کلیات

کوه آرارات (به ارمنی:ماسیس،Մասիս یا آرارات،Արարատ به ترکی:آغری داغی، Ağrı Dağı و به زبان کردی ئاگری Agirî) کوهی است واقع استان آغری) که در نقطه مرز کشورهای ارمنستان و ترکیه و ایران واقع شده‌است.

آرارات دارای دو قلهٔ آتشفشانی آرارات بزرگ (۵٬۱۳۷ متر) و آرارات کوچک (۳٬۸۹۶ متر) است.

جغرافیا، زمین‌شناسی آرارات

مخروط کوچتر این کوهستان، معروف به آرارات کوچک یا ماسیس ۳٬۸۹۶ متر بلندا دارد و در جنوب شرقی قله اصلی واقع شده‌است. فلات میان دو قله پوشیده از گدازهها و سنگ آتشفشانی است.

فاصلهٔ قلهٔ آرارات بزرگ، که در تمام طول سال از برف و یخی به عمق صد متر و به وسعت ۳۷ کیلومتر مربع پوشیده شده، از قلهٔ آرارات کوچک شرقی یازده کیلومتر است.

در کتاب آفرینش در عهد عتیق از آرارات به عنوان محل به خاک نشستن کشتی نوح پس از طوفان ذکر شده‌است.

از دیگر نام‌های این کوه «کوه جودی» است که در قرآن ذکر شده‌است.^{[نیازمند منبع]} هیچ انفجاری در قلهٔ این آتشفشان‌ها گزارش نشده ولی احتمال اینکه در خلال ده‌هزار سال گذشته انفجاری بر روی آن رخ داده باشد زیاد است.

پیشینهٔ آرارات

بخش عمده‌ای از سرزمین کوهستانی ارمنستان، با مرکزیت کوه آرارات، که سرچشمهٔ رودخانه‌های دجله، فرات و ارس و محصور به آب‌های دریای خزر، دریای سیاه و دریای مدیترانه است، در زمان پیدایش انسان اولیه در زیر آب‌های بالا آمده پس از عصر یخبندان و جزو نخستین سکونت گاه‌های انسان اولیه بوده. وجود حدود ۱۰۷۶ غار، فقط در اطراف شهر آنی (شهر باستانی) حاکی از وضعیت مناسب زندگی انسان‌های غارنشین در آن دوران در منطقهٔ سرزمین کوهستانی ارمنستان است. از دوران زیست (همو سپینس)ها آثاری باقی‌مانده که قدمت آن‌ها در سرزمین کوهستانی ارمنستان به دوازده هزار سال، پیش از میلاد بازمی‌گردد. پیدایش، اسکان و رشد انسان‌های اولیه مستقیماً در گرو محیط زیست مناسب بوده‌است. از این رو، منطقهٔ حاصلخیز و پرآب سلسله جبال ارمنستان و اطراف کوه آرارات را یکی از نواحی مناسب برای سکونت انسان اولیه و رشد دامداری و کشاورزی پس از دوران یخ بندان کرهٔ زمین دانسته‌اند. وجود معادن طبیعی و رشد صنعتی ناشی از طبیعت مستعد منطقه بعدها، در طول تاریخ و در عصر آهن و مفرغ نیز سبب شکوفایی استعداد ساکنان این ناحیه شد. کشف ابزارهای آهنی به جای مانده از انسان اولیه، ضرب سکه‌های امپراتوری روم و تأمین اسلحهٔ فلزی ارتش ایران باستان گواه این واقعیت است.

نامگذاری

کلمه و پیشوند «آر»، که به کرات در ترکیب نام‌ها و واژه‌های ارمنی چون، <اورـ آرـ تو>، اورارتو، <آرـ گیشتی>،آرگیشتی اول، <آرـ ار ـ ات>، <آرـ من>، <آرـ مه نوید>(نژاد ارمنیان)، <آرـ تساخ>،آرتساخ <آرـ اکس> رود ارس و آراتا به کار رفته‌است، ریشه در میان‌رودان شمالی دارد.

آرای زیبا، خدای آفرینش سرزمین و قومی است که از هزاران سال پیش در بلندی‌های ارمنستان می‌زیسته‌اند.

باستان شناسان آثار رؤیت و پرستش پرفروغ‌ترین ستارهٔ کهکشان، شباهنگ را در خرابه‌های پایگاه پنج هزار سالهٔ ستاره‌شناسی مه تسا مور، در ارمنستان کنونی، کشف کرده‌اند. این ستاره نماد، آیا (در دوره‌های بعد اینانا و بعدها آناهیتا) خدای آفرینش سرزمین آراتا در دوران پایانی سده ۴ (پیش از میلاد) بوده‌است.

کهن‌ترین اشارهٔ مکتوب و منسوب به کوه آرارات مربوط به حماسه گیلگمش است که در آن قهرمان داستان گیلگمش، پسر «لوگالباندا»، خدای دریاها، برای یافتن درخت موعود به سوی کوه‌های دوگانهٔ «ماتسو» در شمالی‌ترین نقطهٔ بین‌النهرین می‌رود.

نژاد ساکنان منطقهٔ آرارات

آشوریان، نخستین ساکنان و حکام آراتا، که در آغاز هزارهٔ سوم پیش از میلاد به تدریج به سمت جنوب کوچ کردند و در بین‌النهرین (عراق کنونی) سکونت گزیدند، مردمی از تیرهٔ آرمه نوید بودند.

تمدن هند و یونان در پایان هزارهٔ سوم پیش از میلاد و آغاز تمدن اورارتو از این نقطه به هند و شبه جزیره بالکان منتقل شد و امروزه، می‌توان سرچشمهٔ زبان و فرهنگ هند و اروپایی را در آراتا یا سرزمین کوهستانی ارمنستان دانست. منشأ و مرکز اقلیمی زبان‌های هندواروپایی که بیش از یک سده است به منزلهٔ زبان مادر زبان‌هایی با ساختار هند و اروپایی شناخته شده، در سرزمین کوهستانی ارمنستان است. قبایل چادرنشین تُرک تبار نخستین بار در هزارهٔ دوم پس از میلاد، در اواسط قرن یازدهم، این منطقه را مورد تهاجم قرار دادند و در آن سکونت گزیدند. سلجوقیان، که در سال ۱۰۶۴ میلادی شهر آنی، پایتخت ارمنستان، را متصرف شده و اقوام ترک و کُرد محلی را به مهاجرت به سرزمین‌های حاصلخیز آن تشویق کرده بودند، جهان‌گشایی نهایی را در تابستان سال ۱۰۷۱ میلادی آغاز کردند.