کلیات

مَذهَبِ جَعفَری، عنوانی برای مذهب شیعه اثنی عشری، حاکی از نقش تأثیرگذار امام جعفر صادق در استحکام پایه‌ها، گسترش مکتب تشیع و همچنین رشد فقه شیعه. بنابر برخی شواهد، ادعا شده است که در زمان حیات امام صادق نیز مذهب شیعه، مذهب جعفری خوانده می‌شده است.
ضعیف شدن و سپس پایان یافتن حکومت مروانیان موجب شد مردم آزادانه امکان مراجعه به امام صادق پیدا کنند و پاسخ سؤالات فقهی و غیرفقهی خود را دریافت کنند؛ چنانکه ابن حجر هیتمی، فقیه شافعی قرن دهم، گفته است که مردم آنچنان از علم او بهره بردند که آوازه‌اش به همه شهر‌ها رسید.

گسترش مذهب شیعه

مذهب شیعه از آن رو مذهب جعفری خوانده می‌شود که استحکام پایه‌ها، گسترش مکتب و همچنین رشد فقه شیعه، بیشتر در دوره امام جعفر صادق بوده است. با این حال، مذهب شیعه، در شکل‌گیری و تداوم خود، همواره وامدار پیامبر (ع) و دوازده امام، از امام علی (ع) تا امام زمان (ع) بوده است.

روایت‌های بسیار زیادی از امام صادق (ع) درباره مسائل مختلف فقهی و کلامی نقل شده است. چنانکه ابن حجر هیتمی، فقیه شافعی قرن دهم هجری نوشته است، مردم آنچنان از علم او بهره برده‌اند که آوازه جعفر بن محمد به همه شهر‌ها رسید. عالمان برجسته‌ای مانند یحیی بن سعید،  ابن جریح،  مالک،  سفیان بن عیینه،  سفیان ثوری،  ابوحنیفه،  شعبه و ایوب سختیانی از او روایت کرده‌اند.

به باور احمد پاکتچی، محقق معاصر، منتسب کردن مذهب شیعه به امام جعفر صادق، به دلیل شرایطی بوده است که وی در آن زندگی می‌کرده که مذاهب و مکاتب مختلف ظهور می‌کرده‌اند و متداول‌ترین شیوه برای متمایز کردن مذاهب از یکدیگر، انتساب آن‌ها به کسانی بوده است که یا بنیانگذار آن بوده‌اند، یا در گسترش آن کوشیده‌اند. وی از شواهدی سخن گفته است که در زمان حیات امام صادق نیز عنوان مذهب جعفری برای مذهب شیعه به کار می‌رفته است.

وضعیت مناسب سیاسی

دوران زندگی امام صادق، مصادف با ضعیف شدن و سپس درهم ریختن حکومت مروانیان بود و علاوه بر فراهم شدن دسترسی آزادانه‌تر مردم به امام صادق، گروه‌هایی علیه حاکمان به وجود آمد، قیام‌های دینی رخ داد و همچنین امکان بحث‌های علمی در شاخه‌های گوناگون فراهم شد.

در پی همین تغییر وضعیت حکومت و ضعیف شدن آن، مردم توانستند با مراجعه به امام صادق، پاسخ مسائل فقهی و غیر فقهی خود را از وی بخواهند. گشایش مذکور، تا حدودی در روزگار امام باقر (ع) نیز پدید آمده بود؛ با این حال، جعفر شهیدی، تاریخ‌نگاه معاصر، دوران امامت امام صادق، از ۱۱۴ تا ۱۴۸ قمری را عصر انتشار فقه آل محمد ص یا به تعبیر دیگر، روزگار تعلیم و تدریس فقه جعفری دانسته است. به باور وی، در این سال‌ها مدینه چهره دیگری یافته بود.

• در مورد مراسم حج و آداب آن بیشتر بدانید