ندارند، شماری از آن‌ها در سراسر کاخ به نمایش گذاشته شده‌اند. ورسای در سال‌های ۱۸۷۰ و ۱۸۷۱ به‌عنوان مقر ارتش آلمان برای محاصره‌ی پاریس اشغال شد و ویلیام اول از پروسیا در تاریخ هجدهم ژانویه ۱۸۷۱ به‌عنوان امپراطور آلمان در تالار آینه تاج‌گذاری کرد.

پس از صلح با آلمان و درحالی‌که کمون (حکومت پاریس در طول انقلاب فرانسه) بر پاریس حکمرانی می‌کرد، ورسای به محل تشکیل مجلس ملی فرانسه بدل شد. این کاخ تا سال ۱۸۷۹ میزبان دو مجلس فرانسه بود و در آن زمان پایتخت سیاسی کشور به شمار می‌رفت.

پس از پایان جنگ جهانی اول، پیمان میان متفقین و آلمان در تاریخ ۲۸ ژوئن ۱۹۱۹ در تالار آینه امضا شد. پیمان تریانون که حکایت از پایان جنگ میان متفقین و مجارستان داشت، در چهارم ژوئن ۱۹۲۰ در تالار کوتِل (Cotelle) در تریانون بزرگ بین طرفین به امضا رسید. ورسای پس از جنگ جهانی دوم، گاهی از سوی اعضای مجلس فرانسه برای بحث انتخاب می‌شد یا اینکه مورد دیدار سران کشورها قرار می‌گرفت. بااین‌حال، عمده کاربرد ورسای در حال حاضر، برای اهداف گردشگری است.

سازمان یونسکو در سال ۱۹۷۹ این کاخ همراه با باغ‌های آن را به‌عنوان محوطه‌ی ثبت‌شده در میراث جهانی تأیید کرد. پس از یک طوفان زمستانی ویرانگر در سال ۱۹۸۹ که موجب از بین رفتن بیش از هزار درخت در زمین‌های کاخ شد، دولت فرانسه پروژه‌ای گسترده برای بازسازی این مجموعه تعریف کرد.

یک طوفان شدید در سال ۱۹۹۹ نیز خساراتی را به حدود ۱۰,۰۰۰ درخت، ازجمله درختان کاشته‌شده توسط ماری آنتوانت و ناپلئون، وارد آورد. خود کاخ نیز متحمل خسارت‌هایی شد. بااین‌حال، سال ۲۰۰۳ نوبت به پروژه‌ای جاه‌طلبانه با عنوان «پروژه ورسای بزرگ» به‌منظور ترمیم و نوسازی این کاخ رسید. این پروژه در قالب برنامه‌ای هفده‌ساله و با بودجه‌ای در حدود ۵۰۰ میلیون یورو تعریف شد و پرهزینه‌ترین عملیات توسعه و نوسازی این مجموعه از زمان سلطنت لویی فیلیپ را رقم زد.

گفتنی است، چند روز بعد از آتش سوزی کلیسای نوتردام جریان آتش‌سوزی کاخ ورسای خبرساز شد. آتش‌سوزی در نزدیکیِ ورسای رخ داده است که گفته می‌شود، منجر به وارد شدن خساراتی هم به این کاخ شد. خوشبختانه، آتش‌سوزی خسارات جانی به همراه نداشته است.

چه زمانی از ورسای دیدن کنیم؟

هیچ فصل نامناسبی برای دیدار از ورسای وجود ندارد، اما باغ‌های وسیع این کاخ در فصل بهار و تابستان در بهترین حالت خود هستند. ساختمان‌های کاخ در روزهای دوشنبه تعطیل هستند، درحالی‌که دسترسی به باغ‌ها و پارک همچنان در این ایام وجود دارد. برخی روزها نظیر یکشنبه و سه‌شنبه، زمانی که موزه های پاریس تعطیل هستند، شلوغ‌تر از روزهای دیگر خواهد بود. برای داشتن یک تجربه‌ی ناب، از این کاخ در روز ملی فرانسه دیدن کنید و شاهد مراسم آتش‌بازی و تندیس‌های تاریخی در ورسای باشید.

چگونه خود را به ورسای برسانیم؟

ورسای تقریباً ۱۶ کیلومتر از پاریس فاصله دارد و دسترسی به آن از طریق خودروی شخصی، تاکسی، اتوبوس یا قطار آسان است. قطارهای سریع‌السیر آر ای آر در خط C، مرکز پاریس را به ایستگاه ورسای ریو گوش (Versailles Rive Gauche) متصل می‌کنند. این ایستگاه تنها ۵ دقیقه‌ی پیاده تا کاخ فاصله دارد. بلیط این قطارها تنها ۳.۲۵ یورو است.

قطارها همچنین از محله‌ی مونپارناس پاریس به ایستگاه ورسای شانتیه (Versailles Chantiers) و از سنت لازار پاریس به ایستگاه ورسای ریو دروات (Versailles Rive-Droite) نیز حرکت می‌کنند. این ایستگاه‌ها نیز ۱۰ دقیقه با پای پیاده با کاخ فاصله دارند. اتوبوس‌های خط ۱۷۱ هم از ایستگاه متروی پل سِور (Sèvres) عازم کاخ ورسای می‌شوند.