کلیات 

ترخینه، غذایی است آبکی که از دوغ یا شیر تخمیر شده به دست می‌آید و در استان‌های کرمانشاه، لرستان، کردستان، ایلام، مرکزی، همدان و آذربایجان غربی مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این ترخینه در میان کرد‌های عراق، ترکیه و سوریه، و همچنین در میان مردم ارمنی در ارمنستان و نیز مردم یونانی کشور‌های یونان، قبرس، آلبانی، بلغارستان و برخی مناطق عراق و مصر نیز رواج دارد. این غذا از خیس دادن بلغور گندم یا جو در دوغ ترش به مدت ۱۰ روز تهیه می‌شود. در روش دیگر بلغور را به مدت چند ساعت در دوغ می‌پزند. پس از این مدت قطعاتی از این مخلوط خمیر مانند را گلوله کرده و پس از افزودن گیاهان بومی مانند شلغم و پونه، آن را زیر نور آفتاب خشک می‌نمایند یا در تنور‌های مخصوص حرارت می‌دهند. تکه‌های خشک ترخینه را با افزودن حبوبات و سبزی و پیاز به‌عنوان آش آماده می‌کنند. ترخینه را می‌توان یکی از اولین غذا‌های نیمه‌آماده شناخت. این غذا به علت داشتن آنتی‌بیوتیک طبیعی به عنوان داروی سرماخوردگی شناخته می‌شود. برای این خوراک در ادبیات شفاهی مردم لر و کرد شعر‌های فولکلوریک نیز سروده شده‌است.

تاریخچه

آش ترخینه یکی از غذا‌های سنتی ایرانی است. این آش با مایع ترخینه (ترکیب بلغور،  دوغ و سبزی پخته- تیغ دوراب کوهی)، حبوبات نظیر نخود و لوبیا، سبزی آش (اسفناج و چغندر) پخته می‌شود که در برخی مناطق بادمجان و پیاز سرخ شده نیز به آن افزوده می‌شود. این آش در میان کرد و لر و برخی شهر‌ها مانند همدان و اراک پخته می‌شود. در استان مرکزی ترکیبات آش (بلغور) از قبل در فصل برداشت گندم با چاشنی‌های مثل گوجه و گل زرد پخته شده و خشک می‌شود، که همان ترخینه نامیده می‌شود. ترخینه خشک شده و آماده را برای سریع‌تر پخته شدن این آش لذیذ استفاده می‌کنند.
در تاریخ ایران برای اولین بار در قرن ۱۱ از ترخنه توسط زمخشری در لغت‌نامه‌اش نام برده می‌شود و پس از آن در قرن ۱۳ در دانشنامه جهانگیری با نام ترخینه شناخته می‌شود.

مصرف

ترخینه به شکل آش یا سوپ بیشتر در روز‌های زمستانی پخته می‌شود، و به علت برخورداری از طیف وسیعی از آنتی‌بیوتیک‌ها و ویتامین‌ها خاصیت درمانی برای سرماخوردگی و آنفلوانزا در روز‌های سرد سال را دارد.

ترخینه جامد

ترخینه جامد (ماده اولیه ترخینه که هنوز برای مصرف آماده نشده) به دلیل دوغ زیاد و گندم یا جو که در زیر حرارت خورشید خشک شده بسیار سخت است که معمولاً به اندازه یک همبرگر دست‌ساز یا کوچکتر از آن است. ترخینه جامد بعد از خیس خوردن در آب جوش کم‌کم به صورت یک سوپ در می‌آید. تقریباً نحوه درست کردن آن شبیه به سوپ‌های آماده امروزی است.

روش تهیه

برای طبخ آش ترخینه، ابتدا چند تکه ترخینه خشک را به همراه مقداری حبوبات می‌پزند و در انتها سبزی خشک، زردچوبه و پیاز داغ به آن اضافه می‌کنند. هرچه آش بیشتر بپزد، ترخینه‌های خشک بیشتر از هم باز شده و دوغ آن بهتر در غذا پخش می‌شود. در برخی مناطق سبزی و حبوبات را در همان ابتدای پخت با دوغ به ترکیبات ترخینه خشک اضافه می‌کنند.