کلیات
بندر کُنگ یکی از شهر‌های تابعه شهرستان بندر لنگه در استان هرمزگان است. این شهر که در مختصات ۵۴ درجه و ۵۴ دقیقه طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۳ دقیقه عرض شمالی در کرانه ساحل خلیج فارس واقع شده، یکی از بنادر تاریخی و تجاری استان هرمزگان و نیز یکی از قدیمی‌ترین بنادر ایران محسوب می‌شود. بندر کنگ ۵ کیلومتر تا شهر بندرلنگه و ۱۶۵ کیلومتر تا بندرعباس مرکز استان هرمزگان فاصله دارد.
مردم‌شناسی
بیشتر اهالی کنگ اهل سنت و از پیروان امام شافعی هستند و به زبان فارسی تکلم می‌کنند. اما در گذشته نوشته‌های آن‌ها به زبان عربی بوده و نامه‌ها و سند‌ها را به زبان عربی می‌نوشتند.
جمعیت
جمعیت شهر کنگ طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰، برابر با ۱۶۴۹۶ نفر (۴۰۰۹ خانوار) است. جمعیت آن در سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۴۸۹۴ نفر بوده‌است.
تاریخچه کنگ
بیشتر تاریخچه بندر کنگ به بندری بودن آن مرتبط است. در دوران قدیم در بندر کنگ ۳۰ کشتی بزرگ وجود داشته که ملاحان (دریانوردان) برجسته کنگی با آن‌ها سفر‌های دریایی طولانی داشتند و کالا‌هایی مانند خرما، الورد، المستکی، جوز، لوز، و سجاده را به هند، آفریقا، بصره، مومباسا و محمره می‌بردند و از آنجا هم چوب، چایی و پارچه به بندر کنگ می‌آوردند.
گاهی این کشتی‌ها در منطقه‌ای بنام «کوران» در راس جزیره قشم لنگر می‌انداختند و بعد از مدتی توقف و استراحت به سفر خودشان ادامه می‌دادند، و گاهی هم برای تعمیر کشتی‌های خود به آنجا می‌رفتند. در زمان قدیم شهر کنگ یکی از مراکز مهم دولت پرتغال بوده، در زمانی که پرتغالی‌ها تسلط بر خلیج فارس و منطقه داشته‌اند، لنگرگاهی در کنگ ساخته بودند که کشتی‌های بزرگشان در آن لنگر می‌انداختند، همچنین قلعه بزرگی ساخته بودند که مقر حکومت آن‌ها بود، آثار این قلعه در کنار دریا باقی مانده‌است. وقتی که آب دریا مَد می‌یابد آب اطراف بقایای این قلعه را فرا می‌گیرد، اما وقتی که آب دریا در حالت جزر است قسمتی بزرگی از قلعه نمایان می‌شود، این قلعه نزد مردم کنگ به قلعه برتغالی‌ها معروف است. تجار در بندر کنگ منازلی را نیز برای خودشان ساخته بودند که اغلب این خانه‌ها از سنگ و گچ ساخته شده بود و در بالای آن‌ها نیز بادگیر وجود داشت.
راه قلعه لشتان
روایت است که از قلعه پرتغالی‌ها تا قلعه لشتان که بر فراز کوه‌های بار چاه واقع است راهی زیرزمینی که قسمتی از این راه مانند تونل بوده ساخته بودند و از کنگ به قلعه لشتان می‌رفتند، مخصوصاً در ایام جنگ و آشوب، از این راه نیز ذخیره و مهمات برای کسانی که در قلعه لشتان سنگر گرفته بودند می‌رساندند.
بافت تاریخی بندر کنگ
بندر تاریخی کنگ دارای قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال است و بر اساس متون تاریخی، هسته این شهر در طول این دوران پنج بار تغییر مکان داده و آنچه امروز کنگ نامیده می‌شود با قدمتی بیش از ۴۰۰ سال دارای بافتی سالم، پویا، سرزنده و ارزشمند بوده و زندگی در آن جریان دارد.
در بندر کنگ آنچه بیش از همه به چشم بیاید معماری خانه‌ها و بادگیر‌های بلندی است که در نقاط مختلف این شهر دیده می‌شود. مساحت کلی بندر کنگ ۵ کیلومتر مربع است از این مقدار ۵۸ هکتار (که تقریباً یک دوازدهم از مساحت کل شهر را شامل می‌شود) بافت تاریخی است که سال ۱۳۸۱در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و مقدمات ثبت این بندر تاریخی در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز در حال انجام است. مابقی مساحت شهر جزو بخش توسعه‌یافته محسوب می‌شود.
روند ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو
ضرورت تهیه طرح ویژه بندر کُنگ برای ثبت جهانی و با هدف توسعه گردشگری و صنعت توریسم و صیانت و حفاظت از میراث‌فرهنگی کشور در جلسه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در سال ۹۶ مورد بررسی قرار گرفت.
پیروز حناچی معاون وقت معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی بندر کنگ را «یکی از مروارید‌های خلیج فارس و از دخایر فرهنگی غنی منطقه جنوب» دانست که دست‌نخورده باقی‌مانده‌است. به گفتهٔ وی؛ «جای خوشوقتی است که این بندر تاکنون به وضعیت فعلی باقیمانده و باید تلاش کرد تا این گنجینه باارزش، حفظ و صیانت شود.»
محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز که خود از پیشنهاددهندگان تهیه طرح ویژه برای بندر کنگ بوده‌است درباره بافت تاریخی این بندر گفت «نکته قابل‌توجه بندر کنگ این است که مانند بندر لنگه نابوده نشده و به تازگی نوسازی‌هایی در حال شکل گرفتن است که در صورت گسترش، می‌تواند بافت تاریخی بندر کنگ را به دلیل ناهمگونی مورد آسیب جدی قرار دهد.» به گفته وی؛ «برای حفظ بندر کنگ، پرونده ثبت جهانی آن در دست تهیه قرار دارد تا از هویت خلیج فارس مردم منطقه جنوب ایران، منتفع شوند.»
با ثبت جهانی شدن این بندر و گسترش رفت و آمد گردشگران و محققان، فرهنگ برخورد با گردشگران نیز باید در بافت تاریخی باید با همکاری مردم بومی تقویت شود چرا که حضور گردشگران در کنار ابعاد فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای که برای رونق بافت دارد، به رونق اقتصادی شهر نیز کمک خواهد کرد.
موقعیت جرافیایی منطقه
جاذبه‌های تاریخی و گردشگری
در ادامه به مواردی از جاذبه‌های گردشگری این بندر اشاره می‌شود:
موزه مردم‌شناسی بندر کنگ
این موزه با همت جمعی از افراد نیکوکار، ناخدا‌ها و جاشو‌های این بندر و شهرداری بندر کنگ تأسیس شده و در آن مجموعه‌های مهم دریانوردی، آداب و رسوم، معماری، صنایع دستی و نوع پوشش و خوراک مردم قدیم و جدید بندر کنگ به نمایش درآمده است. ساختمان این موزه یک خانهٔ بزرگ تاریخی است که با مرمت و به‌سازی به موزه تبدیل شده‌است.
لنج بوم مسی
بنای یک لنج بزرگ بتنی که به یادبود قربانیان لنجی به همین نام در بیش از یکصد سال قبل ساخته شده‌است.
قلعه پرتغالی‌ها
در غرب بندر کنگ در کنار ساحل یک برج مدور ساخته‌شده از سنگ و ساروج و بنای باقیمانده از یک قلعه بزرگ و قدیمی است که گفته می‌شود بخشی از قلعه‌ای است که متعلق به دوران حضور پرتغالی‌ها در خلیج فارس بوده‌است.
برکه دریا دولت
در بیرون از شهر کنگ از سمت شمال یک آب‌انبار (برکه) بسیار بزرگی وجود دارد که به خاطر بزرگی این برکه «دریا دولت» نامیده شده‌است، به خاطر وسعت این برکه فقط نیم سقف دارد و سقفش کامل نیست مانند سایر برکه‌ها که سقف کامل دارند. خانه‌های قدیمی کنگ از سنگ و گچ ساخته شده‌است و در بالای آن‌ها بادگیر وجود دارد، مخصوصاً خانه‌های تجار که در آن دوران در بندر کنگ زندگی می‌کردند.
در بندر کنگ آب‌انبار‌های زیادی وجود دارد؛ اما بُرکَه دریادولت که در بیرون و شمال بندر کنگ واقع‌شده، آب‌انباری تاریخی ست که از سایر آب‌انبار‌های این منطقه متمایز است. این آب‌انبار یا به گویش محلی بُرکَه، بنایی مدور به قطر ۲۸ و عمق ۱۴ متر است. دیواره‌ای با ارتفاع ۳ متر و ضخامت در حدود یک متر پیرامون آن را پوشانده و برخلاف اغلب آب‌انبار‌های این منطقه سقف ندارد. این برکه را به دلیل وسعت آن «دریا دولت» نامیده‌اند و احتمالاً همین بزرگی باعث شده که تنها بخشی از آن دارای سقف باشد.
خانه گلبتان
این خانه با تعداد زیادی اتاق در پیرامون، یک حیاط مرکزی و چند بادگیر یکی از نمونه بنا‌های معماری بندر کنگ است.
موزه شخصی محمد ابراهیمی
محمد ابراهیمی یکی از ناخدایان بندر کنگ هست، که پس از بازنشستگی خود از کار دریا وقت‌اش را صرف جمع‌آوری مجموعه‌ای از تجهیزات دریایی و لنج‌رانی کرد و موزه‌ای کوچک و شخصی در منزل خود از این آثار ارزشمند راه‌اندازی کرده‌است.
مسجد دو طبقه (دو محرابه)
این مسجد تاریخی دو طبقه که کارشناسان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان احتمال می‌دهند در زمان قاجاریه ساخته شده، دارای ۲ محراب در ۲ طبقه است که گفته می‌شود نشانه‌ای از جمعیت بالای بندر کُنگ و رونق و آبادانی آن در گذشته دارد. کار آواربرداری، مرمت و ساماندهی این مسجد در سال ۹۷ آغاز شده‌است.
غذا‌های محلی
غذا‌های محلی بندر کنگ شباهت زیادی با غذا‌های اهالی کالیکوت (بندری در جنوب هندوستان) دارد. نه‌تن‌ها غذا‌ها بلکه نان‌ها و ادویه‌های محلی هم ریشه هندی دارند. برخی از غذا‌ها و خوراکی‌های بومی بندر کنگ عبارت‌اند از بریانی، حواری (مسالا دار چاول)، نان فطیر (نان چپاتی)، نان کلوکی، نان حلقه‌ای، پکاره (پاکورا)، زلیبی (زولبیا)، نان ستپوری (نان پراتا)، ادویه محلی (گرم مسالا)، هریسه (نوعی هلیم)، گوبولی، میگو، بریانی، گری‌سات، کلمبا، باقلا و نخود آب‌پز گرم.