کلیات

سابُّ النَّبی فردی است که به پیامبر اکرم(ص) دشنام دهد یا چیزی به پیامبر نسبت دهد که موجب تحقیر و نقص او شود. از نظر فقیهان، حکم ساب النبی قتل است. علت این حکم، وجوب حفظ احترام پیامبر و دفاع از دین است. در صدر اسلام، پیامبر به کشتن چند ساب‌النبی دستور داده بود. شماری از فقهای معاصر شیعه، اجرای این حکم را از اختیارات حاکم اسلامی دانسته‌اند. در دیدگاه اکثر فقهاء، سَبّ غیر پیامبر مانند سب خداوند، امامان و حضرت زهرا(س)، حکمی برابر با حکم سب النبی دارد.

مفهوم‌شناسی

ساب النبی، فردی است که به پیامبر دشنام دهد؛ یعنی به او چیزی نسبت دهد که موجب عیب و نقصش شود. سب‌النبی شامل هر نوع دشنام و ناسزا به پیامبر می‌شود؛از این رو بدگویی، زشت‌گویی، مسخره کردن و یا اهانت به حضرت محمد را دربر می‌گیرد.

سَبّ به معنای دشنام و ناسزا است. به گفته طریحی، دشنام یعنی توصیف مخاطب به چیزی که نقص وی به حساب آید. همچنین سب به نفرین و اهانت نیز معنا شده است. فقیهان مسلمان، سب را حرام دانسته و آن را شامل هتک حرمت، تحقیر و اهانت تعریف کرده‌اند.

حکم فقهی

فقیهان شیعه حکم ساب النبی را قتل دانسته‌اند و توبه را مانع کشتن وی نمی‌دانند؛ اگرچه ابوحنیفه از امامان مذاهب اربعه اهل سنت توبه ساب‌ّالنبی را مانع کشته شدن می‌داند. مبنای شرعی حکم سب‌النبی روایات متواتر و اجماع است. بیشتر فقها برای ایجاد عنوان ساب‌النبی و کیفر آن، داشتن قصد برای سب، عدم تقیه، عدم اکراه و عدم نادانی را شرط دانسته‌اند.

برخی همچون شهید ثانی سب النبی را از موارد ارتداد دانسته و حکم به قتل ساب النبی را به دلیل ارتداد می‌داند؛ اما بسیاری از فقهای شیعه عنوان «سبّ النبی» را برای کشتن سب‌کننده کافی دانسته و معتقدند حکم آن وابسته به عناوین دیگر مانند ارتداد نیست. فقهای اهل‌سنت نیز درباره ساب النبی در باب ارتداد بحث کرده‌اند و باب مستقل سب‌النبی ندارند. آیت الله خویی از فقهای شیعه، سب النبی را به عنوان یکی از گناهان و جرایم حدی به حساب آورده است. در بیشتر منابع حدیثی و فقهی، سب النبی در باب قذف یا پس از آن آمده است.

فلسفه حکم

بیشتر فقیهان وجوب حفظ احترام پیامبر اسلام(ص) را علت اصلی حکم سب‌النبی دانسته‌اند. دلایل دیگری نیز مانند حفظ و دفاع از دین گفته شده است.

اجرای حکم

نظر مشهور در فقه شیعه این است که هر مسلمانی اجازه دارد بدون اجازه امام یا حاکم شرع، سب‌کننده پیامبر را به قتل برساند؛ البته شرایطی مانند نداشتن ضرر مالی یا جانی در اجرای حکم شرط دانسته شده است. شیخ مفید اقدام بر چنین کاری را بدون اجازه امام، جایز ندانسته و اجرای این حکم را از اختیارات حاکم اسلامی می‌داند.

سابقه اجرای حکم

بنا بر برخی روایات در زمان پیامبر اکرم حکم ساب النبی اجرا شده است: برای نمونه محمد بن مسلم از امام محمد باقر(ع) نقل کرده که مردی از قبیله هذیل، پیامبر(ص) را دشنام می‌داد. وقتی این خبر به پیامبر رسید، فرمود: چه کسی خود را برای کشتن این فرد آماده می‌کند؟ دو نفر از انصار اعلام آمادگی کردند و کار را انجام دادند. همچنین در فتح مکه همه مشرکان و حتی ابوسفیان مشمول عفو پیامبر شدند؛ امّا چند نفر از جمله دو زن آوازه‌خوانی که پیامبر را هجو و استهزا می‌کردند، مورد عفو و بخشش قرار نگرفتند؛ بلکه پیامبر(ص) دستور داد تا این چند نفر را در هر کجا هستند، به قتل برسانند.

توهین به پیامبر اکرم در قرن اخیر نیز، با واکنش مسلمانان روبه رو شد.انتشار کتاب آیات شیطانی در مهر ۱۳۶۷ش (سپتامبر۱۹۸۸م) در لندن باعث شد مسلمانان در نقاط مختلف جهان علیه نویسنده و ناشر آن تظاهرات کنند. امام خمینی نیز فتوای قتل سلمان رشدی نویسنده کتاب را صادر کرد. همچنین به دنبال چاپ کاریکاتورهای توهین‌آمیز نسبت به پیامبر توسط روزنامه دانمارکی جیلاندپوستن در شهریور ۱۳۸۴ش (سپتامبر ۲۰۰۵م)، مسلمانان کالاهای دانمارکی را تحریم کردند. نشر کاریکاتورهای اهانت‌آمیز به پیامبر اکرم در مجله فرانسوی شارلی ابدو در سال‌های ۱۳۹۰و ۱۳۹۱ش، نیز سبب اعتراض مسلمانان در کشورهای مختلف شد.

سبّ غیر نبی

حکم سب غیر از پیامبر اسلام مانند سب خداوند، ملائکه و معصومان(ع) را نیز مانند حکم ساب النبی دانسته‌اند.

• سب خداوند و فرشتگان مقرب: برخی از فقیهان، کیفر سب خدا و فرشتگان مقرب او را با کیفر سب پیامبر برابر می‌دانند.^{[نیازمند منبع]}
• سب معصومان: برخی از فقیهان بر قتل کسی که به امام علی(ع) سب کند، حکم کرده‌اند^{[نیازمند منبع]} گرچه برخی این حکم را فقط مخصوص کسی دانسته‌اند که بر سب امیرالمومنین اصرار دارد. تعدادی از فقیهان، حکم سب دیگر ائمه را مانند حکم سب النبی دانسته ولی عده دیگر حکم آن را اگر عنوان دیگری مانند ارتداد یا فساد یا اهانت به پیامبر یا قذف داشته باشد، قتل اعلام کرده‌اند. همچنین تعدادی حکم سب بر حضرت زهرا(س) را برابر با سب‌النبی دانسته، و عده‌ای دیگر فقط در مواردی از آن که شامل سب‌النبی و یا قذف حضرت زهرا(س) می‌شود، حکم به قتل عامل آن داده‌اند.
• سب پیامبران: عده‌ای از فقیهان شیعه، سب همه پیامبران و عده‌ای دیگر، فقط سب پیامبرانی را که اسمشان در قرآن آمده، در حکم سب النبی می‌دانند، گروهی نیز حکم سب دیگر پیامبران را قتل نمی‌دانند.
• سب حضرت آمنه: برخی از فقها، سب آمنه، مادر پیامبر را در حکم سب خود پیامبر(ص) گرفته‌اند. برخی این برابری را مختص زمانی می‌دانند که اهانت به او به سب پیامبر منجر شود یا نسبت قذف به مادرش بدهند.