کلیات

---

دریای پارس (همچنین دریای عرب، دریای عجم، بحر محیط عجم، دریای سند، دریای پارس، دریای هند)، پهنه‌ای آبی است در شمال اقیانوس هند، میان شبه‌جزیره عربستان و هندوستان، در شمال متصل به دریای عمان که به خلیج فارس‌ می‌پیوندد و بخشی از اقیانوس هند به‌شمار می‌آید. حداکثر پهنای دریای عرب را ۲٬۴۰۰ کیلومتر و حداکثر ژرفای آن را ۵٬۰۰۰ متر برآورد کرده‌اند. بزرگ‌ترین رودخانه‌ای که به این دریا فرومی‌ریزد رود سند است. ۳٬۸۶۲٬۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد و از نظر مساحت سومین دریای بزرگ دنیا است. نام دریای عرب و دریای عمان از قرن ۱۸ به بعد توسط انگلیس به جای دریای عجم و دریای مکران رایج شد. هیچ نقشه‌ای تا قبل از قرن نوزدهم با عنوان دریای عرب وجود ندارد. بین قرن‌های ۹ تا ۱۵ میلادی به نام‌های دریای هند،  دریای پارس یا دریای بزرگ معروف بود و دریای عرب به جنوب یمن و حضرموت گفته می‌شد. در دوران باستان تا قرن ۹ و همچنین از قرن ۱۵ تا ۱۸ نیز به نام دریای اریتره (برگرفته از نام یک ایرانی به نام اریتراس)،  دریای پارس،  دریای سند و نام‌های دیگر معروف بود.


حدود دریای عرب

---

امروزه دریای عرب بر اساس تعریف سازمان آب‌نگاری بین‌المللی و سازمان بین‌المللی کشتی نوردی پهنه آبی است که از خلیج عمان تا تمام سواحل هند و پاکستان و بخشی از ساحل شرق ایران و تا سواحل جیبوتی در شاخ آفریقا را در بر می‌گیرد. در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ دریای عرب به سواحل یمن و جنوب عمان گفته می‌شد. اما امروزه طول و عرض جغرافیایی و محدودهٔ مرزی آن بر اساس اعلام سازمان آبنگاری بین‌المللی چنین بیان شده‌است:
در غرب از مرز غربی خلیج عدن و جنوب شبه‌جزیرهٔ عربستان تا شرق سواحل ایران و تمام سواحل پاکستان تا سواحل شبه‌قارهٔ هند و پایین‌ترین نقطهٔ جنوب آخرین جزیرهٔ کشور مالدیو Cape Guardafui (Ras Asir, ۵۱°۱۶'E)].
On the North.  خط Ràs al Hadd, نقطهٔ شرقی شبه‌جزیرهٔ عربستان (۲۲°۳۲'N) و Ràs Jiyùni (۶۱°۴۳'E) پاکستان.
Addu Atoll (مالدیو) , جهت شرقی رأس هافون Ràs Hafun (Africa, ۱۰°۲۶'N).
On the East.  حد غربی دریای لاکادیو خط مستقیم Sadashivgad Lt.  on West Coast of هند (۱۴°۴۸′ شمالی ۷۴°۰۷′ شرقی) to Corah Divh (۱۳°۴۲′ شمالی ۷۲°۱۰′ شرقی) Laccadive and Maldive Addu Atoll ادو اتل در مادیو].

نام‌های دیگر

---

در بسیاری از منابع و نوشته‌های غربی‌ها در قرن‌های ۱۴ تا ۱۸ نیز اقیانوس هند و دریای عرب،  دریای عجم یا دریای پارس یا دریای اریتره نامیده شده‌است. ملوانان و مسافران عرب پیش‌تر این دریا را با نام‌های مختلفی از جمله دریای سبز، بحر محیط (اقیانوس)، دریا در حوالی خلیج فارس، دریای هندوها،  دریای مکران و دریای پارس‌ می‌نامیدند و از جمله آن‌ها ابن حوقل، موجودات شگفت‌انگیز (زکریای قزوینی) و جزایر مسحور (علی بن حسین مسعودی) (حافظ ابرو) است. عبدالله بن لطف بن عبدالرشید، تاریخ‌دان جغرافیایی و جهانگردان ذکر شده در کتاب تاریخ اسلام و ایران،  دریای سبز را تبیین می‌کند و می‌گوید که آن را نیز دریای هند‌ می‌نامند و مربوط به دریای پارس است. همچنین در نقشه‌های رسمی دورهٔ عثمانی،  دریای ایرانیان (بحر العجم) نوشته شده‌است. نام دریای عرب و دریای عمان از قرن ۱۸ به بعد توسط انگلیس به جای دریای عجم و دریای مکران جعل شد.

هیچ‌یک از جغرافی‌نویسان و سفرنامه‌نویسان، مسالک و ممالک‌نویسان و اقلیم‌شناسان، چه عرب و عجم به «دریای عرب» اشاره نکرده‌اند. بلکه همواره این منطقه یا پهنهٔ آبی را با نام‌های بحر اخضر، بحر مکران، بحر فارس، بحر محیط‌العجم نام برده‌اند. همهٔ جغرافی‌دانان عرب مانند کتاب: خریدة العجائب وفریدة الغرائب، ابن الوردی یا کتاب معجم البلدان و کتاب‌های مسالک و ممالک دریا‌های جهان را نام برده‌اند، اما نامی از بحر عرب نیامده است. بسیاری از عرب‌ها نوشته‌اند: «بحر فارس از بحر هند و بحر اخضر و تیز مکران می‌گذرد و تا عبادان ادامه دارد.» ممکن است که عبادان عربی شده آپلوگوس باشد. همچنین اوبله عربی شده از آپلوگوس است. اوپلوگوس یا اوپلو در سفرنامهٔ پریپلوس شرح داده شده که در انتهای دریای پارس است و شهری است که سعادتمندترین شهر روی زمین است تجار با کشتی از هند و از روم (از کرانهٔ فرات) به آنجا می‌آیند و دادوستد می‌کنند. این شهر در انتهای رود (شط‌العرب یا اروندرود) است. این شهر پادشاهی عادل دارد در آنجا قانون و دمکراسی حاکم است. مردمان پارس در آنجا صنعت و تجارت دارند (۵۰ تا ۱۰۰ میلادی). دریای عرب را برای نخستین بار استعمارگران اروپایی در نقشه‌های خود رایج کردند. بعد ترک‌ها و فارس‌ها هم تقلید کردند و خود عرب‌ها دیرتر از همه این عبارت جغرافیایی را در نوشته‌های خود وارد کردند یعنی عرب‌ها تا حدود یکصد سال پیش بحر عرب بکار نبرده‌اند البته برخی هم که به کار برده‌اند منظورشان سواحل یمن است. به‌طور مثال در کتاب جغرافیای حافظ ابرو: شهاب الدین عبدالله بن لطف‌الله بن عبدالرشید خوافی (مشهور به حافظ ابرو).
در بسیاری از منابع و نوشته‌های غربی‌ها در قرن‌های ۱۴ تا ۱۸ نیز اقیانوس هند و دریای عرب،  دریای عجم یا دریای پارس یا دریای اریتره نامیده شده‌است. نام دریای عرب و دریای عمان از قرن ۱۸ به بعد توسط انگلیس به جای دریای عجم و دریای مکران جعل شد. نقشه‌ای پیش از قرن ۱۸ که نشان دهنده نام دریای عرب باشد وجود ندارد. ملوانان و مسافران عرب پیش‌تر این دریا را با نام‌های مختلفی از جمله دریای سبز، دریای مکران و دریای پارس می‌خواندند.

بحر فارس،  دریای پارس، Mare Persia ,Persian Sea
بحر عجم،  دریای عجم، Ajam Sea
بحر المحیط العجم، بحر محیط عجم، دریای محیط عجم
بحر اخضر، دریای سبز، Akhzar Sea
بحر مکران،  دریای مکران
دریای اریتره، Erythraean Sea
دریای لکشادو
بحر هندوس (ایندوس، سندوس)
بحر الهند، بحر هند، دریای هند
دریای سند (برگرفته از رود سند)، Sindh Sea
بحر دریا، Sea of Daria
میره اندیکوم
بحر گجرات، Sinus Guzerat (Gujerat)
دریای رومروم، Mare Rumrum
سند سگر، Sindhu Sagar
عربی سامودرا، Arabbi Samudra
بحر کرمان، دریای کرمان
چنان‌که یاقوت حموی‌ می‌گوید بحرفارس یا خلیج‌فارس شاخه‌ای از دریای بزرگ هند است. مرز‌های این دریا از بندر تیز از بخش‌های مکران در کرانه دریای فارس تا آبادان است و اینجا دهانه دجله است که بدان می‌ریزد. به علاوه، در منابع جغرافیایی قدیم همواره از این دریا به نام بحر مکران یا بحر کرمان نام برده‌شده‌است.  دریای مکران نامی بوده که حتی بر کتیبه‌های بیستون از زمان هخامنشیان نیز نقش بسته‌است و در کتیبه‌های زمان ساسانیان نیز به همین نام است. بنابر گواهی منابع تاریخی، از قدیم‌ترین روزگاران، این بخش از دریای بزرگ پارس همواره دریای مکران خوانده می‌شد، هرچند که گاهی قسمت جنوبی آن را بحر عمان‌ می‌نامیده‌اند. نام دریای مکران و دریای پارس تا اواخر قرن نوزدهم بر این بخش از دریا اطلاق می‌شد. در این زمان که انگلستان بر شبه قاره هند تسلط کامل پیدا کرده بود و می‌خواست در آب‌های جنوب ایران نیز حضوری فعال داشته باشد، مسقط و سرزمین عمان را تحت سلطه خود درمی‌آورد. از این زمان به بعد، دولت انگلیس کم‌کم نام عمان را بر دریای مکران و پارس جاری می‌سازد.