کلیات

کاخ اردشیر بابکان یا کاخ اردشیر پاپکان که به آتشکدهٔ اردشیر نیز معروف است، قلعه‌ای است که در نزدیکی فیروزآباد استان فارس، در دامنهٔ کوهی در نزدیکی قلعه دختر واقع شده و در سال ۲۲۴ پس از میلاد به دستور اردشیر بابکان بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی ساخته شده است. این قلعه در دو کیلومتری شمال شهر باستانی گور قرار دارد. شهر باستانی که کاخ در آن قرار دارد، پس از این‌که اردشیر با سرنگونی اردوان، آخرین پادشاه اشکانی، شاهنشاهی ساسانی را تأسیس کرد، به «پروز» (پیروز) تغییر نام داد. پس از حملهٔ اعراب به ایران، اعراب پیروز را فیروز نامیدند و این نام، باقی ماند. شهر کنونی فیروزآباد از این رو در تاریخ ایران از اهمیت بالایی برخوردار است.

این سازه شامل سه گنبد است و کمی بزرگ‌تر و باشکوه‌تر از بنای مشابه خود، قلعه دختر است. به‌نظر می‌رسد که این محوطه به‌جای این‌که یک بنای مستحکم برای اهداف دفاعی باشد، برای نمایش تصویر سلطنتی اردشیر بابکان طراحی شده است. به همین دلیل است که شاید بهتر باشد این بنا را «کاخ» بدانیم تا «قلعه»، هرچند که در اطراف آن دیوارهای عظیمی (دوبرابر ضخامت دیوارهای قلعه دختر) دارد و یک بنای محدود است. با توجه به نوع طراحی و معماری، به‌نظر می رسد این کاخ، بیشتر مکانی برای اجتماعاتی بوده است که در آن میهمانان، با تاج‌وتخت پادشاهی آشنا می‌شده‌اند.

ویژگی‌های معماری

این کاخ دارای تالارهای تو در تو است و با گذشت ۱۸۰۰ سال گچ‌بری بخش بالای دیوارهای درونی آن همچنان بدون آسیب مانده‌ است. در ضلع شرقی کاخ، چهار ساختمان گنبدی شکل سترگ وجود دارد، این گنبدها به وسیلهٔ فیل‌پوش بالا رفته که مشابه آن در قلعه دختر (قلعه اردشیر) دیده می‌شود. قسمتی از نوک سقف گنبدها در دایره‌ای به قطر یک متر باز است. در ضلع شمالی بیرون از دیوار کاخ نیز چشمه‌ای از دل خاک می‌جوشد و استخری طبیعی جلوی این چشمه به پدیدار شده‌است. رودی از کنار دیوار شرقی کاخ گذر می‌کند که زمینه‌ساز آبادانی شهر گور و کاخ ساسانی بوده‌است. کمی بالاتر از کاخ آتشدانی برای برگزاری آیین‌های دینی وجود دارد. وجود چهار عنصر طبیعی آب، باد، خاک و آتش برجستگی ویژه‌ای را به این منطقه بخشیده‌است.

وضعیت کنونی

کاخ اردشیر بابکان در جلسهٔ ۳۰ ژوئن ۲۰۱۸ کمیتهٔ میراث جهانی یونسکو در کنار هفت اثر باستانی دیگر از سه منطقهٔ باستانی فیروزآباد، بیشاپور و سروستان با عنوان کلی چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقهٔ فارس در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌ثبت رسید.

در آذر ۱۳۹۹ در پی جاری شدن سیل، این کاخ در خطر آب‌گرفتگی قرار گرفت و حصارهای کاخ در اثر سیل تخریب شده‌اند.

نام‌گذاری

به انگیزه جای گرفتن این کاخ در کنار چشمه «قمپ آتشکده» آن را آتشکده فیروزآباد نیز می‌نامند.