کلیات

سامانه صبا به دنبال رفع دغدغه‌هایی ایجاد شده است که برای سال‌ها ذهن صنعت و صنعتگران را درگیر کرده بود. برخی از این دغدغه‌ها در زیر آمده است:

1. نبود اطلاعات کافی، قابل استناد و به‌روز در صنعت
2. شناسایی نادرست پتانسیل‌های داخلی و عدم اعتماد به فناوری بومی
3. نامأنوس بودن صنایع بالادستی ایران با ظرفیت‌های بی‌نهایتِ فناوری اطلاعات
4. دفن تجربیات صاحب‌نظران و بزرگان صنعت در پروژه‌های اجرا شده
5. عدم ارتباط سازنده میان صنعت و دانشگاه جهت هم‌آفرینی ارزش
6. نیازهای صنایع بالادستی ایران که ناشناخته مانده‌ و به آن‌ها پرداخته نشده است

در ذیل، به هر یک از این موارد و راه حل‌هایی که برای آن‌ها پیش‌بینی شده است می‌پردازیم تا با اهداف، چشم‌اندازها و فلسفه‌ی ایجاد سامانه صبا به خوبی آشنا شویم:

1. نبود اطلاعات کافی، قابل استناد و به‌روز در صنعت

یکی از دغدغه‌های اصلی و اساسی مدیران تصمیم‌گیر در سطح کشور و سرمایه‌گذاران دولتی و خصوصی در صنعت، این است که بخشی از تصمیمات آنان نه به دلیل سوءمدیریت، عدم توانایی در تصمیم‌گیری، نداشتن دانش کافی و یا سوءنیت، بلکه صرفاً به دلیل نبود اطلاعات صحیح و قابل استناد، به نتایج دلخواه منتج نمی‌شود!

ما در عصر اطلاعات زندگی می‌کنیم. عصری که در آن شخص یا گروهی که اطلاعات بیشتری در اختیار دارد، همواره برنده است. پیشرفته‌ترین کشورهای جهان از کوچک‌ترین و جزئی‌ترین اطلاعات نمی‌گذرند و در این کشورها آمار دقیق، صحیح و به‌روز، منشأ و منبع هر تصمیم‌گیری در سطح کلان است. این در حالی است که در کشور ما با وجود تلاش‌های فراوان و در طی سالیان طولانی، متأسفانه هنوز گشایشی در جمع‌آوری اطلاعات دقیق، حتی در حوزه‌ی صنایع بزرگ که مسأله‌ی بسیار تأثیرگذاری در رشد اقتصادی و توسعه پایدار است، ایجاد نشده است.

وجود آمار موجب می‌شود در تعیین چشم‌اندازها، ارزیابی رشد فعلی و پیش‌بینی رشد در آینده‌ی پیش رو، دیدِ دقیق‌تری داشته باشیم. آمار و اطلاعات دقیق و قابل استناد، مسأله‌ای بسیار حیاتی است که در طی فرآیند رشد صنایع کشور، شاهد نتایج اسف‌بارِ کمبود آن بوده‌ایم. متأسفانه بعضی مواقع در سطوح کلان کشور، تصمیماتی اتخاذ می‌شود که اتفاقاً با دلسوزی تمام و با تفکر و تأمل و صورت گرفته و فرآیندهای مهندسی نیز در آن جای داشته است، اما بعلت نقص یا نبود اطلاعات پایه‌ای کافی، نتایج آن تصمیم‌گیری‌ها به شکل پیش‌بینی‌شده به‌دست نیامده است.

اخیراً دولت پروژه‌ای را جهت پایش اطلاعات کشور معرفی نموده است که اهداف و چشم‌انداز آن فی‌الواقع ستودنی است و به ساختاری اصولی جهت جمع‌آوری اطلاعات کشور از سطوح مختلف مدیریتی می‌اندیشد؛ با این حال نقدهایی به آن وارد است که علی‌رغم اهداف متعالی، وجود توان اجرائی در دولت جهت رسیدن به اهداف نهایی این پروژه را با تردید مواجه می‌کند:

• عدم تمرکز بر موضوع خاص و گستردگی بیش از حد موارد و موضوعاتی که این پروژه مدعی جمع‌آوری اطلاعات از آن‌هاست، موجب می‌شود تحلیل، بررسی، صحه‌گذاری و استفاده از اطلاعات با مشکلات و خطاهای متعددی مواجه شود. طبق تعاریف ساختار دولت الکترونیک، زنجیره‌ی اطلاعاتی دولت باید از سامانه‌ها و بخش‌های متعددی تشکیل شود که هر بخش دارای استانداردها، حساسیت‌ها و سطوح امنیتی مختلف است؛ در نهایت، هر بخش از زنجیره‌ی اطلاعات می‌بایست جهت تجمیع و نتیجه‌گیری در هسته‌ی مرکزی ثبت شود. به نظر می‌رسد این موضوع در پروژه‌ی جدید دولت پیش‌بینی نشده است.
• منابع اطلاعاتی این پروژه‌ی جدید، همان منابع پیشین هستند؛ یعنی کمافی‌السابق در این پروژه‌ی جدید نیز همان افراد و سازمان‌ها، با همان سازوکار قبلی نسبت به تهیه و ثبت آمار اقدام می‌کنند؛ تنها تفاوت موجود با روش قبلی، استفاده از صفرویک‌های رایانه‌ای به جای اسناد کاغذی برای ثبت اطلاعات است!
• عدم استفاده از هوشمندی رایانه‌ها در تجمیع و تحلیل اطلاعات این پروژه، از دیگر مشکلات آن است. استفاده از سیستم‌های رایانه‌ای در این طرح، بستر انفورماتیک را به فضایی برای ذخیره‌سازی اطلاعات خام تقلیل داده است؛ در حالی که این بستر، پتانسیل بسیار بالایی در هوشمندی خود دارد که می‌توان از آن برای تحلیل و صحت‌سنجی اطلاعات استفاده نمود.
• افرادی که در ورود اطلاعات این پروژه دخیل هستند، بعضاً ذی‌نفع آن بوده و همین امر باعث می‌شود برخی اطلاعات خواسته یا ناخواسته به درستی وارد نشده و قابل استناد نباشد. حضور افراد بی‌طرف در جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات و همچنین صحه‌گذاری اصولی و به موقع آن، می‌تواند از بروز خطا تا حد زیادی جلوگیری کند.
• اطلاعات وارد شده در این پروژه، به موقع و در لحظه به‌روزرسانی نمی‌شود. این در حالی است که در عصر اطلاعات، داده‌ای که در یک سیکل کوتاه، منظم و معتبر به‌روزرسانی و بازبینی نشود، ارزشمند نیست!

موارد فوق بخشی از نقدها و سوالاتی است که در مرحله‌ی تحلیل این پروژه‌ی بزرگ به ذهن می‌رسد. تا جایی که تا به حال از جزئیات این پروژه در سایت‌های اطلاع‌رسانی دولتی و غیردولتی مطلع شده‌ایم، برای هیچ‌یک از موارد بالا راه حلی اندیشیده نشده است. با وجود تفکر تحسین‌برانگیزی که در پس‌زمینه‌ی این طرح قرار دارد، به‌نظر می‌رسد تا بلوغ این پروژه راه درازی در پیش داریم.

سامانه صبا با ایجاد یک سیستم تخصصی در حوزه‌ی اطلاعات صنایع بالادستی تلاش کرده است راه‌حلی منطقی، قابل اجرا و راهگشا برای کمبود اطلاعات دقیق صنعتی طراحی کند. اطلاعات این سامانه، به صورت روزانه توسط ده‌ها هزار صنعتگر معتبر بازبینی، به‌روزرسانی و تحلیل می‌شود و هر ساعت از شبانه‌روز به غنای آن افزوده می‌شود. همچنین این اطلاعات هر لحظه توسط سیستم هوشمند سامانه پایش، تحلیل، بازبینی و صحت‌سنجی می‌شود و دپارتمان‌های تخصصی سامانه صبا در صنایع مختلف نیز بر آن صحه می‌گذارند.

2. شناسایی نادرست پتانسیل‌های داخلی و عدم اعتماد به فناوری بومی

در بسیاری از موارد در صنایع مختلف دیده شده است که کارفرمایان دولتی و غیردولتی در سطوح خرد و کلان، نسبت به محصولات، تجهیزات و خدمات علمی فناوران بومی کشور شناخت یا اعتماد کافی را ندارند و همین مسأله موجب وارد شدن زیان سنگینی به کشور شده است. عدم استفاده از تجهیزات و خدمات بومی در سطح کلان، باعث دلسردی و خستگی دوچندانِ فناوران و نخبگان شده است. این مشکل اساسی، نه فقط از عدم اعتماد به فناوری بومی، بلکه از عدم شناخت نیز نشأت می‌گیرد. بسیاری از شرکت‌هایی که دارای توانایی‌ها و پتانسیل‌های بی‌نظیری بوده و در ساختاری علمی و اصولی در حال فعالیت هستند، از آنجا که تمام هزینه و وقت خود را برای ارائه محصول باکیفیت متمرکز می‌کنند، توان تأمین هزینه‌های گزاف رقابت با بازرگانان داخلی و تولیدکنندگان خارجی را در حوزه‌ی تبلیغات ندارند؛ همین امر باعث شده است معدود کارفرمایانی که مایل به حمایت و اعتماد به تولید بومی هستند نیز، اطلاعات و آشنایی کافی برای استفاده از خدمات این شرکت‌های توانا را نداشته باشند.

این مسئله، سامانه صبا را بر آن داشته است تا تمام توان خود را برای معرفی توانایی‌های بومی کشور به نهادهای تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز و کارفرمایان بزرگ صنعتی به کار گیرد. در این حوزه، سامانه صبا می‌تواند توانایی‌های شرکت‌های پیشرو در زمینه تجهیزات و خدمات صنعتی را به بهترین نحو و با گستردگی قابل توجهی به صنعتگران ارائه کند. بیش از 45000 کاربر ماهانه‌ی این سامانه، پتانسیل بسیار مناسبی را برای معرفی توانایی‌های بومی کشور ایجاد می‌نماید که تلاش سامانه صبا بر آن است که از این پتانسیل حداکثر انتفاع را به سوی شرکت‌های توانا سرازیر نماید.

3. نامأنوس بودن صنایع بالادستی ایران با ظرفیت‌های بی‌نهایتِ فناوری اطلاعات

ظرفیت‌های فناوری اطلاعات و بسترهای انفورماتیک برای ارزش‌آفرینی، افزایش بهره‌وری، مدیریت و کاهش هزینه‌ها و بهبود فرآیندها در صنایع بالادستی بی‌کران است؛ خوشبختانه بسیاری از شرکت‌های بزرگ و پیشرو از این ظرفیت‌ها استفاده می‌کنند و گام‌های بسیار تأثیرگذاری در جهت رسیدن به هدف نهایی که «تعالی سازمانی» است برداشته‌اند.

تعالی سازمانی در منابع مختلف با عبارات یکسانی تعریف نشده است؛ با این حال به صورت خلاصه، سازمان متعالی سازمانی است که با مدیریت صحیح تمامی منابع و ظرفیت‌های خود، در جهت ایجاد آینده‌ای پایدار گام برمی‌دارد و علاوه بر پیشرفت خود و کارمندانش، به پیشرفت و توسعه در سطح کلان کشوری نیز فکر می‌کند. همچنین سازمان متعالی از خلاقیت و ابتکار برخوردار است و همواره تلاش می‌کند هدف، مسیر و فرآیندهای خود را بهینه‌تر از پیش تعریف کند و تا حد امکان ارزش افزوده‌ی بیشتری ایجاد کند.

عدم استفاده از ظرفیت‌های فناوری اطلاعات در برخی سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ، باعث اتلاف بخش عظیمی از هزینه‌های سازمانی شده است. وجود فرآیندهای اضافی و نبود ساختاری برای اصلاح و بازبینی دائمی فرآیندها، آسیب‌های جدی در مرحله اول به سازمان‌ها و در مرحله دوم به کشور وارد می‌کند.

سامانه صبا همواره تلاش می‌کند سطح بهره‌وری در شرکت‌های صنعتی را رشد دهد. شناسایی و حذف فرآیندهای اضافی، بخشی از فعالیت‌هایی است که این سامانه در این راستا انجام می‌دهد. ما تلاش می‌کنیم با اتوماسیون مواردی مانند مدیریت وندورلیست‌های صنعتی، برقراری ارتباط سریع و لحظه‌ای بین صنعتگران، ارائه اطلاعات دقیق مورد نیاز شرکت‌ها و صنعتگران در هر ساعت از شبانه‌روز و سهولت در دسترسی به تمام اطلاعات، گام‌هایی است که ما را در کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و ایجاد ارزش افزوده یاری می‌رساند.

4. دفن تجربیات صاحب‌نظران و بزرگان صنعت در پروژه‌های اجرا شده

ما به‌عنوان افراد شاغل و فعال در صنعت و همچنین به‌عنوان فردی دغدغه‌مند، گاهی به شنیدن تجربیات و نظرات بزرگان صنعت می‌نشینیم. هر بار، سوالی که ذهن‌مان را آزار می‌دهد این است که با وجود چنین تجربیات ارزنده‌ای، چرا هنوز اشتباهاتی را تکرار می‌کنیم که قبلاً راه حل آن را یافته‌ایم؟ چرا در هنگام اجرای هر پروژه، با مشکلاتی روبرو می‌شویم که در پروژه‌های پیشین با آن‌ها روبرو شده‌ایم؟

استفاده از تجربیات هر صنعتگرِ فعال در هر پروژه در سطح کشور، باعث می‌شود مشکلات صنعتگران در سایر پروژه‌ها سریع‌تر از پیش برطرف شود و مشکلات مشابه در پروژه‌های مختلف دامن‌گیرِ صنعتگران نشود. متأسفانه پس از گذشت سال‌های طولانی، هنوز بستر مناسبی برای ارائه نکات علمی و تجربیات عملی در پروژه‌های صنعتی وجود ندارد، بستری که بتواند به خوبی معرفِ صنعتگران برتر و تجربیات آنان باشد.

سامانه صبا با ایجاد زیرسیستم‌های مختلف، زمینه‌ی این حرکت ارزشمند را فراهم آورده است:

• زیرسیستم پروژه‌ها که اطلاعات مربوط به هر پروژه‌ی صنعتی را به تفکیک ثبت و پایش می‌کند، به صنعتگران اجازه می‌دهد تجربیات خود را در صفحه‌ی اختصاصی هر پروژه به اشتراک بگذارند. این نظرات و علوم ارزشمند که پیش‌تر در بایگانی‌ها فرسوده می‌شد، هیچ‌گاه از صفحه‌ی پروژه حذف نمی‌شود، بصورت عمومی در صفحه پروژه‌ها نمایش می‌یابد و تا سال‌ها می‌تواند راهنمای ارزشمندی برای جوانان و صنعتگران کم‌تجربه‌تر باشد.
• زیرسیستم مقالات و مطالب، به صنعتگران امکان اشتراک‌گذاری دغدغه‌های خود را می‌دهد. آنان می‌توانند آخرین تحقیقات خود را با بزرگ‌ترین جامعه‌ی صنعتی ایران به اشتراک بگذارند و دیگران را از نظرات، تجربیات، اشتباهات و درس‌هایی که از هر اشتباه گرفته‌اند آگاه نمایند. مقالات سامانه صبا می‌تواند توسط کاربران سامانه امتیازدهی شود و افرادی که تخصص و دغدغه‌ی مشابه موضوع هر مقاله دارند، در بخش نظرات مقاله می‌توانند نکات فراموش‌شده‌ای را به آن بیفزایند. در بلندمدت، وجود یک بانک اطلاعاتی بسیار ارزشمند از تجربیات علمی و عملی صنعتگران در زمینه‌های مختلف را شاهد خواهیم بود که مشکلات ناشی از نبود آن مدت‌ها دامنگیر صنعت کشورمان بوده است؛ کما اینکه هم‌اکنون نیز در ابتدای این مسیر، شاهد انتشار مقالات ارزشمندی از طرف کاربران سامانه در این زیرسیستم بوده‌ایم.
• زیرسیستم شبکه اجتماعی سامانه صبا، ارتباط واقعی و اثربخشی میان صنعتگران برقرار می‌کند. برنامه‌ی بلندمدتِ سامانه صبا، ایجاد گروه‌هایی از افراد هم‌تخصص در صنایع مختلف است که تبادل اطلاعات بسیار ذی‌قیمتی را می‌توان در هر گروه شاهد بود. هر گروه از صنعتگران که تخصص‌های مشابه دارند، از سراسر کشور در کنار یکدیگر جمع می‌شوند و روزانه مشکلات، دغدغه‌ها و تجربیات خود را با سایرین به اشتراک می‌گذارند و از همکاران خود طلب کمک می‌کنند. درگیری روزانه با امور تخصصی و علمی، باعث رشد همگانی در تک‌تکِ اعضای گروه‌ها شده و باعث می‌شود هزینه‌های ناشی از کم‌تجربگی و نقص دانش در پروژه‌های صنعتی به کم‌ترین حد ممکن برسد.

سامانه صبا هیچ‌گاه اجازه نخواهد داد تجربیات صنعتگران مانند قبل در همان پروژه‌های صنعتی دفن شود؛ آن‌ها را به کار می‌گیرد و به همه‌ی افراد مرتبط اطلاع‌رسانی می‌کند تا شاهد شکوفایی و ایجاد ارزش افزوده دوچندان در صنایع بالادستی کشور باشیم.

5. عدم ارتباط سازنده میان صنعت و دانشگاه جهت هم‌آفرینی ارزش

سال‌هاست که از زبان مسئولین کشور، لزوم برقراری ارتباط مؤثر میان صنعت و دانشگاه را می‌شنویم. بسیاری از صنعتگران و دانشگاهیان از صمیم قلب خود باور دارند که ایجاد این ارتباط، می‌تواند تحولی شگرف در تعالی صنایع بالادستی ایجاد کند. کارفرمایان و نهادهای بزرگ صنعتی، همواره نیازمند انجام پروژه‌های تحقیقاتی توسط معتبرترین و فعال‌ترین نهادهای علمی و دانشگاهی هستند. با وجود فعالیت‌های متنوعی که در زمینه‌ی برقراری این ارتباط صورت گرفته‌است، هنوز بجز انگشت‌شمار نهادهایی که از پتانسیل دانشگاه‌ها به نحو نسبتاً سازنده‌ای استفاده می‌کنند، شاهد موفقیت چشمگیری در این مسأله نیستیم.

سامانه صبا با هدف هم‌آفرینی ارزش در صنایع بالادستی وارد عرصه‌ی برقراری ارتباط میان صنعت و دانشگاه شده‌است. در زیرسیستم‌هایی مثل اطلاعات دانشگاه‌ها، مقالات و مطالب، پروژه‌ها و شبکه‌ی اجتماعی که پیش‌تر نیز بخشی از آن‌ها بررسی شد، ارتباط میان صنعت و دانشگاه به نحو مناسبی برقرار می‌شود. مقالات اساتید، دانشجویان و محققین نباید محدود به محیط دانشگاه و جشنواره‌های علمی باشد و بایستی در یک فضای صنعتی مورد بررسی صنعتگران قرار گیرد تا واقعاً مفید باشد.

دانشجویانی که در سامانه صبا ثبت نام می‌کنند، می‌توانند پس از فارغ‌التحصیلی در بسترهای سامانه صبا شغلی متناسب با تحصیلات خود پیدا کنند. اساتید دانشگاه قادر خواهند بود نکات ارزشمندی که حاصل زحمات بی‌دریغ آنان در فضاهای علمی است، در گروه‌های صنعتی به اشتراک بگذارند و تجربیات عملی را نیز ببینند و بشنوند. نهادهای دولتی بزرگ، کارفرمایان و شرکت‌های صنعتی نیز امکانِ اعلام، تأمین و برطرف کردن نیازهای علمی و تحقیقاتی خود را در این بستر خواهند داشت.

امید که چشم‌انداز سامانه صبا در عرصه‌ی هم‌آفرینی ارزش با برقراری ارتباط میان صنعت و دانشگاه به حقیقت بپیوندد و بالاخره پس از تلاش‌های فراوانی که بی‌نتیجه مانده بود، نتیجه‌ی این تلاش دلسوزانه را در سال‌های آتی در صنایع بالادستی ایران شاهد باشیم.

6. نیازهای صنایع بالادستی ایران که ناشناخته مانده‌ و به آن‌ها پرداخته نشده است

بنیانگذاران سامانه صبا پیش از راه‌اندازی این سامانه، سال‌ها مشغول امکان‌سنجی و بررسی بزرگ‌ترین مشکلات و معضلات صنعتگران و دانشگاهیان بوده‌اند. حاصل دریافت پروپوزال‌های مختلف، بررسی مشکلات صنعتگران و شنیدن دغدغه‌های آنان به صورت رودررو، پنج مشکل اساسی فوق بوده‌است که برای هر یک از آن‌ها راه‌حل‌هایی اندیشیده شده است.

شعار سامانه صبا «رفع مشکلات صنعت تا جایی که با بسترهای انفورماتیک ممکن باشد» است. بنابراین ما همواره مشتاق شنیدن نظرات صنعتگران هستیم و از آن بشدت استقبال می‌کنیم. همچنین امیدواریم با رشد بیش از پیشِ جامعه صنعتگران سامانه صبا، روز به روز تعداد این نظرات، پیشنهادات و دغدغه‌ها افزایش یابد.