کلیات
جنبش مشروطه، جنبش مشروطهخواهی یا جنبش مشروطیت مجموعه کوششها و رویدادهایی در نظر و عمل است که برای محدود شدن اختیارات پادشاه در نظام سلطنتی ایران و نهادینهسازی حقوق اساسی مانند آزادی فردی، عدالت قضایی و حاکمیت قانون آغاز شد، و به تغییر نظام سیاسی ایران از پادشاهی مطلقه به پادشاهی مشروطه منجر گردید. این جنبش از سال ۱۲۸۴ خورشیدی با وقوع اعتراضات منتهی به انقلاب مشروطه شروع شد و میتوان شکست استبداد صغیر و پایان حکومت محمدعلی شاه در مرداد ۱۲۸۸ را (به سبب پایان حکمرانی آخرین پادشاه ایران در نظام حکومتی پادشاهی مطلقه) زمان پایان آن دانست.
ریشه های فکری
ریشههای فکری مشروطهخواهی به سالهای سلطنت ناصرالدین شاه بازمیگردد که ایرانیانی به واسطهٔ فعالیت، تحصیل یا تجارت در اروپا و عثمانی، با مظاهر پیشرفت در غرب آشنا شدند و تلاش کردند به نحوی حاکمان ایران را مجاب به اصلاحات و مردم ایران را متحول نمایند. اما، بهطور مستقیم، نخستین جرقهٔ این جنبش در سطح سیاسی در ۲۱ آذر ۱۲۸۴ زده شد که علاءالدوله، حاکم تهران، چند تن از تاجران خوشنام تهران را به خاطر افزایش قیمت قند، فلک کرد. در پی این جرقه، سلسلهای از اعتراضات و بستنشینیها به رهبری دو عالم دینی سرشناس تهران، سید محمد طباطبایی و سید عبدالله بهبهانی شکل گرفت. مجموعه اعتراضات متعاقب آن، نظیر مهاجرت علما و مردم به قم و بستنشینی اصناف در باغ سفارت بریتانیا در تهران به نام انقلاب مشروطه نامیده میشود. دستاورد این انقلاب، امضای فرمان مشروطیت به دست شاه وقت ایران؛ مظفرالدین شاه، تشکیل مجلس شورای ملی و تدوین قانون اساسی مشروطه بود. پیروزی انقلاب مشروطه، فضای آزادی ایجاد کرد که در آن روزنامهنگاران، واعظان مشروطهخواه، احزاب و انجمنها نقدهای تندی به سنتهای قدیمی، اصحاب قدرت و محمدعلی شاه — شاه جدید که با درگذشت پدرش به مقام شاهی رسیده بود — وارد میکردند. در مقابل، گروهی از علمای شیعه، که به مشروعهخواهان شهرت پیدا کردند، با اصول متعددی از قانون اساسی از جمله آزادی و حاکمیت قانون بشری مخالفت کردند. در سال ۱۲۸۶، تعدادی از علمای تهران و در رأس آنها شیخ فضلالله نوری در نامهای به محمدعلی شاه نوشتند که مجلسی که با الگوبرداری از قوانین پارلمانهای اروپایی تشکیل شدهاست، با قواعد اسلامی منافات دارد و قابل جمع نیست. پس از چند بار اقدام ناموفق برای انحلال مجلس اول، محمدعلی شاه که در ۹ اسفند ۱۲۸۶ از یک سوءقصد جان به در برده بود، در روز دوم تیر ۱۲۸۷ دستور حملهٔ نظامی به مجلس و دستگیری سران مشروطهخواه در تهران و شهرهای دیگر را صادر کرد. برخی از سران مخالف با محمدعلی شاه نیز اعدام شدند. اگرچه او در بیانیهای اعلام کرد که قصد دارد در آینده مجلس جدیدی را تشکیل دهد، اما این وعده به نظر بسیاری از مشروطهخواهان واقعی نبود و مقاومتهای جدی در تبریز، گیلان و اصفهان شکل گرفت که با حمایت مراجع تقلید در نجف و روشنفکران تبعیدی در اروپا و عثمانی همراه شد. دو سپاه از مشروطهخواهان گیلان و اصفهان عاقبت توانستند با فتح تهران، محمدعلی شاه را برکنار و نظام مشروطه را احیا کنند.
تحولات ادبی عصر مشروطه
همزمان با وقوع انقلاب مشروطه در ایران، موج ادبی جدیدی در زبان فارسی شروع شد که بر تحولات سیاسی و اجتماعیِ وقت متمرکز بود. موج ادبی جدید، رنگوبوی سیاسی داشت و در آثار شاعران و نویسندگان این دوره، مفاهیمی مانند وطنپرستی، مبارزه با استبداد، عدالتخواهی و حکومت مبتنی بر قانون مطرح میشد. بعضی از واژهها، که کاربرد آنها در ادبیات فارسی کهن سابقه داشت، در ادبیات مشروطه، رنگوبوی جدیدی گرفتند. در این دوره روزنامهنگاری رواج زیادی یافت و تعدد و آزادی مطبوعات به حدی بود که چاپ کتابهای مستقل تا حد زیادی کساد شد. بعضی از این نشریات موضعگیریهای تندی علیه استبداد سیاسی و تعصبات دینی داشتند و طرفداران و مخالفان زیادی پیدا کرده بودند. علاوه بر جراید و مطبوعات، در این دوره معمولاً روزنامههای مخفی هم منتشر میشدند که به شبنامه معروف بودند. بانی انتشار این شبنامهها عمدتاً انجمنهای سیاسی بودند. انجمنها همچنین با برگزاری اجتماعات و مراسم سخنرانی، مواضع سیاسی خود را تبیین و ترویج میکردند. این جنبش تأثیر قابل توجهی در رویدادهای بعدی در تاریخ معاصر ایران داشت.
زوال مشروطه
نظام پادشاهی مشروطه به تدریج از اهداف اولیه فاصله گرفت؛ چنانکه در پی اشغال ایران در جنگ جهانی اول، مجلس مدتی در تبعید و مدتی تعطیل بود. بعد از اعتراضات سراسری به انعقاد قرارداد ۱۹۱۹، از جمله جنبش جنگل در گیلان و قیام خیابانی در تبریز، زمینه قدرتمند شدن رضاخان با وقوع کودتای سوم اسفند فراهم شد که در نهایت به انقراض قاجاریه و تأسیس حکومت پهلوی در سال ۱۳۰۴ انجامید.
نشریات و نخبگان عصر مشروطه
علاوه بر نسخههای نشریههای بازمانده از آن دوران، منابع متعددی از این رویدادهای تاریخی در دست است که ماحصل وقایعنگاری روزانهٔ بعضی از معاصران آن میباشد. یکی از مشهورترینِ این کتابها، تاریخ بیداری ایرانیان از ناظمالاسلام کرمانی است. بعضی از معاصران مشروطه، مانند مهدی ملکزاده و احمد کسروی نیز سالها بعد دست به نگارش وقایع زدند. با این حال، تحلیل تاریخی رویدادهای جنبش مشروطه، از دههٔ ۱۳۳۰ به بعد، با ظهور پژوهشگران تاریخ شروع شد؛ چنانکه فریدون آدمیت در آثار خود به انجام نوعی تحلیل تاریخی در این زمینه پرداختهاست.
وقایع اتفاقیه
یوسف خان از خواص هرات بود که در سال 1290 خورشیدی با نام محمدعلیشاه در مشهد اعلام استقلال کرد. روسها به این بهانه در 9 فروردین 1291، مشهد را به توپ بستند و بسیاری از مردم، شهروندان و زائرین کشته شدند. ادعای او این بود که باید محمدعلی شاه، فرزند مظفرالدین شاه، به قدرت برسد و ما مشروطیت را نمیخواهیم. او کمکم افرادی را به دور خود جمع کرد و صحن نو را به عنوان مرکز برنامههای خود قرار داد. هنوز مدتی از این ماجرا نگذشته بود، که دو نفر دیگر به نامهای سید محمد طالبالحق یزدی پسرعموی سید ضیاءالدین نخست وزیر کودتای رضاخان و نایب علیاکبر با یوسف هراتی همداستان شدند و در گوشه و کنار شهر آشکارا بر ضد مشروطه طلبان تبلیغ کردند. طالبالحق همه روزه به منبر میرفت و نوید و هشدار میداد که محمدعلی شاه به ایران آمده و در گرگان میباشد و ما احمد شاه پسر او را قبول نداریم. یوسف هراتی و سید محمد طالبالحق به همراه یارانشان در مسجد جامع گوهرشاد جمع میشدند و از این مسجد به عنوان مرکز برنامههایشان استفاده میکردند و این ماجرا حدود سه ماه طول کشید. به همین سبب از اول محرم ۱۳۳۰ق قشون سواره و پیاده روس با توپخانه وارد مشهد و در ارگ و سربازخانهها مستقر شدند. حمله قزاقان روسی مستقر در مشهد به حرم حضرت امام رضا (علیهالسّلام) در حقیقت واکنش آنها به ردّ اولتیماتوم روسیه به ایران برای انحلال ۴۸ ساعته «ژاندارمری خزانه» بود. «ژاندامری خزانه» نیرویی بود که مورگان شوستر آمریکایی خزانهدار کل ایران آن را برای وصول مالیات از متنفذین تشکیل داده بود (خرداد ۱۲۹۰) و یک افسر انگلیسی به نام «ماژور استوکس» که وابسته نظامی سفارت انگلیس بود را به ریاست آن گماشته بود. این اقدام سبب خشم روسها شد که در آن زمان با انگلیسیها تعارض منافع داشتند و از این رو دولت روسیه «ژاندارمری خزانه» را مخالف سیاست و منافع خود در ایران دانست و برای برچیدن آن ۴۸ ساعت ضربالاجل اعلام کرد. با وجود تعطیلی مجلس شورای ملی، نمایندگان جلسه اضطراری و فوقالعاده تشکیل داده و به اولتیماتوم دولت روسیه اعتنایی نکردند. همین مسئله سبب شد تا قزاقان روسی در شهرهای مختلف جنایاتی را مرتکب شوند و در مشهد نیز حرم مطهر امام هشتم را به توپ بستند. به راه انداختن فتنه یوسف خان هراتی و سید محمد طالبالحق، یکی از اقدامات مامورین سیاسی و نظامی روسیه، پس از قتل عام تبریز و اولتیماتوم ۱۳۲۹ق، برای اجرای مفاد قرارداد ۱۹۰۷ م در شمال ایران و مداخله مستقیم نظامی در مناطق تحت نفوذ از جمله مشهد بود. روسها ابتدا افراد شرور و ماجراجو را به ایجاد آشوب تحریک کردند و سپس به بهانه حفظ جان و مال اتباع خود، مداخله نظامی کردند و به دنبال این سیاست با کمک اشرار در خراسان، آشوب برپا کردند یوسف هراتی در واقع یکی از اتباع افغانستان بود که سالهای زیادی در افغانستان خبرنگارِ مستخدمِ روسها بود. سربازان روسی که هدفشان مداخله مستقیم در امور شهر بود، زد و خورد بین سربازان دولتی و اشرار را دستاویز قرار دادند و به نام حفظ اتباع روسیه اداره نظمیه مشهد را طبق نقشه قبلی در دست گرفتند و افراد پلیس را خلع سلاح و حکومت نظامی در شهر برقرار کردند. در روز شنبه دهم ربیع الثانی سال ۱۳۳۰ ق مطابق با دهم فروردین ۱۲۹۰ ه. ش اعلامیهای از طرف کنسولگری روس صادر شد، که اگر اشرار تا دو ساعت به غروب مانده از صحن و حرم خارج نشوند؛ ناگزیر به کمک قوای مسلح و گلولههای توپ آنها را متفرق خواهند ساخت. ساعاتی بعد سربازان روسیه به دستور کنسول آن کشور، حرم مطهر را به بهانه متفرق نمودن اشرار محاصره کردند. از آن طرف اشرار و آشوبطلبان روی پشت بام مسجد جامع و بالای گلدستهها با تفنگ جمع شدند و خود طالب الحق که سردسته آنها بود مقابل حرم مطهر مستقر گردید. با پایان ضرب الاجل از چند جانب صدای غرش توپها بلند شد و گنبد مطهر را گلوله باران کردند. عدهای از سربازان روس با مسلسل و توپهای سبک پیشروی کردند و حرم مطهر و ضریح حضرت را به گلوله بستند. اصابت گلولههای توپ بر گنبد آسیب زیاد وارد کرد، در ۱۸ محل گلولههای توپ که مانند کله قند بود، گنبد مطهر را سوراخ کرد و به داخل گنبد افتاد و خرابیها به بار آورد. پس از دو ساعت بمباران نمودن، به هنگام غروب نظامیان سواره و پیاده روس با حال تهاجم وارد صحن مقدس شدند، زوار و مردم به داخل حرم مطهر پناهنده شدند و درهای حرم را بستند. عدهای از نظامیان روس به پشت بام حرم رفته از پنجره های گنبد و رواقها به داخل حرم شلیک میکردند. عدهای از آنان وارد دارالسیاده شده از شبکههای پنجره نقره به داخل حرم شلیک میکردند و نیز دسته دیگر از شبکههای پنجره فولاد صحن عتیق (انقلاب) حرم مطهر را تیرباران کردند. در صحن و حرم مطهر تعداد زیادی کشته و زخمی شدند. قزاقهای روس، پس از کشتار مردم و تخریب بی رحمانه، با اسب وارد صحن مطهر شده و بسیاری از آثار هنری و اموال خزانه حرم را به سرقت بردند. مرتضی قلی خان متولی باشی آستان قدس رضوی بیرق سفیدی بر سر چوب بلند کرد و از قوای روس امان خواست. فرمانده روسی که چنین دید دستور آتش بس صادر کرد. سپس متولی باشی و خدام حرم و مردم نیز به جمعآوری کشتگان و زخمیها پرداختند. مدت چهار روز این مکان مقدس در تصرف روسها بود و مقدار زیادی اشیاء نفیس و قیمتی به یغما رفت. اشرارکه عامل اصلیاین مفاسد بودند در تاریکی شب از دروازهای که در دست قشون روسها بود گریختند بدون آن که آسیبی به یک نفر از آنها برسد و تنها شماری زوار و مردم بیگناه کشته و مجروح شدند. از میان شورشیان تنها طالبالحق دستگیرشد. متولی آستانه، یوسف هراتی را پس از فرار در قهوه خانهای دید که روسها در حال پذیرایی از او بودند. سرانجام یوسف خان هراتی و طالب الحق به دست حامیان خود یعنی سربازان روس کشته شدند. اما سرنوشت نیکولای دوم امپراتور روسیه که دستور این جنایت تاریخی را داد، چه بود؟ در این ویدیو میبینید.
کد خبر: ۱۲۵۷۷۵۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۱۵
نخستین جلسه دوره اول مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ (برابر با ۱۴ مهر ۱۲۸۵ و برابر با ۶ اکتبر ۱۹۰۶) در کاخ گلستان و در حضور مظفرالدین شاه قاجار گشایش یافت. در دورانهای آغازین مجلس، به احترام فرمان مشروطیت مظفرالدینشاه به مجلس شورای ملی ایران «دارالظفر» نیز میگفتند. از صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ خورشیدی تا انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ کلاً ۲۴ دوره مجلس شورای ملی تشکیل شد که البته در میان برخی از این دورهها ایام فترت پیش میآمد و کشور بدون مجلس می ماند./صابرین نیوز
کد خبر: ۱۲۳۷۹۶۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۲۹
مراسم چیستی و چگونگی قرارگاهی شدن شورای عالی انقلاب فرهنگی صبح امروز یکشنبه ۱۹ آذر ۱۴۰۲ با حضور حجت الاسلام سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور و محمد باقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی در ساختمان مشروطه مجلشس شورای اسلامی در حال برگزاری است.
کد خبر: ۱۲۰۹۳۲۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۱۹
روزنامهنگارها، گلیسیرین را از دواخانه میخریدند و برای نوشتن از این ماده استفاده میکردند. به همین دلیل در دوره مشروطه ، فروش گلیسیرین در دواخانهها ممنوع میشود. فرق شبنامهنگاری با روزنامهنگاری این بوده که شبنامهنگاری در ساعات شبانه و توسط چند نفر انجام و توزیع میشد و دومین تفاوت در این بود که شبنامه دیوارکوب میشد، اما روزنامه این خاصیت را نداشت.
کد خبر: ۱۱۸۷۹۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۵/۲۴
کد خبر: ۱۱۷۴۲۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۲/۱۷
هادی خانیکی استاد دانشگاه گفت: نسل جوان در جستوجوی آن است که این تفاوتهایش دیده شود. اما میبیند در عرصههای مختلف وقتی بهرسمیت شناخته میشود که در هیات و قیافه نسل قدیم قرار داشته باشد نه در هیات و قیافه خودش.
کد خبر: ۱۱۴۹۲۵۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۸/۱۶
ستارخان تصمیم گرفت پرچمهای سفید را از فراز خانهها برافکند. با گروهی کوچک که بیش از هفده نفر نمیشدند تا ارگ پیش رفت و پرچمها را روفت. همین کار شوری عظیم در دل افسرده تبریزیها دمید.
کد خبر: ۱۱۴۶۲۱۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۷/۲۸
۱۱۶ سال از ۱۴ اَمرداد ۱۲۸۵ خورشیدی گذشت
یکی از دلایل بیاطلاعی یا کماطلاعی از وقایع مشروطه میتواند کتابهای درسی باشد که به جای معرفی جنبش مشروطه به عنوان حرکتی به قصد مشروط کردن قدرت، تفکیک قوا و قداستزدایی از اوامر حاکمان دنبال آن هستند که ثابت کنند مشروطه شکست خورده است. چرا؟ چون محمدعلیشاه مجلس را به توپ بست یا، چون شیخ فضل الله را دار زدند در حالی که اتفاقات بعدی به خاطر جنگ جهانی اول بود که کشور در خطر جدی قرار گرفت و اولویت از مشارکت در قدرت به امنیت و نان تغییر یافت و گرنه مشروطه شکست نخورد.
کد خبر: ۱۱۳۳۳۴۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۱۴
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۰۲۸۴۳۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۸
روحانی در جلسه هیات دولت:
رییس جمهور با اشاره به اینکه تسلیم شدن در برابر دشمن خواست ملت ما نیست، تاکید کرد که اگر همه در کنار هم باشیم، تا پایان سال رشد اقتصادی ما می تواند منفی نباشد.
کد خبر: ۹۹۴۸۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۰۵/۱۵
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه می کنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۹۱۶۳۵۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۱۵
کد خبر: ۹۱۶۲۴۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۱۵
گفتوگو با دکتر فریدون مجلسی
کد خبر: ۹۱۶۱۱۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۱۴
مرور روزنامههای دوشنبه چهاردهم مردادماه؛
اعلام آنلاین قیمت کالا، سود سرکشی به حسابهای بانکی، سی کشته در کشتار در تگزاس، چه کسی مشروطه را بر باد داد؟ روایت امریکایی از دیدار با ظریف، دستورهای رئیسی پای پیامهای مردمی، قربانیان نژادپرستی ترامپ، حذف سه دهک یارانه بگیر پاسکاری شریعتمداری با نوبخت و صف آرایی اصولگرایان و اصلاح طلبان در وزارت کشور از مواردی است که موضوع گزارشهای خبری و تحلیلی روزنامههای امروز شده است.
کد خبر: ۹۱۶۰۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۵/۱۴
وقایع اتفاقیه؛
واقعه مسجد گوهرشاد مشهد در 21 تیر 1314 هجری شمسی، از رخدادهای مهم دوران حکومت رضا شاه پهلوی و نخستوزیری محمدعلی فروغی به شمار میآید. خیزش مردم در جریان این واقعه، در اعتراض به اجباری شدن بر سرنهادن کلاه شاپو توسط حکومت مرکزی، رخ داد اما ریشه این اتفاق چه بود و چه اتفاقاتی در جریان این خیزش رخ داد؟ در این ویدیو به این پرسش پاسخ داده میشود.
کد خبر: ۸۴۵۳۳۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۸/۰۲
وقایع اتفاقیه؛
نهضت تنباکو در تاریخ قاجار یک اتفاق بزرگ و بزنگاه تاریخی برای مقابله با فروش مملکت به انگلیس محسوب می شد؛ اما این قیام چگونه رقم خورد و چه فرجامی در پی داشت؟ روایت تصویری از این اتفاق مهم تاریخی را در «تابناک» می بینید.
کد خبر: ۶۶۵۴۵۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۲۰
دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: مشروطه یکی از حوادث تاریخی بسیار مهم و سرنوشت ساز ایران به سمت پیشرفت است.
کد خبر: ۴۲۳۳۰۸ تاریخ انتشار : ۱۳۹۳/۰۵/۱۶
کد خبر: ۳۴۳۷۱۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۲/۰۶/۱۷
کد خبر: ۱۱۲۴۲۳ تاریخ انتشار : ۱۳۸۹/۰۵/۱۴