کلیات
پیشکامبرین یا پریکامبریَن (Precambrian) نامی است که به بازهٔ بزرگی از زمان در تاریخ زمین داده شده که پیش از ابردوران حاضر یعنی پیدازیستی بودهاست.
پرِکامبریَن یک بزرگاَبَردوران Supereon بهشمار میآید. این بزرگابردوران، خود به چند ابردوران تقسیم شدهاست.
حد زیرین پرِکامبریَن در حقیقت همزمان با پیدایش زمین در حدود ۴٫۶ میلیارد سال پیش است. با توجه به اینکه هیچگونه اطلاعی از ۷۰۰ میلیون سال اولیهٔ آن وجود ندارد، شاید بتوان این مدت را زمان قبل از زمینشناسی در نظر گرفت. بهطور کلی پرِکامبریَن با قدیمیترین سنگهای تعیینسنشدهٔ زمین در غرب گرینلند، یعنی تقریباً ۳٫۸ میلیارد سال پیش، شروع میشود. حد بالاییِ پرِکامبریَن را معمولاً با ظهور اولین جنس از تریلوبیتهای مربوط به قاعدهٔ کامبریَن مشخص میکنند. در واقع، ظهور این تریلوبیتها میتواند نشانهٔ پایان پرِکامبریَن باشد.
پرِکامبریَن را پیشتر، در قیاس با اصطلاح پیدازیستی، نهانزیستی Cryptozoic نیز مینامیدند.
شناخت پرکامبرین
رخنمونهای سنگهای پرکامبرین در قارهها، نادر و کمیاب است. علت کمیابی این سنگها پوشیده شدن آنها توسط لایههای جوانتر میباشد. در چنین مناطقی بیرون زدگی این زمینها در هستهٔ کوههای به شدت فرسایش یافته و قعر درههای عمیق قابل مشاهده است. در واقع این سنگها در مناطق وسیعی که به آن سپر میگویند گسترش یافتهاند. سپرها از نظر زمینشناسی پیچیده و درهم میباشند و عمدتاً از سنگهای دگرگونی و تغییر شکل یافتهای تشکیل شدهاند. نیمرخ آنها تحدب ملایمی داشته و در مقطع شبیه به سپر جنگجویان میباشد. پرکامبرین ناشناختهترین گستره از تاریخ زمین است، در نتیجه تقسیمبندی آن به واحدهای زمانی متعدد مشکل میباشد.
دلایل ناشناخته ماندن پرکامبرین
بزرگابردوران | ابردوران | دوران | سالها (به میلیون) |
---|---|---|---|
نهانزیستی (پرکامبرین) |
پیشینزیستی (پروتزوزوئیک) |
پیشینزیستی نو (نئوپروتروزوئیک) | ۱۰۰۰ - ۵۴۱ |
پیشینزیستی میانه (مزوپروتروزوئیک) | ۱۶۰۰ - ۱۰۰۰ | ||
پیشینزیستی دیرینه (پالئوپروتروزوئیک) | ۲۵۰۰ - ۱۶۰۰ | ||
نخستزیستی (آرکئن) |
نخستزیستی نو (نئوآرکئن) | ۲۸۰۰ - ۲۵۰۰ | |
نخستزیستی میانه (مزوآرکئن) | ۳۲۰۰ - ۲۸۰۰ | ||
نخستزیستی دیرینه (پالئوآرکئن) | ۳۶۰۰ - ۳۲۰۰ | ||
سپیدهدم نخستزیستی (ائوآرکئن) | ۴۰۰۰ - ۳۶۰۰ | ||
پیشازیستی (هادئن) | ~۴۶۰۰ - ۴۰۰۰ |
پرکامبرین شامل رخدادهای پراکندهای میباشد، که این رخدادها به دلیل گذشت زمان دارای جزئیات و آثار کمی میباشند. دلیلی که بر این حقیقت وجود دارد، این است که سپرها و دیگر بیرون زدگیهای پرکامبرین از سنگهای دگرگون شده و پیچیدهای تشکیل شدهاست که در بسیاری موارد توسط تودههای بزرگ آذرین قطع شدهاند. برخی از این سنگها چندین بار چین خورده، گسل یافته و بارها مورد نفوذ تودههای آذرین قرار گرفته و دگرگون شدهاند. عامل دیگری که مطالعهٔ تاریخ پرکامبرین را پیچیده میسازد، کمبود فسیلها و سنگوارهها میباشد. شواهد سنگوارهای و فسیلی فراوانی تا قبل از دوران پالئوزوئیک در تاریخچه زمینشناسی ثبت نشدهاست. در زمان پرکامبرین حیات وجود داشتهاست، اما اشکال حیاتی، ساده و از نظر بدنی نرم و قابل انعطاف بودهاند. به همین دلیل تاریخچهٔ فسیلی پرکامبرین ناقص میباشد و تاریخچهٔ کاملی ندارد.
سنگوارههای پرکامبرین
سنگوارهها و فسیلهای پرکامبرین چندان شناخته شده نبوده و فراوان نمیباشند؛ ولی گاهی فسیلهایی با سن پرکامبرین یافت میشود. احتمالاً عادیترین سنگوارههای پرکامبرین، ستونها یا برجستگیهای کاملاً لایه لایه از جنس کربنات کلسیم میباشد. این ساختمانها که استروماتولیت Stromatolite نام دارد، بقایای موجودات حقیقی نبوده، بلکه مواردی هستند که توسط جلبکها رسوب کردهاند. اگرچه استروماتولیتها غالباً ساختمانهای نسبتاً بزرگی دارند، ولی اکثر سنگوارههای دیگر پرکامبرین در حد میکروسکوپی و کوچک هستند. در آفریقای جنوبی سنگهای پرکامبرین قدیمی، با سن بیش از ۳٫۱ میلیارد سال، پیدا شدهاست که شامل باکتریها و جلبکهای سبز - آبی هستند. محتوای فسیلی پرکامبرین به دلیل اینکه موجودات این دوران دارای بدنی نرم و قابل انعطاف بودند، بسیار کم و محدود میباشد.
زمینهای پرکامبرین
به عقیدهٔ بعضی از زمین شناسان در پرکامبرین یک خشکی واحد به نام پانگهآ وجود داشتهاست. گاهی این خشکی تقسیم شده و تشکیل دو خشکی گندوانا و لوراسیا را دادهاست. بین این دو خشکی را اقیانوس واحدی اشغال کرده بود. زمینهای این دوره به دو شکل دیده میشوند. • سپرها یا زمینهای ثابت: سپرها زمینهایی هستند که تا کنون کمتر توسط رسوبات پوشیده شده و کمتر تحت عمل فرسایش و چین خوردگی قرار گرفتهاند. مهمترین سپرهای دنیا عبارتند از سپر آفریقا، سپر برزیل، آمریکای جنوبی، سپرهند، ایتالیا، کانادا، چین و سیبری. • فلات قارهها: این زمینها در قسمتهای چین خورده یا درههای مرتفع قرار گرفتهاند. این زمینها در اغلب زمانهای زمینشناسی در زیر دریاها قرار داشته و توسط رسوبات پوشیده شده و تحت عمل چین خوردگی نیز قرار گرفتهاند.