کلیات
محیط زیست عبارت است ترکیبی از دانش‌های متفاوت در علم است که شامل مجموعه‌ای از عوامل زیستی و محیطی در قالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) است که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعالیت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست و طبیعت
تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه بشر توصیف می‌شود.
عوامل مؤثر در ایجاد محیط زیست
تنوع آب و هوایی و تنوع شرایط اقلیمی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها از جمله عواملی هستند که منجر به ایجاد محیط زیست می شوند.
زیستگاه‌های جهان
سطح کرهٔ زمین به‌طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستم‌هایی گوناگون هستند که به‌طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند.
خاک
مهمترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از: مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به‌طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی، چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.
مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات کشاورزی یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در این صورت خاک ناحاصلخیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.
آب
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آب‌ها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشور‌ها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در سال ۲۰۳۰، ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی، چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.
کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشور‌ها در پیش رو دارند. میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رود‌ها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریا‌ها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.
علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود. همچنین، مصرف کود‌های نیتراتدار و فسفاتدار موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر آب می‌شوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین، چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.
آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربن‌ها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها (که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی، چون انواع داروها، مواد شوینده… نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.
هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط انسان یا عامل طبیعی که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
گاز‌های شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند.
اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
گاز‌های حاصل از سوختن، چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گاز‌های گلخانه‌ای.
گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
گاز‌های گلخانه‌ای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربنها.
فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
زیست بوم
زیست‌بوم‌ها به لحاظ تاریخی شبیه به مفهوم اکوسیستم‌ها هستند و از مناطق جغرافیایی، عرض جغرافایی، شرایط آب و هوایی مرتبط با محیط زیست بر روی زمین، مانند جمعیت گیاهان، حیوانات و شرایط محیط زندگی شان، اغلب به عنوان اکوسیستم نامیده می‌شوند. زیست بوم‌ها بر مبنای عوامل نظیر ساختار گیاهان (مانند درختان، درختچه‌ها و گیاهان)، انواع برگ‌ها (مانند ورق‌های عرضی و سوزنی)، فاصله گیاه (جنگل، جنگل، ساوانا) و آب و هوا تعریف می‌شوند. بر خلاف اکوژنزها، زیست بوم‌ها به واسطه ژنتیک، طبقه‌بندی یا شباهت‌های تاریخی تعریف نمی‌شوند. زیست بوم‌ها اغلب با الگو‌های خاصی از جانشینی زیست محیطی و پوشش گیاهی اوج شناخته می‌شوند.
توافق پاریس
توافق پاریس (فرانسوی: Accord de Paris)، که با نام پیمان پاریس نیز شناخته می‌شود، ذیل چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) در رابطه با کاستن از انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، سازگاری و امور مالی است که از سال ۲۰۲۰ شروع می‌شود. متن توافق از سوی نمایندگان ۱۹۵ کشور در کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در پاریس مذاکره و با اجماع در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ تصویب شد. توافق پاریس.
رشته‌های مرتبط با محیط زیست
رشته‌های مختلفی در ایران دربارهٔ محیط زیست وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان رشته‌های زمین‌شناسی-زیست‌محیطی، مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست، مهندسی عمران-محیط زیست، مهندسی شیمی-محیط زیست، حقوق محیط زیست، آموزش محیط زیست و مهندسی بهداشت محیط را نام برد. رشته علوم محیط زیست (مهندسی منابع طبیعی-محیط زیست) شامل مباحثی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، ژئومورفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است و به دلیل حیاتی بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون سراسری)، ولی در کشور ایران بهره‌وری از این رشته آنچنان که باید با توجه به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.
سازمان محیط زیست
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه پایدار.
پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
حفاظت از تنوع زیستی کشور.
عوامل تخریب زیست‌بوم‌ها
از اصلی‌ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌توان به: سوزاندن و قطع درختان به منظور تهیه زغال و هیزم، قطع درختان برای تولید الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی‌رویه شهر‌ها و کارخانه‌ها اشاره کرد. افزایش جمعیت و تغییر سبک زندگی از زمان انقلاب صنعتی مهمترین عامل برای دست‌اندازی به طییعت و تخریب محیط زیست بوده است. کاهش کیفیت خاک در ۲۵ سال آتی می‌تواند تولید غذای جهانی را تا حدود ۱۲ درصد کاهش دهد؛ این امر ممکن است باعث رشد ۳۰ درصدی قیمت جهانی غذا شود. از بین رفتن صخره‌های مرجانی به دلیل ورود مواد شیمیایی مضر، دفع فاضلاب‌های خطرناک در دریا، افزایش دمای آب و صید بی‌رویه، تعداد ماهیگیران و قایق‌های ماهیگیری را کاهش خواهد داد. جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها بر اکوسیستم جنگل، منابع آب شیرین جنگل، کیفیت آب و معیشت مردمی که در جنگل‌ها زندگی می‌کنند، اثرات منفی می‌گذارد. افزایش آلودگی آب‌ها، دسترسی به آب شیرین را تحت تأثیر قرار داده و منجر به آلودگی منابع غذایی و تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود و بدین ترتیب پیامد‌های نامطلوب فراوانی بر سلامت بشر دارد.
در مورد محیط زیست در ویکی تابناک بیشتر بخوانید
یک فعال محیط زیست روایت می کند
شرایط موقتی دولت سیزدهم در ماههای پایانی، فرصتی را برای تصویب و بهره‌برداری از یک موضوع مهم محیط زیست ی مهم فراهم کرد که همچنان جریان دارد.
کد خبر: ۱۲۸۴۸۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۰۴
دونالد ترامپ بار دیگر تصمیم گرفت آمریکا را از توافق‌نامه آب و هوایی پاریس خارج کند و این اقدام او باعث از بین رفتن تلاش‌های جهانی برای محدود کردن تغییرات اقلیمی شد.
کد خبر: ۱۲۸۴۴۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۰۲
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ضمن گلایه از برخی اقدامات صورت گرفته از سوی هیئت وزیران در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۲ نسبت به اجرا نشدن بسیاری از احکام مرتبط با قانون هوای پاک انتقاد کرد.
کد خبر: ۱۲۸۳۹۱۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۹
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: پایش آلودگی‌ها و کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی، کلید بهبود وضعیت هوا است.
کد خبر: ۱۲۸۳۵۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۷
استاندار تهران با اشاره به اینکه آلایندگی‌ها به طور روزانه مورد رصد هستند،گفت:دستورات لازم برای بهبود وضعیت ری صادر و دستگاه‌های نظارتی به‌ویژه سازمان محیط زیست موظف به نظارت می باشند.
کد خبر: ۱۲۸۳۵۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۶
بررسی تأثیر تکنولوژی های نوین بر محیط زیست؛
با افزایش وابستگی ما به فناوری، هر کلیک در گوگل، مصرف انرژی خاص خود را دارد. اما دقیقاً چقدر انرژی صرف می‌شود هر بار که به گوگل یا ChatGPT مراجعه می‌کنیم تا پاسخ‌هایی پیدا کنیم؟ این مقاله به بررسی تأثیر انرژی و محیط زیست این ابزارهای دیجیتالی می‌پردازد.
کد خبر: ۱۲۸۳۳۴۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۶
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط زیست البرز گفت: تالاب صالحیه به یکی از عوامل و کانون‌های ریزگرد استان‌های البرز، قزوین و تهران تبدیل شده و اکنون حال و روز خوشی ندارد و در حال خشک شدن است.
کد خبر: ۱۲۸۳۴۲۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۶
مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران طی حکمی «علیرضا شکوهیان» را به‌عنوان سرپرست مدیریت بهداشت، ایمنی، محیط زیست و پدافند غیرعامل (HSE) شرکت ملی گاز ایران منصوب کرد.
کد خبر: ۱۲۸۳۱۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۴
سازمان حفاظت محیط زیست «عزم ملی برای هوای پاک با انرژی تجدیدپذیر» را به عنوان شعار هفته هوای پاک نامگذاری و روزشمار هفتگی آن را اعلام کرد.
کد خبر: ۱۲۸۲۷۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۲
حیات وحش نامش را از ذاتش گرفته است؛ جهانی سرشار از غرایز که با قوانین طبیعت شکل گرفته است اما گاهی انسان این واقعیت را نادیده می‌گیرد. به گفته یک کارشناس حیات وحش نتیجه این رفتار نه تنها به زیان انسان است بلکه به قیمت جان و بقای حیات وحش تمام می‌شود.
کد خبر: ۱۲۸۲۷۲۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۲
با آغاز فصل سرما و کاهش منابع غذایی در طبیعت، حیوانات وحشی مانند روباه‌ها بیشتر به مناطق مسکونی نزدیک می‌شوند. مشاهده یک قلاده روباه در فاز ۴ پردیس، هشداری برای تعامل مسئولانه با حیات وحش و توجه به اهمیت حفظ زیستگاه‌های طبیعی است.
کد خبر: ۱۲۸۲۷۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۲
الن ووسالو پژوهشگر فنلاندی ساکن شهر رویان مازندران در ۹۵ سالگی درگذشت.
کد خبر: ۱۲۸۲۴۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۲۰
بحث انتقال پایتخت ایران از تهران به منطقه مکران در سال‌های اخیر به یکی از موضوعات داغ برنامه‌ریزی‌های کلان کشور تبدیل شده است. این ایده، با هدف کاهش تمرکز جمعیتی و معضلات پایتخت فعلی، و نیز توسعه متوازن مناطق کمتر بهره‌مند کشور، از سوی کارشناسان و سیاست‌گذاران مورد توجه قرار گرفته است.
کد خبر: ۱۲۸۲۳۱۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۹
مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش ضمن هشدار درباره افزایش آمار سگ‌های ولگرد گفت: کنترل و مدیریت سگ‌های ولگرد به‌منظور حفاظت از گونه‌های جانوری و حفظ سلامت محیط‌زیست ضروری است.
کد خبر: ۱۲۸۲۲۴۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۹
نمایندگان مجلس امروز به ادامه بررسی طرح اصلاح موادی از قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور می‌پردازند.
کد خبر: ۱۲۸۲۲۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۹
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان از مشاهده یک قلاده پلنگ در منطقه حفاظت شده شیمبار اندیکا خبر داد
کد خبر: ۱۲۸۲۰۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۸
رئیس مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: امروز ۹ درصد بازیافت زباله داریم و ۹۰ درصد زباله های کشور به صورت غیر استاندارد و غیر اصولی دفن می شود که نیاز است به این موضوع توجه شود ما برای چه قانون می نویسم و سازمان درست می کنیم.
کد خبر: ۱۲۸۲۰۷۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۸
تالاب بین‌المللی بندرانزلی، که زمانی به‌عنوان یکی از زیباترین زیست‌بوم‌های طبیعی ایران شناخته می‌شد، امروز در آستانه نابودی قرار دارد.
کد خبر: ۱۲۸۲۰۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۸
این استاد دانشگاه معتقد است که دشمنی این گروه‌ها با او از آنجا ناشی می‌شود که او در تلاش است تا مردم را نسبت به خطرات افزایش جمعیت سگ‌ها و گربه‌های ولگرد برای اکوسیستم، حیات وحش و سلامت شهروندان، آگاه کند که این آگاهی‌بخشی، منافع مالی این گروه‌ها را به خطر می‌اندازد.
کد خبر: ۱۲۸۱۹۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۷
رئیس اداره محیط زیست سوادکوه گفت: برای پی‌بردن علت تلف‌شدن توله خرس لاشه حیوان جهت کالبدشکافی به استان منتقل شده است.
کد خبر: ۱۲۸۱۹۰۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۷