*کلیات

آمریکا طی سالیان گذشته با راهبرد سلطه‌جویانه حضور نظامی در منطقه غرب آسیا، بخش قابل توجهی از تجهیزات و ادوات جنگی و همچنین تعداد قابل توجهی از سربازان خود را به این منطقه گسیل کرده است.

طبق گزارشی که سال ۲۰۱۸  رسانه‌های آمریکایی از وضعیت سربازان این کشور ارائه کردند، مشخص شد نزدیک به ۳۵۰ هزار نفر سرباز آمریکایی در کشور‌های مختلف جهان و در ۷۵۰ پایگاه نظامی مستقر شده‌اند و بخش عظیمی از این سرباز‌ها در غرب آسیا حضور دارند.

در ادامه به پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه خلیج فارس و اطراف آن اشاره می شود؛ پایگاه هایی که برخی از آنها تنها در مالکیت آمریکا نیست و ناتو نیز در آنها حوزه نفوذ قابل توجهی دارد.

پایگاه های نظامی آمریکا در خلیج فارس

حضور نظامی آمریکا در منطقه خلیج فارس امروزه به شدت محسوس است و این حضور تنها به حمایت از کشورهای عرب منطقه محدود نمی شود. به بیان بهتر آمریکا در شرایط کنونی با تأسیس پایگاه های نظامی گسترده در کشورهای خلیج فارس حضور فیزیکی خود را در منطقه به نمایش گذاشته است و با استقرار تسلیحات نظامی و موشکی خود را برای هر گونه درگیری و بازیگری منطبق بر منافع ملی خود در خلیج فارس آماده کرده است.

 دو گروه از پایگاه های آمریکا و ناتو را می توان نام برد، که حافظ امنیت منطقه خلیج فارس، به خصوص منابع نفتی و راه های ارتباطی آن به منظور تأمین انرژی، اقتصاد بلوک توسعه یافته، به ویژه غرب می باشند. گروه نخست پایگاه هایی هستند که در درون کشورهای منطقه خلیج فارس واقع هستند و گروه دیگر پایگاه هایی هستند که خارج از منطقه خلیج فارس استقرار یافته اند. در ادامه مهم ترین این پایگاه ها مورد اشاره قرار می گیرد.

پایگاه های نظامی در بحرین

آمریکا دارای یک پایگاه مهم دریایی به نام «الفجير»، در بحرین است که انگلستان آن را در ۱۹۳۵ احداث کرده و پس از تخلیه در اختیار آمریکایی ها گذاشته اند. از سال ۱۹۸۵ به بعد تحرکات آمریکا به تدریج در این پایگاه افزایش یافت. علاوه بر این آمریکا، امکانات مختلفی در بندر سلمان و فرودگاه محرق و پایگاه هوایی شیخ عیسی داراست. در پایگاه های بحرین بین ۸۶۰ تا ۱۲۰۰ نظامی آمریکایی مستقرند.

پایگاه های نظامی در عمان

عمان از نظر موقعیت جغرافیایی کشوری است که عمده سرزمین و قلمرو جغرافیایی آن در کنار دریای عمان و دریای عرب قرار دارد. این کشور از دو واحد جغرافیایی مجزا از هم تشکیل شده است. پایگاه های نظامی آمریکا در عمان عمان به دلیل قرار گرفتن در گذرگاه استراتژیک هرمز دارای موقعیت استراتژیکی و ارتباطی بین آسیا و اروپاست. جزایر موریان، مصيره، شبه جزیره مسندام بر ارزش استراتژیکی این کشور می افزاید، عمان مهم ترین متحد بلامنازع آمریکا در خاورمیانه است.  آمریکا در عمان چهار پایگاه نظامی به نام های مصیره، ام الغنم، خصب، الفالاج دارد.

 پایگاه های نظامی در عربستان سعودی

 از سال ۱۹۹۰ عربستان بیشترین نیروهای آمریکایی در منطقه خلیج فارس را در خود جا داده است. در این کشور امکانات نظامی مختلفی متعلق به نیروهای ارتش آمریکا در منطقه های دمام، هفوف، خبر، تبوک، ينبع، پایگاه ملک عبدالعزیز در ظهران، پایگاه دریایی ملک فهد در جده، پایگاه هوایی ملک خالد در ابها، پایگاه نظامی ریاض و پایگاه نظامی الطائف مستقر هستند. پایگاه هوایی الأمير سلطان در جنوب ریاض، مهمترین پایگاه نیروهای نظامی آمریکا در عربستان است. در این پایگاه ۵۱۰۰ سرباز آمریکایی وجود دارند.

عربستان به علت نگرانی از مخالفت های داخلی با حضور نظامی آمریکا در منطقه، معاهده رسمی دفاعی با آمریکا امضا نمی کند؛ هرچند که وارد چندین قرارداد آموزش نظامی و خرید تسلیحاتی با ایالات متحده شده است. با آنکه از سال ۲۰۰۱ پایگاه های آمریکا از عربستان به قطر انتقال یافته است، اما هنوز نیز نیروهای آمریکایی در دمام و منطقه ظهران و پایگاه دریایی ملک فهد و پایگاه هوایی ملک خالد و پایگاه نظامی هوایی الامير سلطان در جنوب ریاض استقرار دارند.

پایگاه های نظامی آمریکا و ناتو در کویت

از میان کشورهای عربی منطقه، کویت بیشترین حمایت را از حضور نظامی آمریکا در منطقه به عمل می آورد. کویت از شرایط موافقتنامه همکاری های دفاعی با آمریکا بسیار خرسند است. کویت از زمان جنگ خلیج فارس به بعد در امور دفاعی خود بسیار جدی است و در طول دهه گذشته، ایالات متحده بالغ بر شش میلیارد دلار تجهیزات نظامی به این کشور فروخته است. افزون بر این، کویت بخش عمده ای از هزینه های مالی ناشی از حضور نظامی آمریکا در این کشور را می پردازد.

پایگاه های نظامی آمریکا و ناتو در قطر

 حضور نظامی مستقیم و مداوم آمریکا در قطر به دوران اخیر باز می گردد. به نحوی که این کشور امروز، به یکی از پایگاه های ثابت آمریکا  و ناتو در منطقه تبدیل شده است. قطر هم اکنون چندین پایگاه نظامی برای پشتیبانی و حمله در اختیار آمریکا قرار داده و پس از حوادث 11 سپتامبر و مشکلات آمریکا با عربستان به مقر اصلی استقرار نیروهای آمریکایی تبدیل شده است. امکانات نظامی آمریکا در این کشور به صورت وجود انبارهای تسلیحات و نیز تجهیزات نظامی برای تشکیل ارتشی در اندازه یک تیپ در اردوگاه نظامی السيلية و فرودگاه بین المللی الدوحه و منطقه ام سعید است؛ اما پایگاه نظامی العدید، به خصوص پس از انتقال مقر ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا از فلوریدا به این مکان، به یکی از واحدهای بسیار مهم پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه خلیج فارس تبدیل شده است.  

پایگاه های نظامی آمریکا در امارات متحده عربی

 امارات متحده عربی تا قبل از جنگ خلیج فارس ارتباطات نظامی نزدیکی با آمریکا نداشت، اما بعد از جنگ برای تهدید و ایجاد تعادل با ایران خواهان ارتباط دفاعی نزدیکی شده است. در سال ۱۹۹۴ نخستین معاهده نظامی را با آمریکا امضاء کرد.

نیروهای آمریکایی در امارات متحده عربی از امکانات نظامی مختلفی در پایگاه های این کشور برخوردارند؛ پایگاه هوایی الظفره در ابوظبی، فرودگاه بین المللی الفجيره، بندر زاید، بندر رشید، جبل علی در دبی و بندر فجیره از آن جمله اند. در امارات متحده عربی در حدود پانصد نظامی آمریکایی حضور دارند و تعدادی از هواپیماهای تجسسی نیز در این کشور مستقر هستند. امارات اکنون کمترین سهم را در حضور نیروهای آمریکایی در خاکش دارد، اما بیشترین هواپیماهای جاسوسی و راداری آمریکا در مقایسه با دیگر کشورهای عضو شورای همکاری به جز قطر را دارد.

 پایگاه های نظامی غربی در اطراف خلیج فارس

همانطور که اشاره شد، گروهی از پایگاه های نظامی آمریکا و ناتو در حلقه پیرامونی منطقه راهبردی خلیج فارس قرار دارند و به عنوان حلقه دوم پوشش دهنده امنیت خلیج فارس و در صورت نیاز به صورت یکی از پایگاه های فعال عملیات نظامی ظاهر می شوند. هرچند کمتر از ارتباط نظامی این پایگاه ها با خلیج فارس سخن به میان می آید، اما آمریکا و ناتو در عملیات های نظامی در خلیج فارس از دهه نود تاکنون به انحای مختلف از آنان سود برده است. این پایگاه ها با هدف تأمین امنیت منافع غرب در کنار سایر اهدافی مانند کنترل و نظارت بر اقدامات و فعالیت های گوناگون ایران، به خصوص فعالیت های نظامی و هسته ای آن، تقویت نظارت خود بر «هلال بی ثباتی» در اورآسیا و همچنین نظارت بر رفتار روسیه، چین و هند نیز شناخته می شوند.

 این پایگاه ها بر اساس سند تقویت چشم اندار دفاع جهانی، بوسیله وزارت دفاع آمریکا تهیه شده است. مهم ترین پایگاه های آمریکا و ناتو که در پیرامون خلیج فارس که حافظ امنیت آن شناخته می شوند عبارتند از: 1- پایگاه های افغانستان؛ 2- پایگاه های آسیای مرکزی؛ 3- پایگاه اینجرلیک ترکیه؛ 4- پایگاه جیبوتی؛ 5- پایگاههای اسراییل؛ 6- پایگاه دیه گو گارسيا.

بعد از پایگاه های نظامی آمریکا و ناتو در خلیج فارس برای تأمین امنیت آن و مناطق ژئواستراتژیکی پیرامون آن، پایگاه های نظامی آمریکا در افغانستان به لحاظ موقعیت ژئوپولیتیکی مهم ترین و استراتژیک ترین پایگاه های نظامی این کشور محسوب می شود که از چندین بعد دارای ارزش و اعتبار ژئواستراتژیکی است.

 بر اساس آمارهای رسمی اعلام شده از سوی وزارت دفاع آمریکا، در حال حاضر حدود چند هزار سرباز آمریکایی در افغانستان مستقر هستند. تعداد نیروهای آمریکایی در افغانستان از زمان روی کار آمدن اوباما در ژانویه ۲۰۰۹ میلادی سه برابر شد و پس از آن که نتوانست با حامد کرزای در خصوص حضور دائم و قراردادهای امنیتی با افغانستان به توافق برسد. تعداد نیروهای خود را کاهش داد. در حال حاضر نیز به دلیل توافق امنیتی مشترک با رئیس جمهور جدید اشرف غنی، آمریکایی ها فرودگاه های بگرام، قندهار، شوراب، جلال آباد، و شیندند، کابل، و مزار شریف را در افغانستان، در کنترل خود دارند.

*-اطلاعات این یادداشت از کتاب مطالعات منطقه‌ای خلیج فارس نوشته دکتر بهادر زارعی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران اخذ شد.