کلیات
محیط زیست عبارت است ترکیبی از دانش‌های متفاوت در علم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست و طبیعت
تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.
عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست
تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها از جمله عواملی هستند که منجر به ایجاد محیط زیست می شوند.
زیستگاه‌های جهان
سطح کرهٔ زمین به‌طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستم‌هایی گوناگون هستند که به‌طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.
خاک
مهمترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به‌طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی، چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.
مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.
آب
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آب‌ها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشور‌ها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی، چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.
کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشور‌ها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رود‌ها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریا‌ها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.
علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کود‌های نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین، چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.
آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربن‌ها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی، چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.
هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
زیست بوم
زیست‌بوم‌ها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستم‌ها هستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده می‌شوند. زیست بوم‌ها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچه‌ها و گیاهان)، انواع برگ‌ها (مانند ورق‌های عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف می‌شوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بوم‌ها به واسطه ژنتیک، طبقه‌بندی یا شباهت‌های تاریخی تعریف نمی‌شوند. زیست بوم‌ها اغلب با الگو‌های خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته می‌شوند.
توافق پاریس
توافق پاریس (فرانسوی: Accord de Paris)، که با نام پیمان پاریس نیز شناخته می‌شود، ذیل چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در رابطه با کاستن از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع می‌شود. متن توافق از سوی نمایندگان ۱۹۵ کشور در کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در پاریس مذاکره و با اجماع در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شد. توافق پاریس.
رشته‌های مرتبط با محیط زیست
رشته‌های مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان رشته‌های زمین‌شناسی-زیست‌محیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری)، ولی در کشور ایران بهره‌وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.
سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع زیستی کشور.
عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها
از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهر‌ها و کارخانه‌ها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دست‌اندازی به طییعت و تخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی می‌تواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود. از بین رفتن صخره‌های مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلاب‌های خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بی‌رویه، تعداد ماهیگیران و قایق‌های ماهیگیری را کاهش خواهد داد. جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگل‌ها زندگی می‌کنند، اثرات منفی می‌گذارد. افزایش آلودگی آب‌ها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود و بدین ترتیب پیامد‌های نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.
در مورد محیط زیست در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
بارش سنگین برف و در پی آن بروز سرما و یخ بستن سطح زیستگاه‌ها در زمستان هر سال باعث می‌شود که گونه‌های جانوری و پرندگان وحشی برای یافتن غذا به سکونتگاه‌های انسانی نزدیک شوند و در برخی موارد وارد روستا‌ها و حاشیه شهر‌ها شوند.
کد خبر: ۱۲۹۰۵۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۰۶
مدیرکل حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست از پذیرش فرجام خواهی پرونده محیط بان کرمانی و نقض دادنامه صادره علیه محمدامین خوارزمی مبنی بر قتل عمد در دیوان عالی کشور خبر داد.
کد خبر: ۱۲۸۹۷۲۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۰۱
کد خبر: ۱۲۸۹۷۱۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۰۱
بنیانگذار جنبش اکولوژیکی نجات دریای خزر درخصوص کاهش سطح آب این دریا و خشک شدن آن در نواحی شمالی هشدار داد.
کد خبر: ۱۲۸۹۵۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۳۰
پرونده قضایی امیر علی‌اکبری به دلیل نگهداری از یک توله شیر، به دلایلی به شعبه دیگری ارجاع شده است و این روند می‌تواند باعث طولانی شدن فرآیند رسیدگی قضایی شود، با این حال یگان حفاظت محیط زیست اعلام کرده که با جدیت پیگیر این پرونده است.
کد خبر: ۱۲۸۸۴۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۲۴
تابناک بررسی می‌کند
گروه استان‌ها- جاده آدران به شهریار، شاهراه حیاتی غرب تهران، این روز‌ها به کابوسی برای ساکنین و مسافران تبدیل شده است. از دستفروشان بی‌مجاز تا خودروهای اسقاطی رها شده، این جاده به مرکز بی‌نظمی و ناامنی بدل شده است.
کد خبر: ۱۲۸۷۸۹۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۲۱
تیمی از محققان دانشگاه تهران با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست هرمزگان موفق به شناسایی گونه جدیدی از ماهیان در سواحل قشم - جاسک شدند.
کد خبر: ۱۲۸۷۷۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۲۰
تابناک گزارش می‌دهد:
گروه استان‌ها- نفوذ فاضلاب‌های صنعتی و خونابه کشتارگاه‌های ملارد به شبکه فاضلاب خانگی، زنگ خطر یک بحران زیست‌محیطی را به صدا درآورده است.
کد خبر: ۱۲۸۷۵۲۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۱۹
دامپزشک مرکز بازپروری حیات‌وحش پارک پردیسان گفت: پلنگ دماوند ( روستای مغانک) که از روز شنبه ( ۱۳ بهمن ) با وخیم‌تر شدن وضعیت بیماری‌اش، شرایط نامساعدی داشت، بامداد امروز چهارشنبه - ۱۷ بهمن ماه - تلف شد.
کد خبر: ۱۲۸۷۲۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۱۷
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: مطالعات سال ۹۸ نشان داد که ۴۲ درصد تالاب‌های کشور منشا گردوغبار شده‌اند اما با توجه به بدتر شدن شرایط نظر کارشناسی بنده این است که اکنون ۶۰ درصد تالاب‌های ما غبارخیز شده‌اند.
کد خبر: ۱۲۸۷۱۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۱۷
تابناک گزارش می دهد
گروه استان‌ها- رئیس حفاظت از محیط زیست ورامین از آغاز روند احیای تالاب بندعلیخان پس از خشکسالی‌های شدید و کاهش منابع آبی خبر داد.
کد خبر: ۱۲۸۷۰۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۱۶
رئیس اداره مدیریت زیست‌محیطی آب، خاک و پسماند محیط‌زیست کرمانشاه:
گروه استان‌ها_رئیس اداره مدیریت زیست‌محیطی آب، خاک و پسماند محیط‌زیست استان کرمانشاه گفت: سه تن پسماند دارویی و شیمیایی، بارگیری، امحاء و به مراکز مجاز امحاء انتقال داده شد.
کد خبر: ۱۲۸۷۰۲۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۱۶
اقداماتی شاید به ظاهر کوچک اما با تاثیری بسیار بزرگ برای کاهش آسیب های زیست محیطی وجود دارد.
کد خبر: ۱۲۸۶۶۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۱۵
فناوری انرژی خورشیدی هر روز در حال پیشرفت است. در سراسر جهان، مردم از انرژی تجدیدپذیر خورشید استفاده می‌کنند، از پنل‌های خورشیدی عمودی در کنار ساختمان‌ها گرفته تا پنل‌هایی که بر روی آب شناور هستند. مهندسان و هنرمندان روش‌های جذاب و کارآمدی برای خلق پنل های خورشیدی ایجاد کرده‌اند.
کد خبر: ۱۲۸۵۹۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۱۰
بسیاری از محصولات تمیزکننده حاوی مواد شیمیایی خطرناکی هستند که با قرار گرفتن طولانی‌مدت ممکن است به سلامت آسیب برسانند. اما جایگزین‌های طبیعی بسیاری دارید که احتمالا در خانه پیدا می‌شوند.
کد خبر: ۱۲۸۵۶۷۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۰۹
ثبت عکس لحظه غرش پلنگ ایرانی
کد خبر: ۱۲۸۵۴۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۰۸
تابناک گزارش می‌دهد:
گروه استان‌ها- با توجه به وضعیت بحرانی آلایندگی در کرج، معاون محیط زیست انسانی استان البرز از مشکلات جدی ناشی از دودکش‌های آلوده صنایع و خودروهای فرسوده خبر داد. وی ضمن اشاره به رشد آمار نظارت بر صنایع و معاینه فنی خودروها، به تأکید بر لزوم اقدامات فوری برای کاهش آلایندگی‌ها و بهبود کیفیت هوا در این کلانشهر پرداخت.
کد خبر: ۱۲۸۵۳۹۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۰۷
چندین شهر جهان، از جمله استکهلم در سوئد، برلین، پکن و لندن، با راه‌اندازی جاده‌های الکترونیکی و هوشمند گامی بزرگ در حمل‌ونقل پایدار برداشته‌اند. اما سئول و سوئد پیشگام در این فناوری هستند.
کد خبر: ۱۲۸۵۱۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۰۶
یک فعال محیط زیست روایت می کند
شرایط موقتی دولت سیزدهم در ماههای پایانی، فرصتی را برای تصویب و بهره‌برداری از یک موضوع مهم محیط زیست ی مهم فراهم کرد که همچنان جریان دارد.
کد خبر: ۱۲۸۴۸۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۰۴
دونالد ترامپ بار دیگر تصمیم گرفت آمریکا را از توافق‌نامه آب و هوایی پاریس خارج کند و این اقدام او باعث از بین رفتن تلاش‌های جهانی برای محدود کردن تغییرات اقلیمی شد.
کد خبر: ۱۲۸۴۴۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۰۲