کلیات

انسان بايد در سفر، نمازهای چهار ركعتی را دو رکعت (شكسته) بخواند به شرط آن كه مسافرتش (رفت و برگشت) از هشت فرسخ شرعی كه حدود ۴۵ كيلومتر است كمتر نباشد.

۱ - آیه نماز مسافر

«و اذا ضربتم فی الارض فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصّلوة ان خفتم ان یفتنکم الّذین کفروا انّ الکافرین کانوا لکم عدوّاً مبیناً؛

 و هنگامی که سفر کنید گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید اگر از فتنه (و خطر) ‌کافران بترسید، زیرا کافران برای شما دشمن آشکاری هستند». در این آیه به مساله‌ نماز مسافر اشاره کرده می‌فرماید: در مسافرت نماز را کوتاه کنید. در این آیه از سفر تعبیر به («ضرب فی الارض» شده است زیرا مسافر زمین را به هنگام سفر با پای خود می‌کوبد.
در این جا سؤالی پیش می‌آید و آن این که در آیه فوق مسافر نماز قصر مشروط به ترس از خطر دشمن شده است، در حالی که در مباحث فقهی می‌خوانیم نماز قصر یک حکم عمومی است و تفاوتی در آن میان سفرهای خوفناک یا امن و امان نمی‌باشد، روایات متعددی که از طرق شیعه و اهل تسنن در زمینه‌ی نماز قصر وارد شده است نیز این عمومیت را تایید می‌کند. با توجه به تفسیر آیه در روایات فراوان اسلامی نماز مسافر اختصاصی به حالت ترس ندارد و بر همین دلیل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز در مسافرت‌های خود و حتی در مراسم حج (در سرزمین منی) نماز شکسته می‌خواند.

۲ - شرائط نماز مسافر

ضمناً باید توجه داشت که شرایط نماز مسافر، مانند شرایط و خصوصیات سایر احکام اسلامی در قرآن نیامده است بلکه در سنت به آن اشاره شده است. ۱ـ از جمله این که نماز قصر در سفرهای کمتر از هشت فرسخ نیست زیرا در آن زمان مسافر در یک روز معمولاً هشت فرسخ راه را طی می‌کرد. ۲ـ و نیز افرادی که همیشه در سفرند و یا سفر جزء برنامه‌ی زندگانی آن‌ها شده است از این حکم مستثنا هستند زیرا مسافرت برای آن‌ها جنبه‌ی عادی دارد نه جنبه فوق العاده.
۳ـ و نیز کسانی که سفرشان سفر معصیت است مشمول این قانون نمی‌باشند زیرا این حکم یک نوع تخفیف الهی است و کسانی که در راه گناه سفر می‌کنند نمی‌توانند مشمول آن باشند. ۴ـ و نیز مسافر تا به حد ترخص نرسد (نقطه‌ای که صدای اذان شهر را نشنود و یا دیوارهای شهر را نبیند) نباید نماز قصر بخواند زیرا هنوز از قلمرو شهر بیرون نرفته و عنوان مسافر به خود نگرفته است و همچنین احکام دیگری که در کتب فقهی مشروحاً آمده و احادیث مربوط به آن را محدثان در کتب حدیث ذکر کرده‌اند.

۳ - حد ترخص

مسافر، زمانی بايد نمازش را شكسته بخواند كه از حد ترخص بگذرد، يعنی حداقل به مقداری دور شود كه ديوارهای محل اقامتش را نبيند يا اذان آن جا را هم نشنود و چنانچه قبل از آن بخواهد نماز بخواند، بايد تمام بخواند. اگر مسافر از جايی كه نمازش تمام است، مثل‌ وطن، حداقل چهار فرسخ می‌رود و چهار فرسخ بر می‌گردد، نمازش در اين سفر هم شكسته است. مسافری كه به وطنش بر می‌گردد، وقتی ديوار وطن خود را ببيند يا صدای اذان آنجا را بشنود، نمازش تمام است.

۴ - وطن

وطن جايی است كه انسان برای زندگی هميشگی خود اختيار كرده است خواه در آنجا به دنيا آمده باشد و وطن پدر و مادرش باشد و يا خودش آنجا را برای زندگی اختيار كرده است.
اگر جايی می‌رود كه دو راه دارد، يك راه آن كمتر از هشت فرسخ و راه ديگر، هشت فرسخ يا بيشتر باشد، اگر از راهی برود كه هشت فرسخ است، بايد نماز شكسته بخواند و اگر از راهی برود كه هشت فرسخ نيست، بايد نماز را تمام بخواند.

۵ - کامل خواندن نماز مسافر

مسافر در دوصورت بايستی نمازش را تمام بخواند.
۱. در جايی كه می‌داند و يا قصد دارد ده روز بماند.
۲. در جايی كه سی روز با تردید مانده است؛ يعنی معلوم نبوده، می‌ماند يا می‌رود و تا سی روز به حالت ترديد مانده و جايی هم نرفته است كه در اين صورت از روز سی و يكم بايد نماز را تمام بخواند.

۶ - عمل به فتوا

در مسأله نماز مسافر هر شخصی موظف است فتوای مرجع تقلید خود را به‌دست آورده و بنابر آن عمل نمايد. به عنوان مثال بنابر فتوای آیت‌اللَّه العظمی خامنه‌ای (مدظله): كسی كه سفر مقدمه كار اوست، يا شغل او در سفر است نيز به كسی كه شغل او سفر است مثل راننده ملحق می‌شود يعنی بايد بعد از سفر اول نماز را تمام و روزه‌اش را بگيرد.