کلیات

شهر شاهین‌دِژ مرکز شهرستان شاهین‌دژ در استان آذربایجان غربی واقع شده‌است. این شهر در ۸۵ کیلومتری شمال غرب تکاب و در ۵۵ کیلومتری جنوب شرق میاندوآب و ۴۵ کیلومتری شرق بوکان قرار دارد.

شاهین‌دژ بین ۳۶ درجه و ۴۰ دقیقهٔ عرض شمالی و ۴۶ درجه و ۳۴ دقیقهٔ طول شرقی در ارتفاع ۱۴۰۶ متری از سطح دریا واقع شده‌است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۹ برابر با ۳۸٬۸۲۰ نفر و ۹٬۹۱۶ خانوار اعلام شده‌است.

تاریخچه شهر

با توجه آثار و اشیا کشف شده از طرف روستاهای شاهین دژ تمدن و سابقه تاریخی این شهر مربوط به هزاران سال قبل از تمدن مادها می‌دانند با توجه به اشیاء مکشوفه در کوه سرخ روستای عقرب لو بر اساس نقشه‌های تاریخی موجود ۹۰۰ سال از میلاد و قبل از ورود آریایی‌ها به ایران در کوهستان‌های جنوب دریاچه ارومیه که امروزه موسوم به شاهین دژ، نقده، مهاباد و اشنویه است به واسط آب رودخانه زرینه رود و سیمینه رود طوایفی به نام منایی‌ها سکونت داشته‌اند که در سراسر حوزه شهر میاندوآب به طرف سواحل دریاچه ارومیه تا خاک افشار در شاهین‌دژ و سواحل زرینه رود و سیمینه رود می‌توان رد پای منائی‌ها ماننایین را دید.

شاهین‌دژ در قرن هفتم قبل از میلاد آئوکانه (aukane) نامیده شده‌است و در مورد نام صایین‌قلعه طبق تواریخ در دوره ساسانیان عده زیادی از مردم جهت نیایش به آتشکده آذرگشسب واقع در تخت سلیمان در ۳۰ کیلومتری شهر فعلی شاهین دژمی رفتند که بسیاری از این افراد از بزرگان و سلاطین ساسانی بوده‌اند که از قبل از رسیدن به آتشکده در محل شاهین‌دژ قلعه ای جهت استراحت بنا نهاده ونام آن را صایین دژ نهادند.

بعد از ظهور اسلام صائین دژ، صائین قلعه نام گرفت و در دوره پهلوی شاهین دژ نام گرفت و هم‌اکنون نیز به همین نام خوانده می‌شود.

نام گذاری

شاهین‌دژ (قلعهٔ عقاب) پیش از اسلام برسر راه آتشکدهٔ آذرگشنسب قرار گرفته بود و بزرگان زرتشتی پس از زیارت این مکان مقدس، در ۳۰ کیلومتری غرب آن قلعه‌ای برای استراحت خود ساخته بودند که این قلعه به تدریج بزرگ و بزرگتر شد و نهایتاً تبدیل به یک شهر کوچک گردید. شاهین به عنوان نگهبان این قلعه مورد استفاده قرار می‌گرفته و هم‌اکنون نیز در شمال این شهر صخره‌هایی معروف به لانهٔ عقاب موجود است. نام این شهر پس از اسلام به «صائین‌قلعه» و در دورهٔ پهلوی نیز به «صائین‌دژ» تغییر پیدا کرد. پس از انقلاب اسلامی به همان نام تاریخی «شاهین‌دژ» خوانده شد. منطقه افشار از دو قسمت مشخص و با دو آب و هوای متفاوت تشکیل یافت، و در منتهی‌الیه جنوب خاورای آذربایجان غربی، مابین بیجار، گروس، سقز، خمسه زنجان و سراسکند میانه واقع شد است. منطقه‌ای که مرکز آن تکاب است و معروف به یوخاری محال (محال علیا) و منطقه دیگر را که مرکز آن سایین قالا یا همان شاهین دژ فعلی است آشاقی محال (محال سفلی) می‌نامند.

مردم‌شناسی

ساکنین شهرستان رابیشتر ترک ها و اقلیتی هم کرد ها تشکیل می دهند.^[از دیگر زبان‌های رایج در این شهر می‌توان به زاخورانی، موصلانی و چهاردولی اشاره کرد.

بیشتر مردم شاهین‌دژ مسلمان بوده و پیرو مذهب شیعه و سنی می‌باشند.