کلیات

"جشن نیکوکاری" رویدادی است که هر ساله در نیمه دوم اسفندماه و در آستانه سال نو، با هدف نهادینه کردن سنت حسنه احسان و نیکوکاری، بسیج منابع عمومی کشور در تأمین مایحتاج خانواده‌های نیازمند و کمک به تحکیم بنیان خانواده‌های محرومان با جمع‌آوری هدایا و کمک‌های مردمی و سپس توزیع آن‌ها در میان محرومان کشورمان اجرا می‌شود.
ایرانیان نیکوکار در برابر نیازها، مشکلات و گرفتاری‌های هموطنان خود نه تنها احساس بی‌تفاوتی نمی‌کنند، بلکه برخود لازم می‌دانند که در اینگونه موارد به یاری آن‌ها بشتابند. همه ساله در آستانه حلول بهار رسم بر این است که مردم علاوه بر تغییر و تحول در وضع زندگی و ظواهر خود و خانه تکانی و خرید میوه و شیرینی و تهیه لباس و پوشاک نو برای خود و فرزندان، رسیدگی به امور محرومان و مستضعفان که از توانایی مالی لازم برای اینگونه امور را ندارند فراموش نکرده و آن‌ها را در شادی خود شریک می‌کنند.
این رویداد ملی با همکاری صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران و کمیته امداد امام (ره) با نام «جشن نیکوکاری» برگزار می‌گردد و کمیته امداد امام (ره) پس از جمع‌آوری هدایای مردمی اعم از وجوه نقدی و کالایی اقدام به توزیع آن‌ها در بین محرومان می کند.

کارکرد‌های جشن احسان و نیکوکاری

جشن نیکوکاری صرف نظر از هدایایی که طی آن جمع آوری می‌شود به لحاظ معنوی، اجتماعی و فرهنگی دارای کارکرد‌های ویژه‌ای است که از جمله آن‌ها می‌توان به گسترش و تقویت هرچه بیشتر فرهنگ احسان و انفاق، کمک به همنوع و انسجام اجتماعی اشاره کرد.
انسان برای آسایش و آرامش خود نیازمند دیگران است و همین نیاز او را به مشارکت با دیگران تشویق می‌کند؛ دیگرانی که در اسلام از آن‌ها با عنوان برادران دینی یاد شده است. البته برادری دینی، امری لفظی و تشریفاتی نیست، بلکه آثاری دارد که از جمله آن تعاون و عهده داری امور همدیگر است. هر توانمندی می‌تواند با به عهده گرفتن امری از امور جامعه و کمک به نیازمندان، در اداره و تأمین اجتماع سهیم باشد. هفته احسان و نیکوکاری، فرصتی مناسب برای آراسته شدن به این صفات والای اخلاقی و دینی است.

 ریشه و منشأ احسان و نیکوکاری

بی گمان احسان و نیکوکاری ویژه انسان‌هایی است که در مسیر هدایت قرار گرفته و کمال را از خداوند می‌جویند. دوری از خصلت‌های ناپسند موجب می‌شود تا دست کمک و یاری دیگرانی که به سوی ایشان دراز شده را بفشارند و به آنان یاری و مدد رسانند. از نعمت‌های به دست آمده و خداداد در راه خدا انفاق کنند و از هر توان و نیرویی که خداوند به ایشان داده، در راستای تکامل فردی و اجتماعی بهره گیرند. از این رو می‌کوشند تا نیاز‌های فردی و اجتماعی و نیز روحی و مادی دیگران را به هر طریق ممکن برطرف سازند. کمک و تعاون به عنوان اصول اصلی نیکوکاری همراه با بخشندگی عاملی می‌شود تا همگرایی اجتماعی در ایشان با نوع دوستی تقویت شود.
ریشه و منشأ نیکوکاری را باید در ایمان حقیقی افراد دانست؛ زیرا تنها مؤمنان با پذیرش خالقیت و ربوبیت الهی و نیز باور به روز رستاخیز و مسئله پاداش و کیفر در آخرت است که به احسان و نیکوکاری روی می‌آورند و به عنوان بنده خاص الهی در خدمت به دیگران می‌کوشند و از هیچ کوشش و تلاشی برای رفع و دفع نیاز‌های متنوع دیگران دست نمی‌شویند.
آیات بسیاری از قرآن، ایمان و عبودیت از انسان را به عنوان عوامل اصلی نیکوکاری و احسان انسان برشمرده است که می‌توان به آیات  ۸۳ و ۸۵ سوره مائده و آیات ۸۰ تا ۱۲۲ سوره صافات اشاره کرد؛ زیرا بندگی خدا به معنای آن است که دیگران هم، چون آفریده‌های الهی از کرامت و شرافت آفرینش الهی برخوردار می‌باشند و مؤمن به عنوان وظیفه شرعی و اخلاقی بر خود فرض می‌بیند تا به دیگر آفریده‌های الهی نیکی کند تا شرایط مناسبی برای دست یابی به هدایت الهی و رشد و تکامل فراهم آید و دیگران نیز بتوانند در مسیر تکامل قرارگیرند و به سعادت دست یابند.

آثار احسان و نیکوکاری از منظر قرآن

در انسان شناسی اسلامی، اگر انسان سرمایه هستی خود را صرفا صرف امور دنیوی کند، گرفتار خسران می‌شود، ولی اگر آن را برای رسیدن به ابعاد تعالی بخش هزینه کند، در مسیر رستگاری گام برداشته است. به همین دلیل، احسان و نیکی در حق دیگران، به معنای گذشت از منافع مادی برای رسیدن به خیر و منفعت اخروی است و مشارکت در آثار فردی و اجتماعی نیز در پرتو چنین هدف والایی معنا و مفهوم می‌یابد.
در برخی آیات نورانی قرآن کریم، آثار و برکات الهی احسان و نیکوکاری چنین مطرح شده است:
ـ. «برای کسانی که نیکی کردند، در این جهان نیکی است و بی گمان سرای واپسین بهتر است؛ چه خوب است سرای پرواپیشگان!»
ـ. «پس، خدا پاداش این جهان و پاداش نیکوی سرای آخرت را به آنان ارزانی داشت و خداوند نیکوکاران را دوست دارد».



آثار و برکات احسان و نیکوکاری

احسان و نیکی به دیگران، مانند دیگر اعمال نیکو آثار و برکاتی، چون ایمنی از خطرات قیامت، خشنودی خداوند و ثوابی معادل رزمندگان و شهیدان بدر و احد به همراه دارد. امام صادق علیه السلام درباره احسان و نیکوکاری می‌فرماید: «اگر از منزلت مؤمن در پیشگاه خدا آگاه باشید، در برآوردن حاجت او کوتاهی نخواهید کرد». نیز از ایشان است که: «هر کس مؤمنی را شاد کند، پیامبر اکرم را شاد کرده و برآوردن حاجت مؤمن، مایه دفع بیماری‌هایی از قبیل: جنون، جذام و پیسی است». مقدس اردبیلی، فقیه نامدار شیعه نیز در یکی از کتاب هایش درباره احسان و نیکوکاری می‌نویسد: «کسی که در پی حاجت و رفع نیاز برادر دینی اش باشد، خداوند متعالی نیز در صدد رفع نیازمندی‌های او خواهد بود».



احسان و نیکوکاری از راه‌های تعدیل ثروت در جامعه اسلامی

از جمله راه‌های تعدیل ثروت در جامعه اسلامی، سنت نیک احسان و نیکوکاری است که آیین اسلام تأکید زیادی بر آن دارد. ثروت ثروتمندان، امانتی الهی است تا افزون بر آنکه خود از آن بهره مند می‌گردند و به قدر نیاز آن را مصرف می‌کنند، مازاد بر نیاز خویش را به دستگیری از نیازمندان تخصیص دهند. در این صورت، افزون بر برطرف شدن نیاز نیازمندان، روحیه افزون طلبی در جامعه به تعادلی نسبی می‌رسد.



نیکوکاری در کشور‌های دیگر

در آمریکا بخشش، تاریخی دیرینه دارد و به صورت یک فرهنگ عامیانه مرسوم گشته است. بسیاری از دانشگاه‌های کنونی آمریکا یا توسط وقف‌های ارضی و مالی احداث شده‌اند، و یا توسط هدایای افراد خیّر به فعالیت‌های علمی خود ادامه می‌دهند.
در میان اعمال بخششی که در تاریخ آمریکا (به غیر از موارد فراوان موسسات آموزش عالی همانند تاسیس دانشگاه هاروارد) معروف می‌باشد، می‌توان به تاسیس ۱۰۵ کتابخانه عمومی توسط اندرو کارنگی، و اهدای ۲۰۰ میلیون دلاری به ان پی آراشاره کرد. بسیاری از پارک‌های ملی آمریکا نیز (همانند پارک ملی گراند تیتون) توسط ثروتمندان و برای حفظ طبیعت و عموم خریداری شدند.

• در مورد کمیته امداد امام خمینی (ره) در ویکی تابناک بیشتر بخوانید