کلیات

در کتب فقهی و حدیثی شیعه و سنّی برای ماه مبارک رمضان نمازهای مستحبی بسیاری نقل شده که برخی از آن‌ها به هزار رکعت می رسد. نماز «تراویح» نیز از جمله نمازهایی است که اهل سنّت آن را مستحب دانسته و در هر شب از ماه مبارک رمضان نزدیک به 20 رکعت آن را به جماعت اقامه می‌نمایند.

تعریف

«تراویح» در لغت جمع «ترویحه» و به معنای نشستن است، ولی برای جلسه استراحتی که بعد از چهار رکعت نوافل شبهای ماه رمضان قرار دارد، به کار می‌رود؛ زیرا نمازگزاران پس از چهار رکعت نافله مقداری استراحت می‌کنند. در واقع معنای لغوی با تناسبی ویژه به معنای شرعی نقل پیدا کرده و در آن حقیقت متشرعه شده است، به‌گونه‌ای که وقتی در عرف مسلمانان «تراویح» بدون قرینه به کار می‌رود، نماز نافله در شبهای ماه رمضان به ذهن تبادر می‌شود.

مدت استراحت در تراویح

این فرصت به اندازه ای بوده که نمازگزار بتواند از مسجد پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم تا کوه سَلْع ، در نزدیکی مسجد ، برود. در مکه نیز پس از هر دو نماز، در فرصتی که داده می‌شد، هفت دور بر گرد کعبه طواف می‌کردند. این روش در مکه مدتها استمرار داشت. ابن جُبَیر که در ۵۷۹ به مکه رفته، این مراسم را گزارش کرده است.

دیدگاه اهل سنت

به طور کلی آغاز وقت نماز تراویح از دیدگاه اهل سنت، بعد از نماز عشا و انتهای آن طلوع فجر است. البته میان مذاهب اربعه اختلافات جزئی وجود دارد. تمامی فقهای عامه مشروعیت نماز تراویح را پذیرفته و برخی تفاصیل احکام آن را آورده اند، ولی در جزئیات آن اختلاف دارند. اکثریت آنان در تراویح جماعت را افضل می‌دانند، طحاوی به جماعت خواندن آن را واجب کفایی دانسته است و در برابر، شافعی و مالک و ابویوسف و برخی دیگر نماز فرادی را بهتر دانسته اند؛ گروه دوم به سیره پیامبر و روش برخی از بزرگان صحابه و تابعین استناد کرده‌اند که این نماز را به تنهایی ادا می‌کرده اند، و افزون بر آن، عبداللّه بن عمر حضور در جماعت را نکوهش می‌کرده است.

دیدگاه شیعه

از نظر شیعه، تعداد نوافل ماه رمضان هزار رکعت است، بدین شکل که در بیست شب اول، هر شب بیست رکعت خوانده می‌شود و در ده شب آخر ماه، هر شب سی رکعت خوانده می‌شود. تا اینجا رکعات هفتصد رکعت شد. اما سیصد رکعت دیگر بدین ترتیب است که در سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم، هر شب صد رکعت بیشتر خوانده می‌شود. ناگفته نماند که در شب نوزدهم، بیست رکعت و در شب بیست و یکم و بیست و سوم، سی رکعت نیز خوانده می‌شود. مجموع این رکعات به هزار رکعت می‌رسد.

پایه گذار تراویح

عمر در سال ۱۴ به برپایی تراویح فرمان داد. به گفته عبدالرحمان بن عبدالقادر، کارگزار بیت المال، عمر آنگاه که پراکندگی مردم را در نماز مستحبی دیده اُبیّ بن کعب را پیش‌نماز قرار داده و به جماعت خواندن این نماز را معمول کرده است. بر این اساس، خلیفه دوم پایه گذار تراویح در تاریخ اسلام شناخته شده است.

عدم برپایی تراویح در زمان پیامبر

در احادیث اسلامی، بر شب زنده داری و اقامه نماز مستحبی در ماه رمضان تأکید شده است، ولی در زمان پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم این کار‌ به‌طور فرادی انجام می‌گرفت و تنها دو یا سه شب به جماعت برگزار شد. در این باره بخاری و مسلم از عایشه روایت کرده‌اند که پیامبراکرم در شبی از ماه رمضان در مسجد به نافله پرداخت و گروهی به آن حضرت اقتدا کردند. این کار در شب بعد نیز تکرار شد. در شب سوم یا چهارم جمعیت افزونتر شد، ولی پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم به مسجد نرفت و هنگام صبح به مردم فرمود که من از اجتماع شما مطلع بودم، اما از آن بیم داشتم که در صورت استمرار این نماز بر شما واجب گردد و از انجام آن ناتوان باشید. به همین سبب، مراسم تراویح در زمان آن حضرت و دوران خلافت ابوبکر و نخستین سال خلافت عمر برگزار نشد.

 تراویح در احادیث

هرچند در احادیثی از امامان شیعه علیهم‌السلام بر پا داشتن نمازهای مستحبی در شبهای ماه رمضان مورد تأکید قرار گرفته اما از اقامه آن به جماعت شدیداً نهی شده و نماز تراویح نوعی بدعت به شمار آمده است. در احادیث شیعه مخالفت با تراویح به سنّت پیامبر اسلام صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم نیز مستند شده است.

• در مورد نماز جمعه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید