کلیات

سَجده سَهو دو سجده‌ پس از نماز واجب برای جبران برخی اشتباهات در نماز است. سجده سهو بلافاصله پس از سلام نماز به جا آورده می‌شود و بعد از سجده دوم تشهد و سلام لازم است. ذکر سجده سهو با ذکر سجده‌های نماز تفاوت دارد.
فقیهان در اینکه چه چیز‌هایی موجب واجب‌شدن سجده سهو می‌شود، اختلاف‌نظر دارند. حرف‌زدن غیرعمدی در نماز، فراموش‌کردن یک سجده و گفتن غیرعمدی سلام نماز در جایی که نباید گفت، ازجمله مواردی است که باعث واجب‌شدن سجده سهو می‌شود.

تعریف

به فتوای فقیهان برای جبران برخی اشتباهات در نماز باید بعد از آن دو سجده به جا آورد که به آن‌ها سجده سَهْو (سجده خطا‌های غیرعمدی) می‌گویند.  فقیهان شیعه از سجده سهو و احکام آن در احکام سهو (خطای غیرعمدی) و شکیات نماز بحث می‌کنند.

شیوه به‌جاآوردن

سجده سهو به این صورت انجام می‌شود که بلافاصله پس از پایان نماز، به نیت سجده سهو، دو سجده به جا آورده می‌شود که ذکر مخصوصی دارند و پس از سجده دوم،  تشهد و سلام نماز دوباره خوانده می‌شود. بیشتر فقیهان شیعه، معتقدند، سجده سهو با تکبیر (گفتن الله اکبر) شروع نمی‌شود؛ اما به فتوای شیخ طوسی، پیش از انجام‌دادن سجده سهو باید تکبیر گفت.  صاحب جواهر دیدگاه شیخ طوسی را ضعیف شمرده و تکبیر را مستحب دانسته است.

ذکر سجده سهو

ذکر سجده سهو با ذکر سجده‌های نماز تفاوت دارد. در سجده سهو یکی از ذکر‌های زیر خوانده می‌شود:
«بِسْمِ اللَّـهِ وَ بِاللَّـهِ، اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیهَا النَّبِی وَ رَحْمَةُ اللَّـهِ وَ بَرَکاتُهُ»
«بِسْمِ اللَّـهِ وَ بِاللَّـهِ، اَللَّـهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ»
«بِسْمِ اللَّـهِ وَ بِاللَّـهِ وَ صَلَّی اللَّـهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ»

زمان سجده سهو

بنابر فتوای مشهور فقیهان شیعه، زمان سجده سهو، پس از سلام نماز است.  البته به‌گفته شیخ طوسی، در صورتی که سجده سهو به خاطر نقصان (کم شدن چیزی از اجزای نماز) باشد، برخی از فقیهان امامیه زمان آن را قبل از سلام نماز می‌دانند.  ابن جُنَید اِسکافی فقیه قرن چهارم قمری، این دیدگاه را پذیرفته است.

موارد وجوب

فقیهان شیعه درباره موارد وجوب سجده سهو اختلاف‌نظر دارند. باتوجه به فتوا‌های مختلف انجام‌دادن سجده سهو در چهار، پنج یا شش مورد واجب است. طبق فتوای مشهور سجده سهو در پنج مورد زیر واجب است یا بنابر احتیاط واجب باید انجام شود:
حرف‌زدن غیرعمدی در نماز
فراموش‌کردن یک سجده
شک بین رَکعَت چهارم و پنجم، در نماز چهار رکعتی
گفتن غیرعمدی سلام نماز در جایی که نباید گفت. برای مثال در رکعت دومِ نماز‌های چهاررکعتی پس از تشهد، اشتبا‌ها سلام نماز را هم بخوانیم.

فراموش‌کردن تشهد

برخی از فقیهان، نشستن غیرعمدی در جایی که نمازگزار باید بایستد و ایستادن غیرعمدی در جایی که باید بنشیند را به موارد مذکور افزوده‌اند. به گفته شیخ طوسی برخی از فقیهان امامیه سجده سهو را در هر زیادت و نقصانی (غیر از ارکان) در نماز لازم می‌دانند.  علامه حلی این دیدگاه را پذیرفته است. برخی از مراجع تقلید سجده سهو را در این صورت مستحب دانسته‌اند.

احکام

در سجده سهو، باید اعضای هفت‌گانه (مواضع سجود) روی زمین قرار بگیرد.
در شرط‌بودن طهارت و رو به قبله بودن در سجده سهو میان فقیهان اختلاف‌نظر است.
سجده سهو، فراموش کردن رکن نماز را جبران نمی‌کند.
وجوب سجده سهو، فوری است؛ یعنی بلافاصله پس از نماز باید انجام شود؛ اما برای کسی که سجده سهو را به جای نیاورده است، لازم نیست نماز را دوباره بخواند؛ بلکه تنها باید سجده سهو را به جا آورد و با طولانی‌شدن زمان، وجوب سجده سهو از بین نمی‌رود.