کلیات

تورات  معانی گوناگونی دارد که در خاص‌ترین معنای آن، نام پنج کتاب اولِ تنخ است که به باور یهودیان، در کوه سینا از سوی یهوه به موسی داده شده‌است. با این حال، محققان معاصر معتقد هستند تورات توسط چندین نویسنده مختلف و قرن‌ها بعد از دوره‌ای که ادعا شده موسی در آن زندگی کرده و احتمالاً در دوره هخامنشی نوشته شده‌است.اغلب تاریخ‌پژوهان اتفاق‌نظر دارند که تورات حداقل بر پایه چهار منبع از پیش‌موجود شکل گرفته که این منابع را اصطلاحاً منبع روحانی، منبع یهوه‌ای، منبع الوهیمی و تاریخ تثنوی می‌نامند. همچنین چهار کتاب اول تورات در پروسه‌ای مستقل از کتاب پنجم (سفر تثنیه) آن به وجود آمده‌اند.

نسبت دادن نگارش تورات به موسی، دیدگاهی متاخر یهودی است که بعد از آشنایی یهودیان با یونانیان و رومیان رواج پیدا کرده‌است. در خاورمیانهٔ باستان، نویسندگان آثار ادبی، شامل تورات، ناشناس بودند، ولی در فرهنگ یونانی—که پس از عهد اسکندر مقدونی تأثیر زیادی بر یهودیت گذاشته‌است—نام نویسنده، مثلاً آثار منسوب به هومر، اهمیت زیادی داشت؛ لذا از این دوره است که باور به نگارش تورات توسط موسی در نوشته‌های یهودی پدیدار شده‌است. انتخاب موسی به عنوان نویسندهٔ تورات، دو دلیل به خصوص داشته‌است: محتوای بخش اعظم چهار کتاب تورات دربارهٔ موسی هستند و بند ۴:۴۴ در تثنیه می‌گوید: «این شریعتی  بود که موسی به بنی‌اسرائیل داد.» با این حال، این مسئله توسط خود تورات پشتیبانی نمی‌شود؛ بند ۱۲:۶ در پیدایش به وقایع بعد از مرگ موسی اشاره دارد. از آن گذشته، این امکان که موسی بتواند روایت مرگ خودش را بنویسد حتی در ادوار قدیم و پیش از شکل‌گیری دیدگاه انتقادی مدرن هم برای ربی‌های یهودی امری مسئله دار بوده‌است.

به‌طور سنتی، کلمه تورات توسط کاتبی (sofer) به عبری بر روی طومار نوشته می‌شود. بخشی از تورات حداقل هر سه روز یک بار در حضور جماعت به صورت عمومی خوانده می‌شود. خواندن تورات به صورت عمومی یکی از پایه‌های زندگی مشترک یهودیان است.

شکل‌گیری و دیرینگی

بر اساس سنتِ ربانیِ یهودی، تورات توسط خداوند در کوه سینا بر موسی نازل شده‌است. از قرن هفدهم به بعد، چندین نویسنده این فرضیه را بررسی کردند که تورات، علی‌رغم آنچه سنتِ یهودی ادعا می‌کند، نه اثر موسی به تنهایی، بلکه اثر نویسندگان متعددی است. در میان آنها، اسپینوزا در یک پژوهش تاریخی-انتقادی، با انکار ویژگی الهی تورات، معتقد بود که تورات با دیگر کتاب‌های عهد قدیم، نه به شکل جدا، بلکه یک کل نوشته‌شده در زمان‌های مختلف را تشکیل می‌دهد و نمی‌تواند مقدم بر پایان پادشاهی یهودا باشد. وی در رساله الهی-سیاسی خود (۱۶۷۰) نوشت که «قاعده کلی که در تفسیر کتاب مقدس وضع شده این است که تعالیم دیگری به غیر از آموزه‌هایی که تحقیقات تاریخی به وضوح به ما نشان داده‌است، ارائه نکند.»

امروزه با شکل‌گیری روش تاریخی-انتقادی، و به ویژه پس از دهه ۱۹۷۰، نظریه‌های مختلفی برای توضیح منشأ تورات دوباره بررسی شده‌اند. با این وجود، علی‌رغم اختلافات، این نظریه‌ها با اجماع بر روی فرضیه مستند، بر این حقیقت توافق دارند که تورات مجموعه متونی است که توسط نویسنده/کاتبانی، در حدود دورهٔ اسیران یهودی در بابل و پس از آن، به اشتراک گذاشته شده‌است. بر این اساس، انتشار این مجموعه، می‌تواند به عنوان ایجاد یک تلاش هویتی، پاسخی به تغییرات سیاسی، اقتصادی و مذهبی که با آن روبرو است، درک شود.