کلیات

تلگرام یک سرویس پیام رسان است که برنامه نوشته شده برای آن قابلیت استفاده در انواع سیستم ها از جمله اندروید، ویندوز فون و...را دارد. همچنین نسخه اواس ده، نسخه لینوکس و یک کلاینت دسکتاپ مایکروسافت ویندوز از توسعه‌دهنده‌های مستقل که از رابط برنامه‌نویسی کاربردی تلگرام استفاده می‌کنند در دسترس هستند. کاربران تلگرام می‌توانند پیام‌ها،  نگاره، ویدئو‌ها و همه گونه پرونده‌های خود ویرایشگر و رمزنگاری‌شده را تا حجم 1.5 گیگابایت از طریق این شبکه برای یک دیگر به اشتراک بگذارند.

طراحان تلگرام

تلگرام توسط دو برادر با نام‌های پاول دورف و نیکلای دورف به بازار آمد. پاول دورف برادر کوچک نیکلای دورف است. پشتیبان مالی این پروژه، سازمان غیرانتفاعی کارآفرینی در آلمان است.

حجم مخاطبان تلگرام

در اکتبر ۲۰۱۳ تلگرام روزانه صد هزار کاربر فعال داشت که در ۲۴ مارس ۲۰۱۴ این شمار به ۱۵ میلیون رسید. در دسامبر ۲۰۱۴، تلگرام اعلام کرد که بیش از ۵۰ میلیون کاربر فعال دارد که روزانه بیش از یک میلیارد پیام همرسانی می‌کنند. میزان همرسانی پیام‌ها در بازه زمانی پنج‌ماهه دو برابر شد و به ۲ میلیارد پیام در روز رسید.

در سپتامبر ۲۰۱۵، اعلام شد که تلگرام بیش از ۶۰ میلیون کاربر فعال دارد که روزانه ۱۲ میلیارد پیام با یکدیگر همرسانی می‌کنند. در فوریه ۲۰۱۵، شمار ثبت نام کنندگان در تلگرام به ۳۵۰ هزار کاربر در روز رسید و در مجموع روزانه بیش از ۱۵ میلیارد پیام در بستر این پیام‌رسان فرستاده شد.

در سال ۲۰۱۷، تلگرام با حدود ۱۸۰ میلیون کاربر هفتمین پیام‌رسان پرکاربرد شناخته شد. در این فهرست، تلگرام با پیام‌رسان فیس‌بوک وواتس‌اپ در جایگاه نخست هستند. در ماه مارس ۲۰۱۸ تلگرام کاربران خود را بیش از ۲۰۰ میلیون اعلام کرد.

کاربران تلگرام در ایران

در ایران و برپایه برپایه نظرسنجی انجام‌شده از سوی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، تلگرام تا پیش از فیلتر شدن، محبوب‌ترین پیام‌رسان بود. به‌گونه‌ای که در سال ۱۳۹۶، ۶۲٫۲ درصد ایرانیان عضو آن بوده‌اند.

دفتر مرکزی

تلگرام به عنوان شرکت در انگلستان و آمریکا به ثبت رسیده‌است. اما حوزه قضایی آن مشخص نیست. تلگرام، دفتر مرکزی خود را در برلین آلمان معرفی می‌کند. اما آدرس دفتر‌های آن مشخص نیست.

 ویژگی های امنیتی تلگرام

پروتکل تازه‌ساخت MTProto توسط نیکلای دورف بر مبنای رمزنگاری استاندارد رمزنگاری پیشرفته (ای‌ئی‌اس) ۲۵۶ بیتی متقارن، رمزنگاری آراس‌ای۲۰۴۸ و پروتکل همرسانی کلید دیفی-هلمن است.

همه نرم‌افزار‌های رسمی تلگرام (و چند نرم‌افزار غیررسمی) متن‌باز هستند. هرچند، نرم‌افزار سمت سرور تلگرام مالکیتی است. پاول دورف گفته‌است که کد سرور،  نرم‌افزار آزاد نیست. زیرا معماری تلگرام نیاز دارد دوباره طراحی شود تا به سرور‌های مستقل اجازه دهد مانند یک اَبرِ تلگرام پیوسته کار کند.

سازندگان تلگرام بر امنیت برنامه خود تأکید بسیاری دارند. در نوامبر سال ۲۰۱۴ یک جایزه سیصد هزار دلاری برای یافتن باگ بر روی تلگرام اعلام شد که خود نشان از اطمینان برنامه نویسان تلگرام دارد. این مسابقه در فوریه ۲۰۱۵ بدون برنده پایان یافت. در سال ۲۰۱۵ شرکت امنیتی غیرانتفاعی بنیاد مرز‌های الکترونیکی رتبه ۴ از ۷ را به بخش پیام‌رسان و رتبه ۷ از ۷ را به بخش «چت‌های محرمانه» این نرم‌افزار داد.  با اینحال همواره بحث‌هایی درخصوص ارتباط سازنده روسی این نرم‌افزار با دولت روسیه مطرح می‌شود که چندی قبل سخنگوی دولت روسیه و همچنین پاول دوروف این شایعات را تکذیب کردند.

کسب‌ وکار در محیط تلگرام

تلگرام یک نرم افزار رایگان است و مدل کسب‌وکار آن بر مبنای کمک‌های مالی است. نحوه درآمدزایی این اپ در صفحه پرسش‌های متداول تلگرام این گونه پاسخ داده شده‌است: پاول دورف، که دیدگاه مشابهی با ما دارد، کمک مالی بزرگی به تلگرام کرده‌است و ما هم‌اکنون به اندازه کافی پول داریم. اگر پول کم بیاوریم، امکانات غیرضروری پولی اضافه خواهیم کرد تا هزینه زیرساخت‌ها و حقوق توسعه‌دهندگان را تأمین کنیم. اما درآمدزایی هیچ‌گاه هدف تلگرام نبوده‌است.

امکانات تلگرام

تلگرام برای سهولت دسترسی و فعالیت کاربران امکانات ویژه ای را در خود جای داده است که در ادامه به آنها شاره می شود.

گروه: گروه‌ها یکی از بخش‌های اصلی پیام‌رسان تلگرام هستند. به‌طوری‌که کاربران می‌توانند با پیوستن به گروه‌ها به صورت چند سویه با دیگران ارتباط برقرار کنند. گروه‌های نخستین، توانایی پذیرش ۲۰۰ عضو را داشتند؛ ولی تلگرام در ویرایش‌های بعدی، توانایی پذیرش گروه عادی به سوپر گروه و افزایش اعضا را از ۲۰۰ به ۵۰۰ و سپس به ۵۰۰۰ نفر را در دسترس همگان قرار داد.

از ویرایش مارس ۲۰۱۶، مدیران گروه‌ها می‌توانند پیام سنجاق شده را در بالای گروه‌ها قرار دهند که از آن به «اطلاعیه» نیز نام برده می‌شود. از دیگر موارد می‌توان به انتخاب شناسه برای گروه‌ها و ساخت گروه‌های عمومی اشاره کرد که توانایی جستجوی گروه‌ها بر اساس شناسه را برای کاربران فراهم می‌کند.

کانال:کانال تلگرام، مسیر یک سویه‌ای است که فقط ادمین می‌تواند در آن پُست‌های دلخواه را برای اعضای کانال منتشر کند و دیگر اعضا امکان اضافه کردن پست در آن را ندارند. از کانال می‌توان برای پیام‌رسانی به‌شمار نامحدودی از کاربران استفاده کرد. این کانال‌ها می‌توانند به صورت عمومی‌باشند و همه کاربران بتوانند در آن عضو شوند یا خصوصی باشند و امکان عضویت برای همه نباشد.

ربات: در ژوئن ۲۰۱۵، تلگرام اجازه ساخت ربات را به کاربران ثالث داد. این ربات‌ها حساب‌های کاربری هستند که از روی یک برنامه اجرا می‌شوند.

چت‌های محرمانه: پیام‌ها همچنان می‌توانند به صورت رمزنگاری دوسویه ارسال شوند. این پیام‌ها با سرویس پروتکل MTProto رمزگذاری می‌شوند.

تماس صوتی: در اواخر مارس ۲۰۱۷، تلگرام تماس صوتی خود را معرفی کرد. تماس‌ها بر مبنای شیوه رمزگذاری سرتاسر چت‌های محرمانه ساخته شده‌است.

انتقاد‌ها

در ماه نوامبر ۲۰۱۵ تلگرام حساب ۷۸ کاربر شخصی و کانال را به علت همکاری با داعش مسدود و اعلام کرد که از این پس امکاناتی در اختیار کاربران قرار خواهد داد تا این‌گونه کاربران مشکوک را گزارش کنند. به نظر می‌رسد داعش هنوز در این شبکه فعال است.

سرور‌های شبکه تلگرام گاهی چند بار در هفته مشکل پیدا می‌کنند و کاربر‌ها در اروپا،  خاورمیانه و آفریقای شمالی تا چندین ساعت پیاپی به شبکه دسترسی ندارند. این شبکه بار‌ها قول داده‌است که این وضعیت را تغییر دهد، ولی پیشرفتی محسوسی در این مورد مشاهده نشده‌است.

کاربران بار‌ها مشاهده کرده‌اند که ضمن فوروارد کردن یک پیام از راه نشان گذاری، تلگرام اشتباهاً یک یا دو پیام دیگر را نیز اضافه به گیرنده فوروارد می‌کند و این می‌تواند در رابطه با درونمایه پیام برای فرستنده، عامل شرمساری شود. همچنین بار‌ها دیده شده که حساسیت بخش صفحه لمسی در تلگرام دچار نوسان شده و با لمس یک نام (تماس)، پرونده شخص دیگری باز می‌شود و کاربر، ندانسته، پیامی ارسال می‌کند که این نیز می‌تواند مشکل‌هایی را برای فرستنده به بار بیاورد.

فیلترینگ

کاربران روس، نزدیک به هفت درصد از کل کاربران تلگرام را تشکیل می‌دهند. به گفته سرویس امنیت فدرال روسیه  عاملان حمله ۲۰۱۷ متروی سن پترزبورگ از تلگرام برای ارتباط استفاده کرده بودند. در اکتبر سال ۲۰۱۷ پیام‌رسان تلگرام به دلیل خودداری از ارائه کلید‌های رمزنگاری پیام‌های کاربران به سرویس امنیت فدرال روسیه ۸۰۰ هزار روبل روسیه برابر ۱۸ هزار دلار آمریکاجریمه شد.

در مارس ۲۰۱۸ سازمان تنظیم ارتباطات روسیه برای دومین بار به مدیران تلگرام دو هفته وقت داد تا داده‌های کاربران و کد‌های رمزنگاری را به سازمان اطلاعات و امنیت روسیه تسلیم کنند؛ ولی با خودداری مدیران تلگرام از این کار، در روز جمعه ۱۳ آوریل ۲۰۱۸ دادگاهی در مسکو حکم ممنوعیت سرویس پیام‌رسان تلگرام در روسیه را صادر کرد.

پاول دوروف به این دادگاه، وکیل نفرستاده بود و گفته بود: «حتی اگر این به قیمت توقف فعالیت آن تمام شود، تلگرام، حریم خصوصی کاربران خود را حفظ خواهد کرد».

در تاریخ ۱۶ آوریل ۲۰۱۸ سازمان تنظیم ارتباطات روسیه، آغاز فیلترینگ دسترسی به پیام‌رسان تلگرام را در این کشور اعلام کرد.

برای رویارویی با این حکم، پاول دوروف، جنبشی به نام «مقاومت دیجیتال» را پایه‌گذاری کرد و هدف آن را «جنبشی نامتمرکز برای دفاع از آزادی و پیشرفت دیجیتال در جهان» خواند. ممنوعیت دسترسی به تلگرام تأثیر چشمگیری بر فعالیت کاربران روس نگذاشته‌است. چون کاربران روس این پیام‌رسان از وی‌پی ان و فیلتر شکن استفاده می‌کنند.

در مه ۲۰۱۸ مقام‌های روسیه از شرکت اپل خواسته‌اند خدمات ارسال «اطلاع فوری» تلگرام را در روسیه را متوقف کرده و اپلیکیشن آن از اپ استور‌های روسیه حذف شود. این مقام‌ها گفتند که در حال گفتگو با گوگل هستند تا دسترسی به این پیام‌رسان با سیستم عامل اندروید ناممکن شود.

ایران

گفته می شود که قبل از آغاز فیلترینگ تلگرام، این پیام رسان در ایران بین شصت و دو درصد از مردم استفاده می شد و  نقش پررنگی در کاهش رای جناح اصولگرایان جمهوری اسلامی ایران در چند انتخابات از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹6 مانندانتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲ و مجلس شورای اسلامی و حذف چهره‌های شاخص مجلس خبرگان رهبری داشته‌است.

پس از تظاهرات ۱۳۹۶ ایران،  علاء الدین بروجردی طی اظهاراتی از فیلترشدن تلگرام تا پایان فروردین ۱۳۹۷ خبر داد. کانال تلگرام رهبر انقلاب و معاون اول رئیس‌جمهوری نیز در روز ۲۹ فروردین ۱۳۹۷ پایان فعالیت خود در این پیام‌رسان را اعلام و از جایگزینی این کانال‌ها با کانال‌هایی در پیام رسان‌های داخلی ایران خبر دادند.

فیلترتلگرام در ایران

در دهم اردیبهشت ۱۳۹۷ تلگرام در ایران به دستور قضایی فیلتر شد. دستور قضایی درباره مسدودسازی پیام رسان تلگرام از سوی بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران صادر شد. بر پایه این دستور «کلیه ارائه دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور خصوصاً شرکت ارتباطات زیرساخت و اپراتور‌های تلفن و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت مکلف اند از تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام نمایند.»

در متن حکم مسدودسازی تلگرام آمده‌است که «اِعمال مسدودسازی باید به‌گونه‌ای باشد که محتوای پیام‌رسان یادشده با هیچ نرم‌افزاری در کشور قابل دسترس نباشد، تخلف از اجرای این دستور موجب تعقیب کیفری خواهد بود.»

با این همه برآوردها حکایت از آن دارد که بیش از ۸۰ درصد از کاربران ایرانی از تلگرام استفاده می‌کنند. بر اساس آمارهای دیگر تا شهریور ۱۳۹۵، بیش از ۲۰ میلیون کاربر ایرانی در تلگرام فعالیت می‌کردند. تلگرام در اواخر ماه مارس ۲۰۱۸ اعلام کرد که نزدیک به ۲۰۰ میلیون کاربر فعال در سرتاسر جهان دارد که بیش از ۴۰ میلیون نفر از کاربران آن (یک پنجم کل کاربران) در ایران هستند.

هاتگرام و تلگرام طلایی

پس از مسدودسازی شبکه اجتماعی تلگرام در کشور، علاوه‌بر پیام‌رسان‌های بومی در کشور، نسخه‌های هاتگرام و تلگرام طلایی نیز به‌عنوان نسخه‌های ایرانی تلگرام بدون فیلتر در اختیار کاربران قرار گرفت.

در همین راستا پیشتر علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اعلام کرد که موضوع ارز مجازی تلگرام هم از این جنس بود که آقای فیروزآبادی رییس شورای عالی فضای مجازی آن را تشریح کردند، پس فرض بر آن است که دفع دخل مقدر کنیم تا مقابله شود. از آن طرف هم تلگرام طلایی و هاتگرام را جایگزین کردند که ۲۰ میلیون عضو دارد و مسوولان اعلام کردند استفاده از تلگرام طلایی و هاتگرام بدون مانع است.
وی افزوده است که فیلتر تلگرام تصمیم ملی بود. البته زمانی که تلگرام چهار میلیون کاربر در ایران داشت قوه قضاییه بر فیلتر تلگرام مصر بود و هشدار داد که روزی می‌رسد که نمی‌توان جلوی این سیر را گرفت اینکه سرنوشت و مقدرات کشور را به دست بیگانه بدهیم قطعا نادرست است. یکی از دلایل فیلتر تلگرام جلوگیری از خرید و فروش ارز مجازی بود البته مسائل امنیتی و متعدد دیگر هم دخالت داشت.