کلیات

گوهرسنگ (انگلیسی: Gemstone) که گوهر، سنگ قیمتی و سنگ نیمه‌قیمتی نیز نامیده می‌شود، تکه‌ای بلور معدنی برش‌خورده‌است که از آن به عنوان جواهر یا زیورآلات استفاده می‌شود. گوهرسنگ‌ها نمایانگر ثروت و تشخص بوده و فرمانروایان گذشته از نگین‌هایی که از این کانیها جواهر ساخته شده بود استفاده می‌کردند. استفاده از زیورهایی چون صدفها و سنگهای زیبا و رنگین از سوی زنان جدای از باور به خواص جادویی و پزشکی که داشتند، سبب برانگیختن حس تحسین و جلب توجه مردان می‌شد.

گوهرسنگ‌ها در گذر تاریخ

استفاده از زیورها و سنگ‌های گران‌بها به اندازه تاریخ پیدایش بشر قدمت دارد و دارای پیشینه‌ای هفت هزار ساله می‌باشد. در زمان‌های دیرین و بسیار پیش از آنکه بشر وسائلی آماده کند یا مهارتی به دست آورد که بتواند سنگ‌های سخت را تراش داده یا بر روی آن چیزی حک کند، سنگ‌های رنگین و گرانمایه افزون بر ارزش مادی، بیشتر جنبه سحر و جادو داشتند و به عنوان طلسم برای دارندگانشان استفاده شده و به علت برخی باورها و اندیشه‌های رازورانه که نسبت به تأثیرات نهفته گوهرسنگ‌ها وجود داشت، آن‌ها را ستوده و به کار می‌بردند.

باور بر این بود که دارندگان طلسم می‌توانند شیاطین، بیماری‌ها و دیگر رویدادهای ناخوشایند را از خود دور کرده و فرشتگان آنها را حمایت کرده و از تندرستی و خوشبختی برخوردار خواهند ساخت. از جمله این باورها این بود که عقیق انسان را در برابر گزیدن رتیل و برق زدگی نگه می‌دارد، یشم سبز می‌توانست باران بباراند و هر کس سنگ لاجوردی با خود داشت از حمله و نیش مار و افعی مصون می‌ماند.

تا آغاز قرن نوزدهم همچنان باور بر این بود که سنگ‌های قیمتی در شفای بیماریها و ناراحتی‌های جسمی کارساز هستند. گاهی وجود نگین یا تکه‌ای از سنگ گوهر در اتاق یا نزدیک بیمار برای القا باور شفا به بیمار کافی بود و گاه برای برطرف کردن درد بیمار، آن را بر روی موضع مورد نظر می‌گذاشتند و برای اطمینان بیشتر، نگین یا تکه سنگ جواهر را پودر کرده و به بیمار می‌خوراندند.

 اطلاعات لازم برای شناسایی اینکه هر جواهر کدام بیماری را معالجه می‌کند در کتابهای آن زمان وجود دارد. این‌گونه به نظر می‌رسد که بهبود برخی بیماری‌ها نتیجه مستقیم خوراندن پودر گوهرسنگ‌ها نبوده و دلیل اصلی آن شاید تأثیر پلاسیبو یا تلقین این باور به شخص بیمار بوده‌است. اغلب در صورتی که بیمار شفا پیدا نمی‌کرد دلیل آن را ارزش کم یا نامرغوب بودن پودر جواهر به کار برده شده می‌پنداشتند.

 امروزه حتی در کشور پیشرفته ژاپن نوعی از این‌گونه درمان‌های سنتی وجود دارد که از قرص‌های کلسیم متشکل از مروارید پودر شده تحت عنوان داروی پزشکی تجویز و استفاده می‌گردد. در نتیجه باور انسان‌ها به رابطه فراطبیعی بین گوهرسنگ‌ها و جهان ناشناخته گاه آن‌ها را با برخی اجرام آسمانی و صور فلکی مرتبط دانسته و به عنوان مثال هر گوهرسنگی را به یک ستاره از مجموعه ستارگان زودیاک نسبت می‌دادند یا متناسب با هر ماه، جواهری بخصوص را تعین کرده بودند.

زادروز هر انسان را با جواهر ویژه آن ستاره از مجموعه ستارگان مشخص می‌کردند و باور بر این بود که شخص متولد شده به وسیلهٔ نگین جواهری ویژه آن ستاره پشتیبانی می‌شود. انواع نگین‌های جواهر حتی برای آفتاب، ماه و دیگر کرات در نظر گرفته شده بود. به تازگی در برخی از کشورها گونه‌ای از سنگ‌های گران‌بها را که در معادن استخراج می‌شوند به عنوان نماد کشور خود برگزیده‌اند. در این راستا شایان ذکر است که از دیر باز اماکن مقدس، کلیساها و پوشاک ویژه برگزاری آیین مذهبی توسط پاپ و اسقف‌ها نیز با سنگ‌های گران‌بها آذین می‌شده‌اند.

 سرانجام تحت تأثیر ساختمان پیچیده اجتماعات بشری و عوامل فردی و روانی و اجتماعی و حس رقابت و باور به جنبه‌های جادویی و پزشکی زیورها و گوهرها و مهره‌ها، به کار بردن زیور آلاتی چون گوشواره‌ها و خلخال‌ها که با نگین‌ها و سنگ‌های قیمتی گران‌بها و نیمه قیمتی آراسته می‌گردیدند شدت و اهمیت فراوانی پیدا نمود و با تبادل کالا و بازرگانی رواج و گسترش جهانی یافت چنان‌که رفته رفته بکار گرفتن این دست اشیا تجملی و زینتی جزو عادات و آیین عمومی جوامع بشری شده‌است. به هرحال امروزه جواهرات بیش از آنکه به عنوان نماد ماه‌ها یا کشورها یا برای آراسته‌سازی مطرح باشند به عنوان پشتوانه مالی و سرمایه‌گذاری دراز مدت محسوب می‌شوند. جواهرات در حقیقت سرمایه‌هایی هستند که علیرغم اندازه کوچکشان توانسته‌اند بیش از دیگر گونه‌های سرمایه‌گذاری، طی چند دهه اخیر، تورم و کاهش ارزش نقدینگی‌ها را تاب آورند. امروزه بخش‌هایی از گوهرشناسی جنبه علمی به خود گرفته و گوهر تراشی و ساختن زیورهای گوناگون نیز جزو رشته‌های هنری به‌شمار می‌رود.