کلیات
عملیات فتح‌المبین در تاریخ ۲ فروردین ۱۳۶۱ در محور شوش، رودخانه کرخه، جاده‌ی اهواز – اندیمشک و غرب دزفول، به منظور آزادسازی مناطق اشغال شده‌ای همچون، سایت ۴ و ۵ رادار و همچنین ده‌ها روستا و همچنین دور کردن شهر‌های شوش، اندیمشک، دزفول و جاده‌ی اهواز - اندیمشک، از تیررس آتش توپخانه‌ی عراق، به طور مشترک توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران و با رمز یا زهرا، یا زهرا، یا زهرا اجرا شد و در تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۶۱ با پیروزی قاطع و رسیدن به اهداف خود، پایان پذیرفت.
معرفی عملیات
در اولین روز‌های جنگ، دشمن تا پشت رودخانه کرخه جلو آمد و در حاشیه کرخه که مشرف بر شهر شوش و جاده اندیمشک- اهواز بود مستقر شد. حضور رزمندگان اسلام در این جبهه، با شکل‌گیری خط دفاعی و اجرای عملیاتی تحت عنوان امام مهدی (عج) در سال ۱۳۶۰، مقدمه اجرای عملیات فتح‌المبین شد. عملیات فتح‌المبین به عنوان فتح الفتوح رزمندگان اسلام که شروع آن با استخاره به قرآن و الهام از آیة شریفه «إنا فتحنا لک فتحاً مبیناً» بود، در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد فروردین ماه ۱۳۶۱ به استعداد یکصد گردان از سپاه و ۳۵ گردان از ارتش در مقابل ۱۷۰ گردان از ارتش عراق در حالی که دشمن همچنان در منطقه گسترده فکّه، شوش، عین خوش، چزابه و مناطق دیگری از جنوب صف آرایی کرده بود، در چهار مرحله طرح ریزی شد. نیرو‌های خودی در قالب چهار قرارگاه عملیاتی سازماندهی شده و از چهار محور شوش، رودخانه کرخه، کوه میشداغ، در جاده اهواز-اندیمشک و غرب دزفول حمله را شروع کردند. در این عملیات شهیدان، حسین خرازی، فرمانده لشکر ۱۴ امام حسین (ع) و محسن وزوایی از لشکر ۲۷ حضرت رسول (ص) در شکست عراقی‌ها در محور رقابیه بیشترین نقش را به عهده داشتند.
موقعیت جغرافیایی منطقه عملیاتی فتح‌المبین
منطقه عملیاتی فتح‌المبین از شمال به ارتفاعات صعب‌العبور تی‌شکن، دالپری، شاوریه، چاه نفت و تپه سپتون؛ و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه‌های رملی و لخیضر و از شرق به رود کرخه و از غرب به مرز بین‌المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می‌شود و در کل ۳۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد که بخش اعظم آن در استان خوزستان واقع است.
این منطقه از لحاظ جغرافیایی ناهموار است و علاوه بر ارتفاعات یاد شده، تپه ماهور‌های بسیار و گاهی غیر قابل عبور دارد. این بلندی‌ها به دلیل پستی زمین در شرق کرخه، روی شهر‌های شوش، هفت تپه و جاده اهواز ـ اندیمشک کاملاً مشرف است.
ارتفاعات ابوصلیبی‌خات با ۲۰۲ و ۱۸۹ متر، تپه‌های برغازه، دوسلک، رقابیه، تی‌شکن، کمر سرخ، تنگ ابوغریب، سایت ۴، ۵ و رادار و سه راهی قهوه‌خانه از نقاط مهم در عملیات فتح‌المبین بود. جاده‌های آسفالت دزفول ـ. دهلران، جاده تنگ ابوغریب و جاده امام‌زاده عباس از مهم‌ترین راه‌های مواصلاتی این منطقه عملیاتی در استان خوزستان محسوب می‌شود.
مقدمات عملیات
پس از موفقیت عملیات طریق‌القدس و به منظور جلوگیری از تجدید سازمان و تقویت قوای دشمن، از اواسط آبان ۱۳۶۰ طرح‌ریزی عملیات فتح‌المبین آغاز شد.
جزئیات عملیات
در نهایت در ساعت ۳۰ دقیقه بامداد روز دوشنبه ۲ فروردین ۱۳۶۱ عملیات سرنوشت‌ساز فتح‌المبین با هدف آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغالی، خارج کردن شهر‌های شوش، اندیمشک و دزفول و جاده‌های مواصلاتی آن‌ها از آتش مؤثر توپخانه‌های دشمن و دستیابی به خطوط پدافندی مناسب آغاز شد.
مرحله اول عملیات
در مرحله‌ی اول این عملیات در محور قرارگاه قدس، رزمندگان موفق شدند با حرکت احاطه‌ای از شمال‌غربی و غرب رودخانه چیخواب با تصرف منطقه عین‌خوش، عقبه دشمن را در این محور مسدود کند. نیرو‌های جناح چپ این قرارگاه از شمال دشت عباس به طرف امام‌زاده عباس و تپه ۲۰۲ پیش‌روی کرده و مواضع دشمن را به تصرف خود در آوردند، لیکن این مواضع در جریان پاتک‌های شدید دشمن دوباره اشغال شد.
در محور قرارگاه نصر؛ سه گردان از تیپ ۲۷ محمد رسول‌الله (ص) به همراه سه گردان ادغامی تیپ ۲ لشکر ۲۱ حمزه ارتش که مأموریت تصرف ارتفاعات علی‌گره‌زد و خاموش کردن آتش توپخانه مستقر در آن را برعهده داشت تا عمق خطوط دشمن نفوذ کرده و توپخانه دشمن را به تصرف در آوردند. در نتیجه یگان‌های دیگر این قرارگاه موفق شدند مواضع پدافندی دشمن را در شمال محور پل نادری، سرخه فلیه، سرخه صالح و تپه چشمه، کوت کاپون، سه راهی قهوه‌خانه و تپه شاوریه به تصرف درآوردند.
در محور قرارگاه فجر؛ به دلیل مستحکم بودن خطوط پدافندی و حجم انبوه آتش و هوشیاری دشمن نسبت به جهت حمله و نیز انسداد اکثر راه‌کار‌های پیش‌بینی شده‌ی ایران، نیرو‌های این قرارگاه با روشن شدن هوا به موقعیت اولیه خود بازگشتند. در محور قرارگاه فتح؛ مأموریت این قرارگاه به اعزام گروه‌های آر. پی. جی زن برای شکار تانک‌ها محدود شد.
مرحله دوم عملیات
مرحله دوم عملیات در ساعت ۱ بامداد چهارشنبه ۴ فروردین آغاز شد و در اولین ساعات تلفات سنگینی بر دشمن وارد آمد و رزمندگان به مواضع دشمن در جبهه‌های غرب شوش و دزفول دست یافتند و تنگ رقابیه و ارتفاعات میشداغ پاک سازی شد. در این مرحله مأموریت اصلی به عهده قرارگاه فتح بود.
مرحله سوم عملیات
مرحله سوم عملیات فتح‌المبین مقارن ساعت ۲۲:۳۰ دقیقه شب ۷ فروردین در شمال‌غربی شوش آغاز شد و همان گونه که پیش‌بینی می‌شد، دشمن برای مصون ماندن از انهدام و اسارت نیروهایش، مواضع خود را در رقابیه به ناچار ترک کرد و به خطوط پدافندی خود در مناطق چنانه، دوسلک و غرب ارتفاعات تینه عقب‌نشینی کرد.
مرحله چهارم عملیات
مرحله چهارم عملیات سحرگاه روز یکشنبه ۸ فروردین آغاز شد و در آن قرارگاه نصر به پاک‌سازی مناطق متصرفه در شرق ارتفاعات تینه پرداخت و پس از آن به کمک قرارگاه قدس شتافت. قرارگاه قدس که در روز گذشته ارتفاعات ۲۰۲ تنگ ابوغریب را به تصرف درآورده بود، می‌کوشید از فرار نیرو‌های در حال عقب‌نشینی عراق جلوگیری نماید. قرارگاه فجر نیز مسئولیت پاک‌سازی منطقه متصرفه خود را برعهده داشت. همچنین نیرو‌های قرارگاه فتح ضمن عبور از تنگ ذلیجان موفق شدند مواضع دشمن را در تنگ رقابیه دور زده و دو منطقه برغازه و دوسلک را به تصرف درآورند و با نیرو‌های قرارگاه نصر الحاق کنند.
در مجموع طی این مرحله از عملیات ارتفاعات تینه، دوسلک و برغازه به تصرف کامل درآمد و دشمن به غرب رودخانه دویرج و تپه ۱۸۲ عقب رانده شد. با اتمام موفقت‌آمیز این عملیات ۳۰۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران شامل ده‌ها بخش و روستا، جاده مهم دزفول ـ. دهلران، سایت ۴، ۵ و رادار و ... آزاد شد.
ابتکارات و خلاقیت‌ها
یکی از کار‌های بی نظیری که در این عملیات انجام شد، حفر کانال و تونل در زمین‌های رملی منطقه و دور زدن دشمن از طریق آن بود که ضمن اینکه خلأ پنج لشکری را که در محاسبات کم داشتیم، جبران می‌کرد، باعث محاصره لشکر‌های ۱۰ زرهی و مکانیزه عراق شد؛ لشکر‌هایی که غافلگیر شده و با تحمل آسیب‌های فراوان وارده از سوی «حاج احمد متوسلیان» فرمانده تیپ ۲۷ محمد رسول الله (ص)، از میان رفتند.
اهداف عملیات فتح‌المبین
به صورت کلی اهداف عملیات به شرح زیر قابل دسته بندی است:
آزادسازی بخش وسیعی از مناطق اشغال شده منطقه غرب شوش و اندیمشک، همچون سایت ۴ و ۵ رادار و ده‌ها روستای منطقه.
انهدام دو لشکر عراق (۱۰ زرهی و ۱ مکانیزه)
دستیابی به خطوط پدافندی
خارج کردن شهر‌های شوش، و اندیمشک از تیررس آتش توپخانه عراق.
دور کردن آتش مؤثر ارتش عراق از جاده اهواز – اندیمشک.
روایت محسن رضایی در مورد ارزیابی های عملیات
رضایی همچنین پس از شهادت سردار سلیمانی ضمن اشاره به نقش ایشان در عملیات فتح المبین گفت: در بهمن و اسفند سال ۱۳۶۰ ما آماده عملیات فتح المبین می‌شدیم. سپاه فقط سه تیپ داشت و هشت تیپ را باید می‌ساخت. دنبال آدم‌هایی می‌گشتیم که تیپ ساز باشند و بتوانند تیپ تشکیل بدهند. حاج احمد متوسلیان و حاج ابراهیم همت از مریوان و پاوه، هزار کیلومتر بالاتر از این منطقه، پیدا کردیم و به منطقه فتح المبین آوردیم. قاسم را خواستیم و با او صحبت کردیم. دوستان دیگر مشورت دادند. دیدیم که واقعا می‌تواند یک تیپ درست کند. می‌خواهم از این خاطرات استفاده کنم. منظورم این است که قاسم سلیمانی‌های زیادی در بین جوانان ما هستند که باید این‌ها وارد صحنه شوند و این راه سلیمانی‌ها را در آینده ادامه بدهند. یک جوان بیست وسه ساله، برای تشکیل یک تیپ رزمی انتخاب شد و در اولین عملیات، به دشمن حمله کند.
روایت امیر شاهین راد در مورد عملیات
وی درباره عملیات فتح‌المبین گفته است: قرار بود این عملیات روز اول فروردین ماه سال ۶۰ اجرا شود، اما دشمن در روز ۲۹ اسفند ۲ حمله کرد که موجب آسیب‌رسیدن به دو قرار گاه شد. شهید صیاد شیرازی و سردار محسن رضایی هم در یک قرارگاه قرار داشتند. اجرای این عملیات با تردید روبه‌رو شد که در نتیجه سردار رضایی با هواپیمای جنگنده به حضور حضرت امام رفتند تا کسب تکلیف کنند. ایشان هم فرموده بودند بروید که ان‌شاءالله پیروزید، اما اگر خواستید، استخاره کنید. بعد از آن بود که استخاره هم انجام شد و سوره فتح آمد. از همین رو این عملیات هم فتح‌المبین نام گرفت. فرمانده سابق لشکر پیاده ۲۱ حمزه در ادامه تأکید کرد: این عملیات در مدت یک هفته انجام شد و ۴ قرارگاه از سه سمت دشمن را محاصره کردند و دیدیم که رزمندگان ما با کمترین تلفات توانستند ۲۸۰۰کیلومتر مربع از خاک میهن را آزاد کنند.
نتیجه عملیات
مهم ترین نتایج عملیات فتح المبین را می توان به شرح زیر مورد اشاره قرار داد:
- آزادسازی ٢٥٠٠ کیلومتر مربع از خاک جمهوری اسلامی؛ شامل ده‌ها بخش و روستا، سایت ٤ و ٥ رادار، جاده مهم دزفول – دهلران و ...
- نزدیک شدن نیرو‌های خودی به مرز در منطقه غرب شوش و دزفول.
- خارج شدن شهر‌های دزفول، اندیمشک و شوش و مراکز مهمی همچون پایگاه هوایی دزفول از تیررس توپخانه دشمن و دستیابی به چاه‌های نفت ابوغریب در ارتفاعات تینه.
- انهدام بیش از ٤ لشکر، ٣٦١ دستگاه تانک و نفربر، ١٨ فروند هواپیما، ٣٠٠ دستگاه خودرو، ٥٠ توپ و ٣٠ دستگاه مهندسی ارتش عراق.
- به غنیمت گرفته شدن ٣٢٠ دستگاه تانک و نفربر، ٥٠٠ دستگاه خودرو، ١٦٥ توپ، ٥٠ دستگاه مهندسی و مقادیر زیادی سلاح و تجهیزات انفرادی.
- به اسارت در آمدن بیش از ١٥ هزار تن از نیرو‌های دشمن.
- کشته و مجروح شدن حدود ٢٥ هزار تن از نیرو‌های دشمن.