کلیات
موزهٔ جواهرات ملی ایران در خزانهٔ بانک مرکزی ایران قرار دارد و به صورت موزه نیز استفاده می‌شود. این خزانه-موزه در ساختمان بانک مرکزی ایران در خیابان فردوسی تهران قرار دارد.
تاریخچهٔ موزهٔ جواهرات ملی
پادشاهان ایرانی تا پیش از دورهٔ صفوی نسبت به جمع‌آوری، حفظ و نگهداری جواهرات و سنگ‌های زینتی اقدام نکرده بودند. در دوران صفوی پادشاهان با ارسال سفرایی به کشورهای مجاور، اقدام به خرید، جمع‌آوری و حفظ جواهرات موجود و خریداری شده کردند.
پس از حملهٔ افغان‌ها به ایران مقداری از این جواهرات به افغانستان فرستاده شد که با همت نادر شاه بخش زیادی از آن‌ها به ایران بازگردانده شد. نادرشاه افشار جهت بازپس‌گیری بخشی از این جواهرات که به هندوستان فرستاده شده بود، نامه‌های متعددی را برای پادشاه هندوستان فرستاد، اما چون پاسخی نیافت با سپاه خویش راهی هندوستان شد. لشکرکشی نادر موجب آن شد که پادشاه هند هدایا و جواهرات زیادی را به نادر شاه اهدا کند. بخش زیادی از هدایا و غنایمی که نادر شاه از هندوستان جمع‌آوری نموده بود، هرگز به ایران نرسید.
نادر شاه پس از بازگشت به ایران به رسم آن روزگار بخشی از غنایم و هدایا را به حکام، امیران و پادشاهان کشورها و دیارهای اطراف ایران بخشید، مقداری از غنایم به آستان قدس رضوی و بخشی دیگر را به سپاهیان اعطا نمود.
پس از قتل نادر شاه یکی از سردارانش به نام احمد بیگ افغان ابدالی دست به غارت جواهرات خزانه زد و بخشی از این جواهرات از جمله الماس کوه نور که بعدها (احتمالاً بالاجبار) به ملکهٔ انگلستان اهدا شد، هرگز به ایران بازگردانده نشد.
دوران قاجار و پهلوی
در دوران قاجار جواهرات گردآوری شد و بخشی از آن‌ها بر تاج کیانی و کرهٔ جواهرنشان و تخت نادری سوار و مرصع گردید و در کاخ گلستان نگهداری می‌شد. با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی، جواهرات سلطنتی به زیرزمین کاخ مرمر منتقل شده در سال ۱۳۱۶ و پس از تکمیل ساختمان بانک ملی ایران قسمت عمدهٔ این جواهرات به موزهٔ جواهرات ملی منتقل و پشتوانهٔ اسکناس گردید. بعدها این جواهرات به عنوان وثیقهٔ دولت بابت بدهی به بانک قرار گرفت. خزانهٔ جدید بانک مرکزی در تپه‌های عباس‌آباد تهران در حال ساخت است.
این خزانه در ساختمان بانک مرکزی ایران قرار دارد و به صورت موزه نیز استفاده می‌شود. بسیاری از جواهرات سلطنتی ایران از دورهٔ صفوی، دورهٔ افشار، قاجار و پهلوی در این موزه به نمایش گذارده شده‌است. از جمله این جواهرات می‌توان به الماس دریای نور، جقهٔ نادری، تاج شهبانو، تاج کیانی، کرهٔ جواهرنشان، تخت طاووس (قاجاری) (تخت خورشید) و تخت نادری اشاره کرد.
بازگشایی خزانه برای عموم
۶ بهمن ماه ۱۴۰۱ خبر رسید بانک مرکزی در نظر دارد به مناسبت ایام مبارک دهه فجر، نسبت به بازگشایی خزانه جواهرات ملی به منظور بازدید عموم با تهیه بلیت، از روز چهارشنبه ۱۲ بهمن تا ۲۲ بهمن (به جز روزهای پنج‌شنبه، جمعه و ایام تعطیل) از ساعت ۱۴ تا ۱۶:۳۰ اقدام کند.