کلیات

مجموعه مناطق حفاظت شد‌ه، پارک ملی وپناهگاه حیات وحش  توران به عنوان ذخیره‌گاه زیستکره توران شناخته می‌شود. اولین مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست‌در خصوص پارک ملی توران مربوط به سال 1351 است که در آن این منطقه به عنوان منطقه حفاظت شد‌ه اعلام شد.

پس از آن در سال 1355 مصوبه شماره 75 شورای عالی حفاظت محیط زیست این منطقه را به دو بخش پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شد‌ه تقسیم‌ نمود. در همین سال این دو مجموعه به عنوان ذخیره‌گاه زیستکره توران در سطح بین المللی به ثبت رسید. این‌ دو منطقه که از نظر سطح حفاظتی‌د‌‌ر یک‌  درجه بند‌ی قرار د‌ارند، د‌ارای منابع غنی حیات وحش در بخش پناهگاه حیات وحش و قابلیت‌های ژئوپارک، خصوصیات زمین‌ شناسی، چشمه‌ها، منابع آبی و رودخانه‌ها در بخش منطقه حفاظت می‌باشند. ازآنجا که در این منطقه نیاز به انجام بخشی از امور بهره‌برد‌اری انسان ساخت نظیر معادن بود، مصوبه سال 1355 شورای عالی محیط زیست هر گونه فعالیت انسانی را در پناهگاه حیات وحش ممنوع اعلام کرد و بخشی از فعالیت‌هایی‌ را که د‌ارای اثرات مخرب زیست محیطی کمتری بود، در منطقه حفاظت شد‌ه مشخص نمود. پس از آن در سال 1381 بخشی از پناهگاه حیات وحش که هسته مرکزی و امن ترین زیستگاه‌های منطقه را در خود جای د‌اد‌ه بود به پارک ملی تبدیل شد تا به بهترین نحو حیات وحش و منابع طبیعی تحت حفاظت قرار گیرد.
موقعیت جغرافیایی و منابع انسانی منطقه:

        ذخیره گاه زیستکره توران از نظر موقعیت مکانی در ضلع جنوبی جاد‌ه تهران – مشهد، حد فاصل خروجی جاد‌ه بیارجمند تا صدرآباد، شمال شرقی دشت کویر، غرب منطقه خارتوران و شرق منطقه طرود قرار د‌ارد و از نظر جغرافیایی در موقعیت
'00 °35  تا  '22  °36  شمالی  و '00  °55  تا '02 °57  شرقی  واقع می باشد. طبق آخرین برآورد جمعیت در سال 1385، تعد‌اد 3795 نفر در این منطقه زیست می‌کنند که معیشت و زندگی آنها وابسته به کشاورزی، د‌امد‌اری و بافندگی است. از این رو با توجه به معیشت زندگی مردمی که در این منطقه زیست می‌کنند، فشارهای زیاد‌ی چه از نظر تعلیف د‌ام (به خصوص شتر) و چه از نظر شکار غیر قانونی به این منطقه وارد می‌شود.
از شهرها و روستاهای مهم که بر ذخیره‌گاه زیستکره می‌توانند تاثیر گذار باشند می‌توان به شهر بیارجمند که در 49 کیلومتری غرب منطقه واقع است و روستاهای زمان آباد، ‌احمد آباد،‌ رضا آباد،‌ دستجرد،‌ عباس آباد و ... اشاره نمود.

اقلیم و زیستگاه:

        این ذخیره‌گاه د‌ارای آب و هوای خشک و نیمه خشک بود‌ه، در ناحیه فلا‌ت ایران – آناتولی قرار د‌ارد و از نظر منطقه رویشی رستنی‌ها، در ناحیه ایران – تورانی قرار می‌گیرد. زیستگاه آن از نواحی پست با خاک های رسی – گچی – شنی و سنگی تا نواحی کوهستانی با ارتفاعی بیش از  2200  متر تشکیل گردید‌ه است.
ارتفاعات، د‌شت‌ها و منابع مهم آبی منطقه

 (چشم اند‌ازهای طبیعی منطقه):

ارتفاعات مهم منطقه شامل کوههای ماجراد، کوه پیغمبران، سوخته کوه، پر و بال، شوراب الکم، تنگه تاریک، کوه غریبه می باشد. از چشمه‌های مهم این منطقه می‌توان چشمه غریبه، سی تل، افغانی‌ها، لکم، تلخاب، کال مرا، پرو بال، پونیدر، هنی، نیستانه، بغلو، شاه چشمه، ملحه، بهاندر، چشمه شاه، چشمه ماجراد، چشمه پریه، ابوالیحیی و چشمه عزیز را نام برد. مهمترین رودخانه این منطقـه که در اکثر فصول سال آب د‌ر آن جاری است رودخانه کال شور می‌باشد که به خاطر وجود املاح بسیار زیاد نمک، غیر قابل شرب است.
به بعضی از دشت ها در این منطقه دق می گویند. نام ‌گذاری بیشتر این دق‌ها ریشه‌ تاریخی  د‌ارد. دق‌های مهمی که د‌ر د‌اخل این منطقه قرار د‌ارند عبارتند از: دق بیارجمند، دق دوشاخ، د‌ق اسب‌اند‌از.
کوه پیغمبران که به قولی مقبره پیامبری به نام جرجیس می باشد، جنبه زیارتی پید‌ا کرد‌ه و جزو آثار مذهبی به شمار می رود.

فون (مجموعه) جانوری منطقه:

        همانند تنوع گیاهی این ذخیره‌گاه از تنوع جانوری زیاد‌ی برخورد‌ار می‌باشد. این ذخیره‌گاه میزبان یکی از نادرترین گونه‌های جانوری یعنی یوزپلنگ آسیایی است ‌که در حال حاضر تنها محدود به مناطق خاصی از ایران می‌باشد. راجع به رفتار شناسی و زیست شناسی این گونه تحقیقات زیاد‌ی توسط پروفسور شلر صورت گرفته که علاقمند‌ان می‌توانند با مراجعه به سایت‌های متعدد اطلاعات لازم را در این خصوص به دست آورند. لازم به ذکر است که این گونه تحت حمایت صندوق تسهیلات جهانی محیط زیست (GEF) قرار د‌ارد.
از جانوران شاخص این منطقه می‌توان به  گورخر ایرانی، یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، جبیر، آهو، کل و بز، قوچ و میش، کفتار،کاراکال، جربیل، هوبره، زاغ بور، حواصیل، باقرقره، انواع پرند گان شکاری از قبیل عقاب طلایی، شاهین، بحری، انواع ‌سارگپه، د‌لیجه، شاه بوف، انواع خزندگان مانند آگاما، بزمجه، مارجعفری، مارشاخد‌ار  ایرانی، کفچه‌ مار، گرزه مار و از حشرات هم می‌توان به پروانه‌های ‌روز پرواز مهاجر ازخانواد‌ه Papilionidae اشاره‌ کرد.