کلیات
انتقال آب دریای خزر به سمنان، نام یکی از طرح های مطالعاتی دولت یازدهم و دوازدهم به منظور اجرای یک پروژه عظیم انتقال آب است که با حواشی فراوانی رو به رو است. این طرح در حالی در دستور کار دولت دوازدهم قرار گرفته که بسیاری از کارشناسان و متخصصان با اجرای آن مخالف و نسبت به تبعات آن هشدار می دهند.
دفاع کلانتری (رئیس سازمان محیط زیست) از طرح انتقال آب خزر به سمنان.
عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست معتقد است: سالانه بیش از ۳۰میلیارد متر مکعب تبخیر در دریای مازندران داریم. تبخیر بالای ۲۵۰ میلیارد مترمکعب، حالا ۱۰۰ میلیون از ۸۰ هزار میلیارد متر مکعب آب دریای مازندران عدد بسیار کوچکی است.
رئیس سازمان محیط زیست همچنین در پاسخ به برخی از کارشناسان که می‌گویند با انتقال آب به فلات مرکزی مخاطرات زیست محیطی فراوانی در جنگل‌های هیرکانی و دریای خزر به وجود می‌آید، گفت: یک حرف غیر علمی است که دوستان مطرح می‌کنند مثلا می‌گویند ما حق دریای شمال را با ساخت سد سفید رود گرفتیم. در استانی مثل گیلان که حدود ۹۰۰ میلی متر بارندگی دارد آب را از استان‌های با بارش سالانه ۲۰۰ میلی متری می‌گیریم و در گیلان برنج می‌کارند که بارش سالیانه ۹۰۰ میلی متری دارد یعنی ما سالی ۲.۵ میلیارد متر مکعب آب داریم. بیش از ۵۰ سال است هیچکس حرفی نمی‌زند، اما وقتی ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب می‌خواهد برود منطقه جنوب البرز همه سر و صدایشان در می‌آید و معترض می‌شوند.
یکی از نگرانی‌های مطرح شده در خصوص انتقال آب خزر به سمنان، موضوع مصارف غیرشرب در این استان است. فعالان زیست محیطی نگران هستند که با انتقال آب به سمنان صنایع سنگینی که نیاز مبرم و زیاد به آب دارند نیز در این استان شکل گیرند و آب منتقل شده به مصرف صنعتی و یا حتی کشاورزی برسد. در همین خصوص، اما کلانتری نگرانی‌ها را با جمله «ما با هر نوع انتقال به خصوص از دریای شمال برای مسائل غیر کشاورزی با رعایت مسائل زیست محیطی موافق هستیم» پاسخ داده و گفته بود: راه‌اندازی صنعت بسیار پرهزینه است، اما اگر رونق صنعت از طریق آب انتقالی، توجیه اقتصادی داشته باشد و با ضوابط زیست محیطی سازگار باشد؛ ایرادی ندارد. از ابتدای سال گذشته صدور مجوز برای صنایع آب بر در درون سرزمین را قطع کردیم، یعنی صنایعی که درون سرزمین فعالیت دارند و آب بر هستند، حق فعالیت ندارند و اجازه فعالیت ندادیم.
جنگل‌های هیرکانی و انتقال آب خزر به سمنان
یکی دیگر از نگرانی‌ها در خصوص نحوه انتقال آب و آسیب احتمالی به جنگل‌های هیرکانی است که در این خصوص مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست عقیده دارد: وزارت نیرو اعلام کرده که اگر قرار بر انتقال باشد، احداث تونل در جنگل‌ها از زیرزمین انجام می‌شود و در صورت انتقال از روی زمین الزامات زیست محیطی رعایت خواهد شد.
وی در همین باره افزوده است: شرط محیط زیست کارگذاشتن لوله‌های انتقال آب در کنار خط راه آهن است. این موضوع را جزء الزامات قرار دادیم که وزارت نیرو مکلف است تمام این الزامات را در نظر گیرد.
معاون سازمان محیط زیست با بیان اینکه این سازمان مخالفتی با برداشت آب از دریای خزر ندارد، ادامه می دهد: باید برای برداشت آب ضوابط تعیین شده رعایت شود، یعنی زمانی که آب به دریا باز می‌گردد در عمق و فاصله‌ای باشد که به شوری آب دریا کمترین اثر منفی را بگذارد.
موضع منتقدان
مخالفان عقیده دارند سطح آب دریای خزر حدود ۲۸ تا ۳۰ متر از آب‌های آزاد پایین‌تر است، به همین دلیل انتقال آب بدون پمپاژ مقدور نخواهد بود. انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی ایران به ویژه استان سمنان خیانت است، چراکه از لحاظ ملاحظات و ارزیابی‌های فنی، اقتصادی و محیط زیستی مقرون به صرفه نبوده و خسارت بسیاری را به بار خواهد آورد.
منتقدان بر این باورند که به فرض اینکه چنین اتفاقی در کشور رخ دهد، داستان ارومیه، فاجعه زیست محیطی اصفهان، خوزستان و آذربایجان در مازندران و سمنان نیز تکرار خواهد شد، لذا دغدغه تأمین آب شرب برای مردم سمنان نباید به قیمت از دست دادن دریاچه‌ها و دریا‌های حواشی کشور باشد. فراموش نکنیم خزر دریا نیست و دریاچه است.
واکنش نمایندگان مجلس به طرح
مهرداد لاهوتی نماینده مردم لنگرود در یکی از جلسات مجلس خطاب به رئیس جمهور (حسن روحانی) گفت: انتقال آب خزر غیرممکن و یک شعار تبلیغاتی است، مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۹۳ گفته بود که هر مترمکعب انتقال آب ۵ هزار تومان هزینه دارد و این صحبت به این معناست که باید ۱۵ هزار میلیارد تومان برای این موضوع هزینه شود.
از دیگر سو علی‌محمد شاعری نماینده مردم بهشهر نیز در اعتراض خود در مجلس اظهار کرده است: در شرایطی که مردم نیاز به آرامش و سازندگی و پیشرفت دارند چرا باید چنین تصمیمات غیرکارشناسی اتخاذ شود.
او افزود: دریاچه خزر یک دریاچه بسته است و هرگونه دستکاری در یک سیستم بسته مانند خزر تبعات غیرقابل جبرانی خواهد داشت، لذا در صورت اجرای این پروژه آب خزر پس‌روی خواهد کرد و تأسیسات و صنایع شمال کشور در کنار صید و صیادی از بین خواهد رفت.
موضع سازمان منابع طبیعی با طرح انتقال آب خزر به سمنان
زمانی عیسی کلانتری با انتقال آب خزر به سمنان موافقت کرد که کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی مازندران در نامه‌ای به سازمان محیط زیست با ۹ بند با انتقال آب دریای خزر به فلات مرکزی کشور مخالفت کرد.
سیدمحسن موسوی‌تاکامی مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری مازندران در این خصوص گفت: اگر این کار با مسیر پیشنهادی انجام شود، بخش اعظمی از منطقه جنگلی مازندران از بین می‌رود و این برای ما خسارتی جبران‌ناپذیر است. کمیته فنی اداره کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری مازندران- ساری، با بازدید‌های میدانی و کارشناسی، مخالفت خود را به شکل مکتوب و در ۹ بند به سازمان حفاظت محیط زیست اعلام و صراحتاً مخالفت خود را با نابودی جنگل‌ها بیان کرده است.
وی افزود: با توجه به اینکه در برخی نقاط، مسیر انتقال لوله آب بیشتر از ۱۱ کیلومتر از حاشیه جاده جنگلی عبور می‌کند سطح زیادی از پوشش جنگلی نابود می‌شود.
از جمله دیگر دلایل مخالفت منابع طبیعی با طرح انتقال آب دریای خزر این است که در طول مسیر پیشنهادی پنج ایستگاه پمپاژ در حوزه استان مازندران پیش‌بینی شده، اما هیچ گونه امکان مطالعه نقشه قابل بررسی برای نحوه انتقال نیروی برق به این ایستگاه‌ها در مناطق جنگلی داده نشده است. از سوی دیگر از هر ۵ لیتر آب دریا ۲ لیتر قابل شیرین‌کردن و ۳ لیتر شورآبه و پساب است و محیط زیست باید پیش‌بینی کند که با این حجم شورآبه و پساب قرار است چه کار کند.