کلیات
فِرِیْدَنْ منطقه‌ای در غرب استان اصفهان است. منطقه فریدن امروزه شامل شهرستان: فریدونشهر، چادگان، بوئین و میاندشت و فریدن می‌شود. منطقه فریدن سرزمین کاوه آهنگر است. کاوه در روستای مشهدکاوه از توابع شهرستان چادگان به خاک سپرده شده‌است و همچنین مجسمه‌ای از او در میدان ورودی شهر داران مرکز شهرستان فریدن قرار دارد در حالی که درفش کاویانی؛ اولین پرچم ایران را در دستانش برافراشته است.
موقعیت
منطقه فریدن از شمال به شهرستان خوانسار، از جنوب به استان چهارمحال و بختیاری، از شرق به شهرستان تیران و کرون و از غرب به استان مرکزی و لرستان محدود می‌شود.
وجه تسمیه
منطقه‌ای که اکنون فریدن نامیده می‌شود در طول تاریخ به نام‌های: پاراتاکن، پارتاکن، پرتکین، پاراتاکین، پرکان، پاره تاکن، پریتکان، پریتاکن، فریدون، فریدین و در نهایت فریدن نامیده شده‌است. نام باستانی فریدن در زمان‌های قدیم پریتکان بوده و یکی از آبادترین نقاط مرکزی ایران محسوب می‌شده‌است.
در نقشه ایران باستان (دوره هخامنشیان) نیز فریدن «پرتیکان» نام داشته‌است و یکی از مراکز مهم اقتصادی و ارتباطی ایران باستان بوده‌است. هرودوت می‌گوید: «مادها به شش قبیله تقسیم می‌شدند: بوسیان، پاراتاکنیان، استروخانیان، ایرانتیان، بودیان و مغ‌ها؛ قبل از آن که مادها به قدرت برسند و بر اریکه قدرت بنشینند، در مقابل دولت آشور اتحادیه‌ای از قبایل را تشکیل داده بودند. این اتحادیه از شش قبیله تشکیل می‌شد که یکی از آنها قبیله «پارتاکن» بودند که در حوالی فریدن امروزی زندگی می‌کردند. نام فریدن منسوب است به فریدون، که در زمان کاوه آهنگر، کاوه، ضحاک را متواری کرد و فریدون شاه شد.
جغرافیا
منطقه فریدن ناحیه‌ای است کوهستانی که در رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد.
تقسیمات کشوری
منقطه فریدن که در این صفحه اشاره شد، در حال حاضر چهار شهرستان غربی استان اصفهان یعنی فریدونشهر با مرکزیت شهر فریدونشهر، بوئین و میاندشت با مرکزیت شهر بوئین و میاندشت، چادگان با مرکزیت شهر چادگان و فریدن با مرکزیت شهر داران را در بر می گیرد، اما در گذشته به کل این منطقه فریدن گفته می شده است.
اقلیم
هوای بسیار سرد و خشک زمستانی و خنک و مطبوع تابستانی یکی از ویژگی‌های بارز منطقه فریدن است. منطقه فریدن، سرچشمه نعمت اصفهان است زیرا منبع زاینده رود در آنجاست. هم چنین در منطقه فریدن مراتع و شکارگاه‌هایی وجود دارد که حیوانات وحشی در کوه‌های آن یافت می‌شود.
زمین‌شناسی
در منطقه داران آهک‌های خاکزی نازک لایه که اندکی بلورین شده‌اند به‌طور دگرشیب بر روی دگرگونی‌ها قرار گرفته‌اند. لایه‌هایی از شیل ماسه‌ای و میکرو کنگلومرای خاکستری یا سبزرنگ تیره در بین آنها دیده می‌شود. در شمال داران ضخامت کنگلومرای قاعده پرمین به ۳۵۰ تا ۴۰۰ متر می‌رسد. در واقع بستر پی سنگ آهک‌های پرمین از شرق به طرف باختر به تدریج زیاد شده به‌طوری‌که از چند متر در شمال به چند صد متر در شمال غربی داران بالغ می‌گردد.
زبان و فرهنگ
اقوام ساکن در منطقه فریدن را گُرجی ها، بختیاری ها، ارمنی ها، قشقایی ها، فارسی زبانان و آذری ها تشکیل می‌دهند. بنا به تحقیقات میدانی دونالد استیلو در ۱۹۶۴ در یازده روستای منطقه فریدن به زبان گرجی و در همین تعداد روستا به زبان ارمنی صحبت می‌شده، سابقه هر دوی این گروه‌ها به همراه ارامنه جلفا به زمان پادشاهی شاه عباس کبیر بازمی‌گردد. اما پس از تحولات گسترده در ایران در ۱۹۷۰ بیشتر ارامنه فریدن به‌طور دسته‌جمعی به شهرهای بزرگ مهاجرت کردند. بعضی از گرجی‌های ساکن منطقه نیز به همراه تعدادی از ارامنه به جمهوری‌های خود در شوروی رفتند. گرجی‌ها که مسلمان و اهل تشیع بودند، اکثراً ترجیح دادند که در منطقه بمانند بطوریکه امروزه نیز در آن سکونت دارند. یک بررسی مقدماتی که ترکشناسان در سال ۱۳۸۴ در منطقه فریدن انجام دادند، نشان داد که گویشوران گرجی فریدنی، لهجه‌های محلی ارمنی، به همراه لری و ترکی آذری وجود دارد هنوز در حال همزیستی مسالمت آمیز هستند.
گرجی‌ها
گرجی های اصفهان ابتدا در زمان شاه عباس در «عباس‌آباد» اصفهان و پس از مدتی با تأسیس «نجف آباد» توسط «شیخ بهایی» در نجف آباد زندگی کردند که به دستور شاه عباس عده‌ای از آنان که دارای روحیات جنگاوری بودند، جهت حفظ پایتخت (اصفهان) از حملات اقوام لر همچنین به دلیل آب و هوای مساعد و مزارع و شکارگاه‌های مناسب به فریدن مهاجرت کردند.
تمام گرجیانی که به فریدن رسیدند، ابتدا در فریدن، شهر افوس را بنیاد گذاردند و سپس عده‌ای از آنها شهرهای «فریدونشهر (سوپلی)» و «میاندشت (تورلی)» را بنیان نهادند و همچنین عده‌ای دیگر از شهر افوس جهت حفظ دین مسیحیت در «داشکسن» -که یک روستای ارمنی‌نشین متعصب به دین مسیحیت بود- سکنی گزیدند، و نیز عده‌ای به دلایل نامعلوم آبادی‌های «آغچه» و «بوئین» را بنا کردند. پس از حمله کریم خان زند به گرجی‌های فریدونشهر، ساکنان آن به روستاهای «سیبک»، «چقیورت» و «نهضت‌آباد» مهاجرت کردند. همچنین بخشی از گرجی های فریدن که پیشتر در شهر فریدونشهر زندگی می کردند در روستای صادقیه زندگی می کنند. بررسی های غیر رسمی حکایت از آن دارد که جمعیت گرجی‌های فریدن حدود ۱۰۰٬۰۰۰ تن است. البته بخشی از گرجی ها در سال های اخیر از منطقه به دیگر شهرهای کشور مثل اصفهان و تهران مهاجرت کرده اند.
قشقاییها
ترک‌های قشقایی در شهرستان چادگان زندگی می‌کنند. البته اقلیت‌های قومی دیگری همچون گرجی‌ها نیز در چادگان زندگی می‌کنند. در چند روستا نیزارمنی‌ها به همراه لرها حضور دارند. قشقاییها در فریدن به زبان ترکی قشقایی صحبت می‌کنند.
بختیاری‌ها
بختیاری‌ها در فریدن بیشتر از شاخه چهارلنگ و طایفه‌های موگویی، محمود صالح و کیان ارثی هستندکه در مناطق پیشکوه وپشتکوه موگویی و دهستان‌های عشایر و چشمه لنگان و قعله سرخ فریدونشهر، بخش چنارود چادگان، و مناطقی از شهرستان فریدن و بوئین میاندشت ساکن هستند.
آذری ها
سابقه حضور آذربایجانی‌ها در فریدن به زمان انتقال پایتخت توسط شاه عباس بر می‌گردد؛ و در روستاهای جاندره، دره ساری، هندوکش، دره بید، دره حوض، ماهورک؛ تیرکرت، چهلخانه، ده رجب، قلعه خواجه، قلعه بهمن، برف انبار، خمسلو، ازون بولاغ، سواران، غرغن، سفتجان، بلمیر، نماگرد، موغان، اسکندری، دهق، سینگرد، کمیتک، قلعه شاهروق،حصور، نهر خلج و… وجود دارند که نیای آذربایجانی دارند و به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند. شکی نیست که آذربایجانی‌های فریدن از آذربایجان کوچ داده شده‌اند. آذری‌های فریدن مانند سایر آذری‌ها عزاداری‌های با شکوهی در محرم دارند. آنها پوشش نزدیک به سایر آذربایجانی‌ها دارند. در میان آذری‌ها فریدن چهره‌های زاغ و بور نسبت به سایر مناطق استان اصفهان بیشتر به چشم می‌خورد.
ارمنی‌های فریدن
از حدود بیست روستای بنیان‌گذاری شده توسط ارامنه در فریدن، فقط روستای زرنه در شهرستان بوئین و میاندشت ارمنی‌نشین باقی‌مانده و همچنین چند خانوار ارمنی نیز در روستای خویگان علیا زندگی می‌کنند که تنهای روستای ایران است که دارای سه کلیسا است.