کلیات

افراد برای سرمایه گذاری در بازار سهام، از طریق قیمت سهام، صورت‌های مالی و میزان بازده در صنعت، سهام مد نظر خود را انتخاب می‌کنند و اقدام به خرید و فروش آن می‌کنند. قیمت یک سهم، مهمترین موارد در انتخاب یک سهم می‌باشد؛ اما، در کنار آن شاخص‌های قیمتی و ارزیابی آنها نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در بازار سرمایه شاخص‌های زیادی  توسط متخصصان در این زمینه معرفی شده است که کاربردهای متفاوتی دارند. از این شاخص‌ها و ابزارهای کمکی مالی دیگر برای پیش‌بینی روند بازار استفاده می‌شود. هر شاخص، متغیر مختص خود را دارد و با شاخص‌های دیگر قابل مقایسه نمی‌باشد. در نتیجه، هر شاخص را باید نسبت به خود و در بازه زمانی مورد مقایسه و بررسی قرار داد. برای بررسی شاخص‌ها می‌توانید به سایت شرکت و مدیریت بورس ایران به نشانی www.tsetmc.com مراجعه کنید. در بازار سرمایه 8 شاخص مهم اساسی وجود دارد که توسط فعالان در این حوزه مورد استفاده قرار می‌گیرد که به شرح زیر است:

• شاخص کل قیمت در بورس اوراق بهادار TEPIX
• شاخص قیمت و بازده نقدی (درآمد کل) TEDPIX
• شاخص صنعت و شاخص مالی
• شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX)
• شاخص بازار اول و بازار دوم
• شاخص ۵۰ شرکت برتر
• شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

تعریف انواع شاخص ها در بازار سرمایه

کلمه "شاخص" از ترجمه (Index) که به معنی نشانگر یا بیانگر عددی است، گرفته شده است. با استفاده از این عدد می‌توان تغییرات ایجاد شده برای یک متغیر یا چند متغیر را در بازه زمانی خاص مورد بررسی قرار داد. شاخص در بورس عددی است که روند صعودی و یا نزولی در بازار را نمایش می‌دهد. همانطور که در ابتدای مقاله بیان کردیم، در بازار سرمایه چندین شاخص وجود دارد که هر کدام جنبه‌های خاصی را نمایش می‌دهند. به دست آوردن هر یک از این شاخص‌ها رابطه‌ای جداگانه دارد که برای استفاده از آن باید کارکرد آن را بدانیم. در میان این شاخص‌ها، برخی دارای اهمیت‌های ویژه‌ای در میان فعالان بازار هستند. در ادامه، هر یک از این شاخص‌ها را به صورت کامل توضیح خواهیم داد.

شاخص کل

شاخص کل قیمت که به صورت شاخص کل معروف است، نشان‌دهنده تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها در کل بازار است. بیان کننده میانگین افزایش و کاهش قیمت سهام در بازار را بیان می‌کند. این تغییرات نسبت به سال پایه بیان می‌شود. سال پایه، سالی است که در آن نوسانات قیمتی کمتر بوده و به عنوان مبدا در نظر گرفته می‌شود. این شاخص همان شاخصی است که به صورت عمومی اطلاع‌رسانی می‌شود و رشد و افت بازار را نمایش می‌دهد. شاخص کل از رابطه زیر به دست می‌آید:

شاخص قیمت در بورس اوراق بهادار TEPIX

از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس می‌توان به شاخص قیمت (TEPIX) اشاره کرد که بیانگر روند عمومی تغییر قیمت سهام همه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار می‌باشد. در این شاخص بر خلاف شاخص کل، سود تقسیمی شرکت‌ها در این شاخص لحاظ نمی‌شود. در این شاخص، وزن شرکت‌ها تاثیری موثر بر آن دارد. به عبارتی، هر چه شرکت بزرگتر باشد، تاثیر آن بر شاخص قیمت نیز بیشتر خواهد شد.

شاخص قیمت و بازده نقدی (درآمد کل) TEDPIX

شاخص بازدهی یا شاخص قیمت و بازده نقدی که به صورت اختصاصی با  TEDPIX نمایش داده می‌شود، جزء شاخص‌های اصلی بازار سرمایه می‌باشد. این شاخص بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است. به بیان دیگر، تغییرات شاخص قیمت بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس است. در واقع، شاخص بازدهی تغییرات قیمت سهام و سودهای سالیانه‌ای را که شرکت‌ها به شما پرداخت می‌کنند، محاسبه می‌کند.

شاخص صنعت و شاخص مالی

شرکت‌ها بر اساس فعالیتشان در بازار سرمایه تقسیم‌بندی می‌شوند. شرکت‌های تولیدی و خدماتی اصلی‌ترین شرکت‌های بورس به شمار می‌آیند که حدود 60 درصد شرکت‌های فعال این بازار را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، مشاوره مالی و شرکت‌های تامین سرمایه جز خدمات مالی محسوب می‌شوند. شرکت در گروه اول در دسته شاخص صنعت و شرکت در گروه دوم در دسته شاخص مالی قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال؛ شرکت‌های پتروشیمی جزء شاخص صنعت و شرکت‌های تامین سرمایه در شاخص مالی دسته‌بندی شده‌اند. شیوه محاسبه هر دو شاخص بر اساس میانگین موزون شرکت‌های فعال در آن شاخص هستند. به عبارتی دیگر، این شاخص‌ها همانند شاخص کل قیمت محاسبه می‌شود و تنها تفاوت آن در این است که، در شاخص صنعت و مالی تعداد شرکت‌ها متفاوت می‌باشد.

شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX)

اغلب برخی از شرکت‌های حقوقی مالکیت اصلی شرکت‌های سهامی را بر عهده می‌گیرند. زمانی که یک شرکت یا شخص حقیقی و یا حقوقی درصد بالایی از سهام یک شرکت را خریداری کند جزء سهامدار اصلی آن شرکت شناخته می‌شود. این سهام‌ها معمولا به عنوان سهام فعال در بازار معامله نمی‌شود. در نتیجه، شناوری سهام به درصدی از سهام شرکت‌ها گفته می‌شود که نزد سرمایه گذاران قرار دارد و قابلیت خرید و فروش دارد و به هدف نگهداری و کنترل شرکت خریداری نشده است. شاخص شناوری همه سهام‌ها در سایت شرکت مدیریت و فناوری بورس نمایش داده می‌شود. شاخص سهام آزاد شناور، تغییرات آن بخش از سهام یک شرکت را محاسبه می‌کند که توسط سرمایه‌گذاران خرد مورد معامله قرار می‌گیرد. نحوه محاسبه این شاخص همانند شاخص کل قیمت است و تنها تفاوت آن با شاخص کل تعداد سهامی است که به عنوان ضریب قیمت لحاظ می‌شود.

* یکی از نکات با اهمیت در خصوص شاخص شناوری این است که هرچه درصد شناوری پذیرفته شده در بازار بورس بیشتر باشد، نتیجه این شاخص به شاخص کل نزدیک تر خواهد بود.

شاخص بازار اول و بازار دوم

شرکت‌هایی که از نظر میزان سرمایه، سود دهی، درصد شناوری آزاد در وضعیت مناسب‌تری قرار دارند در بازار اول و شرکت‌هایی که از نظر این شرایط پایین هستند در بازار دوم بورس پذیرش می‌شوند. شاخص بازار اول بیانگر سطح  عمومی قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار اول و شاخص بازار دوم بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار دوم می‌باشند. درست است که شاخص، بیانگر عملکرد بورس است، اما مثبت و منفی بودن شاخص نشان‌دهنده مثبت یا منفی بودن کل بورس نیست. این امکان وجود دارد که چند شرکت بزرگ که وزن زیادی دارند شاخص را جا به جا کنند در حالی که روند بقیه سهام‌های شرکت بر خلاف آن باشد.

شاخص ۵۰ شرکت برتر

در چند سال گذشته با توجه به ورود شرکت‌های زیاد به بازار سرمایه، تعادل بازار به هم خورده است. به عبارتی، بعضی از شرکت‌ها به تنهایی تاثیر زیادی بر شاخص گذاشتند. در نتیجه، باعث شد که وضعیت شاخص نمایانگر اوضاع بورس نیست. به این شکل که در برخی موارد بازار منفی است اما نماد چند شرکت باعث روند افزایشی شاخص است.
با توجه به اسم شاخص، مشخص است که این شاخص سطح عمومی 50 شرکت بزرگ و برتر را در بازار سرمایه نشان می‌دهد. این شرکت جزء شرکت‌هایی هستند که ارزش آنها در بازار بیشتر از شرکت‌های فعال دیگر است. ارزش بازار هر شرکت اینگونه به دست می‌آید که قیمت سهام روز را در تعداد سهام ضرب می‌کنند. مهمترین مزیت بررسی شاخص 50 شرکت بزرگ در این است که، نوسان قیمت سهام شرکت‌ها را نشان می‌دهد که بیش از 70 درصد ارزش کل بازار را به خود تخصیص داده‌اند.

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

شاخص 30 شرکت بزرگ، شاخصی است که به صورت میانگین وزنی و بر اساس سهام شناور آزاد محاسبه می‌شود و عملکرد 30 شرکت بزرگ پذیرفته ‌شده در بورس تهران را اندازه‌گیری می‌کند.

شاخص هم وزن

همانطور که اشاره کردیم، در بازار سرمایه پارامترهای مختلفی برای بررسی بازار وجود دارد که یکی از آنها شاخص کل و شاخص هم وزن است که میزان تغییرات کلی قیمت سهام و بازدهی آنها را نشان می‌دهد. شاخص هم وزن به نوعی زیر مجموعه شاخص کل بازار سرمایه است. سهام بزرگ و کوچک هر کدام نسبت به مقیاس خود تاثیر در شاخص می‌گذارند. در شاخص کل هم وزن تمامی شرکت‌ها به یک میزان و با یک وزن در عدد شاخص تاثیر گذار هستند و این مسئله نمای کلی روند سهم در روز را نشان می‌دهد. این شاخص می‌تواند معیاری برای بازدهی بازار سرمایه باشد. وقتی شاخص هم وزن مثبت باشد، نشان‌دهنده این است که اکثر شرکت‌های کوچک و بزرگ در آن روز مثبت هستند. در نتیجه عدد شاخص هم وزن می‌تواند معیار خوبی برای تحلیل بازدهی شرکت‌های موجود در بازار باشد.

تفاوت شاخص کل با شاخص هم وزن

با توجه به اینکه هر دو شاخص کل و شاخص هم وزن به یک نسبت با سهام بورسی مثبت و منفی می‌شوند اما، تفاوت‌های بین آنها وجود دارد. در شاخص کل مقیاس سهام و میزان حجم و سرمایه آنها مهم است. شرکت‌های بزرگ به عنوان سهام‌های شاخص ساز معرفی می‌شوند و در تعیین شاخص کل نقش اساسی دارند. بر خلاف شاخص کل، شاخص هم وزن تفاوتی بین شرکت‌های بزرگ و کوچک ایجاد نمی‌کند و همه سهام‌ها به یک نسبت مورد بررسی قرار می‌گیرند. در شاخص هم وزن ، وزن سهام در عدد شاخص معیار اصلی به حساب نمی‌آید. اما در شاخص کل بزرگی و کوچکی سهام بر عدد این شاخص تاثیر گذار و با اهمیت است. این کار حتی در بعضی مواقع باعث می‌شود که عدد شاخص به صورت واقعی نمایش داده نشود زیرا، تنها چند نماد شاخص ساز بر عدد شاخص کل تاثیر گذاشته است. در نتیجه، شاخص هم وزن روند کلی بازار را واقعی‌تر نمایش می‌دهد. به عبارت کلی، زمانی که عدد شاخص هم وزن مثبت باشد، بیش از نیمی از سهام بازار مثبت است. این در حالی است که، در شاخص کل تنها چند نماد شاخص ساز می‌توانند عدد شاخص را جا به جا کنند. بررسی شاخص کل برای سهامدارانی که سهام‌های بزرگ و شاخص ساز را زیر نظر دارند مناسب است. شاخص قیمت هم وزن بازدهی قیمت کل سهام بازار را بدون در نظر گرفتن بزرگی سهام در نظر می‌گیرد که مناسب سهامدارانی است که سبد پرتفوی خود را سهام کوچک تشکیل داده است.

فرمول محاسبه شاخص هم وزن

با توجه به رابطه بیان شده در ادامه، شاخص هم وزن با پارامترهای سهام در طی معاملات روزانه محاسبه می‌گردد. رابطه به این صورت است که از تقسیم قیمت روز به روز تمامی شرکت‌های بورسی نسبت به قیمت پایه آنها با در نظر گرفتن ضریب تجمیع سهام به دست می‌آید. در نتیجه خواهیم داشت:

تشریح شاخص هم وزن به زبان ساده

با توجه به گفته‌های قبل، در شاخص هم وزن میزان بزرگی سهام پذیرفته در بورس تاثیر گذار نیست و همه شرکت‌ها با هر میزان سرمایه به طور یکسان و برابر، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در این شاخص سهامی که ارزش بیشتری از سرمایه دارد با سهامی که سرمایه کم دارد یکسان در نظر گرفته می‌شود. با یک مثال به صورت ساده شاخص هم وزن را تفسیر می‌کنیم؛
فرض کنید شاخص کل در یک روز معاملاتی مثبت و شاخص هم وزن منفی باشد. این حالت بیانگر این است که شرکت‌های بزرگ و شاخص ساز بورسی با تغییرات مثبت معامله شده‌اند که تاثیر مثبت روی شاخص داشته از طرف دیگر منفی بودن شاخص هم وزن نشانگر این مسئله است که، کلیت بازار روند جالبی نداشته و اکثر سهام‌ها منفی هستند.

تحلیل تکنیکال شاخص هم وزن

همانند نمودارهایی که قیمت سهام ایجاد می‌کند، در بازه زمانی مشخص شاخص کل و شاخص هم وزن نیز نمودار تکنیکالی تشکیل می‌دهند که می‌توان با استفاده از علم تکنیکال مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد. زمانی که اکثر صنایع کوچک با افزایش عرضه صف فروش تشکیل می‌دهند، نمودار شاخص هم وزن با نمودار شاخص کل روند و مسیر متفاوتی خواهند داشت. این نمودار هم همانند نمودارهای قیمت، دارای نقاط مهم و تکنیکالی مثل نقطه حمایت، نقطه مقاومت، کف و سقف کانال می‌باشد.