کلیات
کواکس، اتحادیه‌ای بین‌المللی برای تحقق دسترسی برابر تمام نقاط جهان به‌خصوص کشور‌های فقیر به واکسن کرونا است که ایران نیز در آن عضویت دارد.
تاریخچه
وقتی شیوع ویروس کرونا آغاز شد، کشور‌های جهان برای پیشگیری از انتشار آن هیچ واکسنی در اختیار نداشتند. اما پس از گذشت تقریباً یک سال اوضاع به‌کلی تغییر کرد و کشور‌های سرتاسر جهان به آزمایش واکسن‌های مختلف ویروس کرونا در کارآزمایی‌های بالینی پرداختند. از این بین، نمونه‌ی ساخت فایزر و بایون‌تک مجوز سازمان غذا و دارو آمریکا را دریافت کرد و واکسن مدرنا نیز در آستانه‌ی دریافت تأییدیه قرار گرفت.
طرح کواکس
در این میان، تلاشی جهانی وجود دارد که درصدد حصول اطمینان از دسترسی تمام کشورها به واکسن کرونا است. این طرح «کواکس» نامیده می‌شود و قصد دارد از ساخت و توزیع منصفانه‌ی دو میلیارد دز واکسن کرونا تا پایان سال ۲۰۲۱ حمایت کند. به گفته‌ی ست برکلی، مدیرعامل اتحادیه‌ی جهانی واکسن، کواکس بزرگ‌ترین تلاش بین‌المللی از زمان توافقنامه‌ی اقلیمی پاریس محسوب می‌شود.
چیستی کواکس
کواکس (مخفف دسترسی جهانی به واکسن کووید ۱۹) یکی از سه ستون برنامه‌ی بین‌المللی «دسترسی به ابزار‌های کووید ۱۹» است که سازمان بهداشت جهانی، کمیسیون اروپا و فرانسه در ماه آوریل آن را در پاسخ به دنیاگیری ویروس کرونا بنیان گذاشتند. این برنامه با هدف ارائه‌ی دسترسی ابتکاری و عادلانه به روش‌های تشخیص، درمان و واکسن کرونا، دولت‌ها، نهاد‌های بهداشت جهانی، تولیدکنندگان، دانشمندان، بخش خصوصی، جامعه‌ی مدنی و افراد نیکوکار را گرد هم می‌آورد.
از سه مورد یادشده، ستون کواکس بر بخش آخر تمرکز کرده است. واکسن تنها راهکار سرتاسری برای مقابله با دنیاگیری کووید ۱۹ محسوب می‌شود و کواکس می‌خواهد اطمینان یابد که افراد چهار گوشه‌ی جهان فارغ از سطح درآمد، به‌محض آماده شدن واکسن به آن دسترسی داشته باشند. تا ۲۸ آذر، ۱۹۰ کشور با درآمد بالا، متوسط و پایین از جمله ایران، به برنامه کواکس پیوسته‌اند.
کواکس که در کنار سازمان بهداشت جهانی و ائتلاف نوآوری‌ها برای آمادگی در برابر همه‌گیری‌ها، اتحادیه‌ی جهانی واکسن هم از جمله هماهنگ‌کنندگان آن به‌شمار می‌آید، از دو بخش تشکیل شده است: قسمت «تأسیسات» در حال ادغام سرمایه‌ها برای کشور‌های با درآمد بالاتر است و «پیشبرد تعهد بازار» برای کشور‌های فقیرتر سرمایه جذب می‌کند. این بخش از کواکس حمایت‌ها برای ساخت واکسن و همچنین کمک‌های مالی نیکوکاران به کشور‌های کم‌درآمد را هم هدایت می‌کند.
کواکس به‌عنوان بستری به کار می‌رود که از پژوهش، توسعه و تولید طیف گسترده‌ای از کاندیدا‌های واکسن کرونا حمایت و بر سر قیمت آن‌ها مذاکره می‌کند. تمام کشور‌های عضو فارغ از سطح درآمد، به واکسن‌های ساخته‌شده دسترسی خواهند داشت. توزیع دو میلیارد دز واکسن تا انتهای ۲۰۲۱ هدف اولیه کواکس محسوب می‌شود. این تعداد دز برای واکسیناسیون افراد آسیب‌پذیر و در معرض خطر بالا و همچنین کادر درمان کفایت خواهد کرد.
اهمیت کواکس
واقعیت این است که بدون دسترسی جهانی به واکسن، بخش اعظم جمعیت دنیا در برابر کووید ۱۹ آسیب‌پذیر خواهند ماند. این امر با کمک به تداوم انتشار ویروس، موجب خواهد شد تأثیرات دنیاگیری بر کشورها فروکش نکند. کواکس به‌منظور به حداکثر رساندن شانس موفقیت در ساخت واکسن کووید ۱۹ و تولید آن در مقادیر لازم برای پایان دادن به بحران کنونی ایجاد شده است. این برنامه اطمینان می‌یابد که توانایی خرید به مانعی برای دسترسی به واکسن تبدیل نخواهد شد.
به منظور پایان بخشیدن به دنیاگیری کووید ۱۹، اول به واکسن‌هایی نیاز داریم که هم ایمن و هم اثربخش باشند. در حال حاضر بیش از ۱۷۰ کاندید واکسن در دست ساخت هستند؛ اما بخش عمده‌ای از این تلاش‌ها احتمالا با ناکامی مواجه خواهد شد. تا به امروز دو واکسن ساخت فایزر و بیون‌تک و مدرنا برای استفاده‌ی همگانی تأیید شده‌اند و برخی نمونه‌های دیگر از جمله واکسن آکسفورد و آسترازنکا و واکسن چینی سینوفارم، در کارآزمایی‌ها موفق ظاهر شده‌اند.
چالش‌ها و موانع کواکس
با تمام وعده‌های یادشده، کواکس برنامه‌ای بی‌نقص نیست و موانع و چالش‌های متعددی پیش رو دارد. این طرح مدعی ارائه‌ی دسترسی عادلانه به واکسن است؛ اما احتمالا پیش از آنکه سایر کشورها بتوانند بیش از ۳ درصد از جمعیت خود را واکسینه کنند، کشور‌های ثروتمند حامی کواکس موفق به واکسیناسیون ۲۰ درصد از جمعیتشان خواهند شد.
کواکس به منظور جذب کشور‌های حامی مالی، به آن‌ها امکان می‌دهد واکسن مورد نظر خود برای سرمایه‌گذاری را انتخاب کنند. بسیاری از کشور‌های ثروتمند برای خرید واکسن، توافق دوجانبه با سازندگان آن امضا کرده‌اند و همین امر مانع از دسترسی عادلانه‌ی تمام نقاط جهان به واکسن کرونا خواهد شد.
اختلال در عملکرد کواکس با کارشکنی های آمریکا
بر اساس بررسی ها ایالات متحده به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا، به کواکس نپیوسته و موجب شده است برخی ناظران توانایی کواکس برای رسیدن به اهدافش را زیر سؤال ببرند. لارنس گوستین، استاد حقوق سلامت در دانشگاه جورج‌تاون، می‌گوید:
[کواکس]برنامه‌ای بسیار مفید خواهد بود و دنیا را به سمت برابری سوق خواهد داد. اما بدون کشور مهمی نظیر ایالات متحده، کواکس ممکن است قدرت مالی و سیاسی برای اطمینان از برابری جهانی در اختیار نداشته باشد. من پیش‌بینی می‌کنم میلیون‌ها نفر از مردم فقیر دسترسی سریع و مقرون‌به‌صرفه به واکسن کووید ۱۹ نخواهند داشت.
منبع: میلاد میرکانی(سایت زومیت)