کلیات
از دیرباز مردم استان خوزستان با بحران آب و تنش آبی رو به رو بوده اند و به صورت کلی مشکلات تأمین آب استان خوزستان تازگی ندارد.
با اینکه استان خوزستان چیزی حدود ۳۰ درصد آب‌های جاری کشور را در اختیار دارد، از ابتدای دهه‌ی هشتاد، با وقوع خشکسالی دچار بحران شده و این بحران همچنان ادامه دارد.
در جریان این بحران مقرر شد تا دولت مردان با اجرای «طرح آبرسانی غدیر» به صورت اساسی مشکل آب خوزستان به ویژه در حوزه آب شرب را مرتفع کنند ولی این طرح همچنان نهایی نشده و برای تکمیل آن همچنان به هزاران میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
چند وجهی بودن بحران آب خوزستان
بحران آب در خوزستان بحرانی چندوجهی است که شامل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی، استفاده‌ی نادرست آب در بخش کشاورزی و صنعت، بروز حاشیه‌نشینی، افزایش مصارف غیرمجاز، استفاده‌ی نادرست از آب تصفیه‌شده و پروژه های انتقال آب در بالادست حوضه های آبریز می شود.
شمای کلی نیاز آبی خوزستان
جمعیت خوزستان حدود پنج تا شش درصد جمعیت کشور است، درحالی که کل نیاز آب شرب خوزستان ۱۰ درصد تولید آب شرب کشور است و این نشان می‌دهد که در زمینه‌ی تولید، تصفیه و تأمین آب، کارها طبق روال انجام می‌شود اما در حوزه‌ی مصرف، به دلایلی نظیر هدردادن آب و البته فرسودگی شبکه‌ی آبرسانی شهرهای استان، بالاتر از حد استاندارد است. اما این مربوط به زمانی است که آب تصفیه‌شده و سالم به قدر کافی تولید می‌شود.
رودخانه‌های زیادی در استان خوزستان جاری است؛ کارون، کرخه، اروند، دز، بهمنشیر، مارون و ... که اصلی‌ترین منابع تامین آب شیرین استان هستند از این جمله‌اند که با کاهش چهل‌درصدی بارش‌ها در میانگین 52 ساله آب آنها بشدت کاهش داشته و پیامد آن علاوه بر کاهش آب همچنین تغییر ترکیبات شیمیایی آب است.
کارون همواره به عنوان رودی پرآب در ذهن مردم نقش بسته اما به گفته‌ی مسئولان کاهش چهل‌درصدی بارندگی و پایین آمدن سطح این رودخانه باعث پیشروی آب دریا به سمت رودخانه شده که نتیجه‌ی آن افزایش شوری آب کارون در حد آب دریاست؛ اتفاقی که موجب شده حتی بعد از فرآیند تصفیه، آب این رودخانه قابل آشامیدن نباشد.
طرح آب رسانی غدیر
با توجه به تشدید و استمرار تنش آبی در خوزستان مسئولان و کارشناسان چاره‌ی کار را در تغییر منبع تأمین آب خوزستان از کارون به کرخه و در بلندمدت از کرخه به سد دز یافتند؛ کاری که قرار شد در طرح آبرسانی غدیر عملیاتی شود.
این طرح به سه فاز تقسیم شد: فاز اول: آبرسانی از قیصریه تا آبادان و خرمشهر؛ فاز دوم: تأمین آب شرب شهرهای اهواز، دشت آزادگان، هویزه و شادگان، فاز سوم: از ام‌الدبس تا آبگیر سد دز.
عملیات اجرایی پروژه ۲۶ آذر ۸۷ آغاز شد و قرار بود کل پروژه در پنج سال و تا پایان دولت دهم به بهره‌برداری برسد و آب شرب حدود پنج میلیون نفر را تأمین کند. علاوه بر آبرسانی به ۲۵ شهر و بیش از ۱۶۰۰ روستا، هدف دیگر این طرح جلوگیری از ورود پساب‌های شهری و صنعتی ۱۲ شهر و بیش از هزار و ۲۰۰ روستا به آب کرخه و کارون بود.
مجید نامجو وزیر نیروی دولت نهم، ۱۵ اردیبهشت ۸۹ گفت پروژه‌ی غدیر بصورت ضربتی اجرا می‌شود و ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. هر چند او اشاره نکرد این ۶۰ درصد شامل چه بخش‌هایی است اما وعده داد که در سالروز آزادسازی خرمشهر این طرح به دست رئیس جمهوری افتتاح خواهد شد که همینطور هم شد؛ افتتاحی که البته نمادین بود و دردی از مردم خوزستان درمان نکرد.
بررسی ها نشان می دهد برای تکمیل طرح آب رسانی غدیر نیاز به منابع مالی فراوان است. گرچه در ابتدای طرح گفته شده بود صفر تا صد این پروژه با حدود ۱۳۰۰ میلیارد تومان به سرانجام می‌رسد اما با صرف میلیاردها تومان تنها برای فاز اول، بروز تحریم‌ها و سقوط ارزش ریال، هزینه‌ها را بشدت افزایش داد.
درحالی که قرار بود پروژه‌ی غدیر مشکل آب شرب ۲۵ شهر و ۱۶۰۰ روستای خوزستان را حل کند اما با گذشت سال ها از آغاز پروژه، تنها چند شهر و از جمله بخش‌های غرب و شمال غرب اهواز با این طرح به آب سالم دسترسی پیدا کردند و اوضاع در مناطق شرقی اهواز همچنان بحرانی است.
غلامرضا شریعتی، استاندار وقت خوزستان در اعتراض به وضع موجود شهریور ۹۵ این وضع را اینگونه توصیف کرد: «این وضعیت، انسانی و در خور شأن مردم و حتی مناسب برای یک زندگی بدوی نیست و هیچ توضیحی برای این وضعیت وجود ندارد.»
۲۳ آبان ۹۵ نیز بخش دیگری از طرح که آب را به دشت آزادگان، هویزه ، رفیع و شرق اهواز می‌رساند با حضور حسن روحانی به بهره برداری رسید. در سال ۹۵ دولت یازدهم ۶۰۰ میلیارد تومان دیگر هم به این طرح اختصاص داد و قرار شد هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان هم از محل فاینانس به خرید لوله‌های مورد نیاز این طرح اختصاص دهد.
با اینکه مسئولان در پایان دولت احمدی‌نژاد گفته بودند پروژه ۳۳ درصد پیشرفت داشته اما چیت‌چیان، وزیر وقت نیرو پیشرفت پروژه را ۱۵ درصد عنوان کرد و گفت پیشرفت کار در دولت روحانی (تا آبان ۹۵) به ۲۹ درصد رسیده است.
در روزهای پایانی خرداد ۹۷ مدیرعامل آبفای خوزستان مجدداً وضع آب در این استان را بحرانی توصیف کرد و گفت تمام دستگاه‌های خدماتی بسیج شده‌اند تا کیفیت آب را بهبود دهند.
در این سال و به گفته‌ی مسئولان از مجموع ۹۰ هزار مترمکعب مصرف آب خرمشهر، حدود ۷۰ درصد آن از آب کرخه و ۳۰ درصد آن از آب کارون تأمین می‌شد که علت شوری آن هم به کیفیت آب کارون برمی‌گردد و گرچه آب سالمی است اما از نظر طعم و رنگ مطلوب نیست و تا زمانی که این مشکل برطرف شود باید از دستگاه‌های آب شیرین‌کن استفاده کرد.
با اینکه طرح آب رسانی غدیر در دولت روحانی نیز به صورت بخشی و جزئی افتتاح شد و پیشرفت اما هنوز به صورت کامل به اهداف خود نرسیده است و به صورت کلی همچنان انتظار می رود با اجرای کامل آن در آینده طرح زیرساخت‌های لازم برای انتقال آب شرب شهرهای مرکزی، جنوب و غرب خوزستان برای ۲۶ شهر و یک هزار و ۶۰۸ روستا در پایان دوره طرح، با منبع آبگیری از دریاچه سد دز در مجموع ۴.۷ میلیون نفر را زیرپوشش قرار می‌دهد. این طرح اکنون ۴۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و از رودخانه کرخه تامین آب شود.
طرح تغییر منبع طرح غدیر از رودخانه کرخه به دز (اتصال طرح غدیر به رودخانه دز) به واسطه مشکلاتی که در تأمین آب از کرخه رخ داد مطرح شده و انتظار می رود با اجرای آن که یک طرح میان مدتی است، احداث ۷۶ کیلومتر خط انتقال آب که ۱۰ متر مکعب بر ثانیه آب از منابع رودخانه دز و از محل کانال موسوم به "اسپیل کرخه" (کانال ارتباطی رودخانه‌های دز و کرخه) تامین می‌کند اجرایی شود.
اعتراضات مردمی
به واسطه بحران آب و عدم تأمین آب شرب و کشاورزی همواره مردم شهر و روستاهای مختلف استان خوزستان با حضور در اجتماعات مردمی اعتراض خود را به رویه موجود نشان می دهند.
به طور مثال در تیرماه 1400 بسیاری از مردم استان خوزستان در شهرهایی چون در حمیدیه، شادگان، سوسنگرد و منطقه زرگان اهواز تعدادی از اهالی با اعلام نارضایتی از وضعیت موجود، نسبت به عدم تامین حق‌آبه تالاب‌ها و رودخانه‌ها و همچنین پروژه‌های انتقال آب کارون تجمع کردند.