كليات

ویتامین دِ  گروهی از ویتامین‌های محلول در چربی هستند، که باعث افزایش میزان جذب کلسیم، فسفات و منیزیم در روده می‌شوند و از این طریق، بر رشد و استحکام استخوان‌ها کمک می‌کنند. این ویتامین‌ها علاوه بر این دارای چندین عملکرد حیاتی دیگر نیز در بدن انسان هستند. مهم‌ترین انواع ویتامین دی در بدن انسان، ویتامین دی۳ یا کوله‌کلسیفرول و ویتامین دی۲ یا ارگوکَلسیفرول هستند.

منبع اصلیِ طبیعی این ویتامین، تولید کوله‌کلسیفرول در لایه‌های ژرف‌تر روپوست توسط یک واکنش شیمیایی وابسته به تابش خورشید به ویژه پرتو فرابنفشِ بی (UVB) است.ارگوکلسیفرول و کوله‌کلسیفرول، موجود در غذاها و مکمل‌ها نیز قابل جذب هستند. تنها گوشت برخی از ماهی‌های پرچرب مانند سالمون، ساردین، شاه ماهی و برخی دیگر از ماهی‌های چرب، حاوی مقدار قابل توجهی از این ویتامین هستند که خود فرایند سرخ کردن هم می‌تواند نیمی از ویتامین دی آن‌ها را از بین ببرد.

۲۰ دقیقه ماندن در برابر نور خورشید با این شرط که ۴۰ درصد پوست بدن در معرض آفتاب باشد نیاز روزانه بدن را تأمین می‌کند. البته عواملی مثل موقعیت جغرافیایی، فصل، سن، رنگ پوست و مصرف کرم‌های ضدآفتاب، میزان تولید ویتامین دی به‌وسیله پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

ویتامین دی جذب‌شده از غذاها یا تولیدشده در لایه‌های پوستی، در ابتدا ترکیبی غیرفعال است که پس از طی مراحل هیدروکسیل‌دار کردن در کبد و سپس کلیه‌ها، فعال می‌شود. ترکیبی موسوم به کلسیتریول، فُرم فعال و دارای عملکرد ویتامین دی است.^[۱۴] ویتامین دی قادر به تولید در بدن بسیاری از پستانداران در صورت تابش کافی نور آفتاب است؛ بنابراین این ماده در واقع نوعی ویتامین نبوده و نوعی هورمون به‌شمار می‌آید که فعالانه به رشد مغز یاری می‌دهد و برآورد می‌شود که با ۲۰۰ تا ۲۶۰۰ ژن تعامل داشته باشد.

برآیند این تعاملات از بهبود میزان منیزیم، فسفر و کلسیمِ استخوان‌ها، تا کارکردِ بهتر سیستم ایمنی، تعادل هورمون‌های پاراتیروئیدی، دستگاه جنسی، نیروی ماهیچه‌ای، چرخهٔ خواب و بیداری و انواع سوخت‌وسازهای بدن است؛که همچنین از راه ترجمه ژن‌های هسته سلول به رشد سلول‌ها نیز کمک می‌کند.

با این‌که تأثیرات ویتامین دی، بسیار گسترده‌است، اما معمولاً کمبود این ویتامین را بیشتر مرتبط به پوکی استخوان‌ها، عدم تعادلِ میزان هورمون‌های پاراتیروئیدی و ضعف سیستم ایمنی بدن در نظر گرفته می‌شود.

این ویتامین نقشی بسیار اساسی در جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها و کمک به بهبود آن‌ها حتی بیماری‌های تنفسی و ساده؛ از سرماخوردگی تا کرونا، (Covid-19)^[۱۸] کارکردِ درستِ بسیاری از ژن‌ها، رشد و نمو صحیح و بهترِ اطفال حتی در سنین آتی آن‌ها دارد، به طوری که کسانی که در سنین پایین دچار کمبود ویتامین دی نبوده‌اند، در مراحل بعدیِ رشد خود نیز، بسیار سالم‌تر بوده‌اند.

عملکردها

این ویتامین با بسیاری از ژن‌ها و دستگاه‌های بدن در ارتباط است؛ مثلاً به دلیل افزایش نیروی عضلات، زایمان زنان بهبود پیدا می‌کند چرا که عضلات آن ناحیه هم قوی‌تر می‌شود و بچه‌ای که به دنیا می‌آید سالم‌تر و در مقابل بیماری مصون‌تر خواهد بود چرا که این ویتامین به‌شدت با سیستم ایمنی و عضلات، مغز، استخوان، غدد و … در تعامل است.

اگر مادرِ طفل کمبود ویتامین دی نداشته باشد، طفل نیز ویتامین دی مناسب را دریافت می‌کند و همین‌طور شیری که مادر می‌دهد، مقدار لازمِ ویتامین دی را خواهد داشت هر چند که به‌شدت نیز توصیه می‌شود که از بدو تولد، دادنِ مکملِ ویتامین دی به طفل آغاز شود^[۱۹]

این ویتامین بر همهٔ بیماری‌هایی که به نام بیماری‌های خود-ایمنی شناخته شده‌اند به‌شدت تأثیر گذار است؛ به عنوان مثال ممکن است که بیماری را بهبود بخشد یا پیشرفت بیماری را متوقف کند یا سرعتش را کاهش دهد.

کلسیم و ویتامین دی، دو ماده مغذی مختلف و مهم برای بدن هستند. هر کدام وظایفی به عهده دارند. کلسیم عنصری است که نقش ۹۹ درصدی در استخوان‌سازی بدن به‌خصوص در دوران کودکی، نوجوانی و بلوغ را به عهده دارد. ویتامین دی نیز در جذب کلسیم نقش مهمی ایفا می‌کند. کمبود این ویتامین باعث می‌شود کلسیم نتواند در بدن به عمل برسد. در نتیجه، جذب، ذخیره و کارکرد کلسیمِ کاهش یافته و بدن با اختلالات متعددی مواجه می‌شود. به همین دلیل این دو ماده مغذی به هم وابسته هستند و مصرف همزمان آن‌ها ضروری است. در واقع این دو مثل دو کفه ترازوی متضاد هستند در صورتی که فقر ویتامین دی داشته باشید کلسیم بیشتری نیاز دارید تا استخوان‌های سالمی داشته باشید و اگر ازدیادِ ویتامین دی داشته باشید لزوماً نیاز به مقدار زیادی کلسیم برای داشتن استخوان‌های قوی ندارید، در واقع این دو همدیگر را کامل و متعادل می‌کنند. در نتیجه این ویتامین برای کسانی که در رشد هستند یا ورزشکارند باید در نظر گرفته شود.

همچنین خواص ضد سرطانی این ویتامین در ابعاد وسیعی آزمایش و اثبات شده‌است. بیماری‌های پوستی مزمنِ خود-ایمنی مانند پیسی و پسوریازیس، توسط گروهی از دکترها و محققان در برزیل، از طریق تجویز "۳۵۰۰۰ واحد ویتامین دی، هر روز برای شش ماه و برای جلوگیری از عوارض احتمالیِ ازدیادِ ویتامین دی، کم کردن کلسیم مصرفی در تغذیه و بسیار آب خوردن (روزانه ۲٫۵لیتر)" نتایجِ بهبود شدید بیماری پیسی و برای بیماری پسوریازیس، بعضاً حتی درمانِ کامل، حاصل شده‌است.