امنیت، خواسته عمومی هر جامعه‌ای می‌باشد و هر حکومتی برای ایجاد امنیت در جامعه با هر طرز تفکری که داشته باشد تلاش می‌کند و با مجرمان امنیتی به طور جدی برخورد می‌نماید. یکی از جرایم علیه امنیت کشور‌ها محاربه و افساد فی الارض می‌باشد.  «محاربه و افساد فی الارض» جزو جرائم و گناهانی است که دارای مجازات خاص و معین شرعی بوده و از این جهت، در حوزه حدود (مجازات‌هایی که کمیت و کیفیت آن‌ها در شرع مشخص شده است) جای می‌گیرد.  

 

 

افساد فی الارض در قانون
 

---

قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ درباره جرم انگاری افساد فی الارض در ماده ۲۸۶ چنین آورده است: 
 «هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن‌ها گردد به گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد.» 
 مدت هاست در فقه جزایی و قانون مجازات کشور در باب این مسئله که محاربه و افساد فی الارض چه رابطه‌ای دارند بین کارشناسان مربوطه تبادل نظر در جریان است.  
 در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ درباره جرم انگاری و مجازات محاربه در ماده ۲۷۹ به بعد چنین آورده است: 
 ماده ۲۷۹- محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن‌ها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌شود.  
 ماده ۲۸۰- فرد یا گروهی که برای دفاع و مقابله با محاربان، دست به اسلحه ببرد محارب نیست.  
 ماده ۲۸۱- راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند محاربند.  
 ماده ۲۸۲- حد محاربه یکی از چهار مجازات اش اعدام است 

 

 

---

 ثنویت یا یگانگی دو موضوع محاربه و افساد فی‌الارض از مباحث بسیار مهم فقه جزایی است. برخی متون فقهی و نیز برخی قوانین به تبع قرآن کریم این دو عنوان را در کنار هم ذکر کرده‌اند، به گونه‌ای که این فکر را به ذهن متبادر میکند که این دو، یک جرم به شمار می‌روند. فارغ از بررسی عمیق رابطه‌ی محاربه و افساد، قصد داریم در ادامه این نوشته آن گونه که شایسته است به خاستگاه بحث پیش رو بپردازیم؛ از این جهت که مشترکات محاربه و افساد فی الارض چیست که مجازات سخت محاربه را بتوان به افساد فی الارض نیز تسری داد.  
 باید توجه داشت که طرح این پرسش ناشی از به کار رفته شدن دو عنوان محاربه و افساد فی الارض درآیه ۳۳ سوره مائده می‌باشد.  
  آن چیزی از لابلای مطالعات انجام شده در این باب به نظر می‌رسد آن است که رابطه محاربه و افساد فی الارض عموم و خصوص مطلق باشد. ولی از آن جایی که مسیر بحث ما این نیست در همین حد اکتفا میکنیم.  
 در آیه‌ی ۳۳ سوره مائده  خدای رحمان برای مفسد فی الارض مجازات‌های سختی را قرار داده است. اما این جرم چه جرمی است که چنین مجازاتی را اقتضا می‌کند؟  
  خداوند رحمان و رحیم در آیات و روایات متعدد مسلمانان را از ارتکاب فساد در زمین بر حذر میدارد: 
 ۱. از روزى خدا بخورید و بیاشامید و [لى‏]در زمین سر به فساد برمدارید. (بقره ۶۰) 
 ۲. و در زمین پس از اصلاح آن فساد مکنید و با بیم و امید او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است. (اعراف ۵۶) 
 ۳. پس نعمتهاى خدا را به یاد آورید و در زمین سر به فساد برمدارید. (اعراف ۷۴) 
 ۴. به سبب آنچه دستهاى مردم فراهم آورده فساد در خشکى و دریا نمودار شده است تا [سزاىِ‏]بعضى از آنچه را که کرده‏اند به آنان بچشاند، باشد که بازگردند. (روم ۴۱) 
 ۵. یا کسانى را که گرویده و کارهاى شایسته کرده‏اند، چون مفسدانِ در زمین مى‏گردانیم یا پرهیزگاران را، چون پلیدکاران قرار مى‏دهیم؟ (ص ۲۸) 
 ۶. آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى‏دهیم که در زمین خواستار برترى و فساد نیستند و فرجام [خوش‏]از آنِ پرهیزگاران است. (قصص ۸۳) 
 ۷. و با آنچه خدایت داده سراى آخرت را بجوى و سهم خود را از دنیا فراموش مکن، و هم چنان که خدا به تو نیکى کرده نیکى کن و در زمین فساد مجوى که خدا فسادگران را دوست نمى‏دارد. (قصص ۷۷) 
 ۸. و به سوى [مردمِ‏]مَدْیَن، برادرشان شعیب را [فرستادیم‏]. گفت: «اى قوم من، خدا را بپرستید و به روز بازپسین امید داشته باشید و در زمین سر به فساد برمدارید.» (عنکبوت ۳۶) 
  همه آنچه تعادل فرد و اجتماع را برهم زند عملی مفسدانه است و هر آنچه به انسان و اجتماع آرامش بخشد عملی مصلحانه است...  
 

 

---

 اصولا آنچه که در فرایند افساد فی الارض پیش می‌آید چیزی است فراتر از یک جرم معمولی که اثرش متوجه یک نفر یا گروهی از افراد باشد. این قسم جرایم که در این یادداشت از آن‌ها سخن به میان آمد اثرش مستقیما بر روی نظام اسلامی و یا حداقل یک طبقه مشخص از جامعه می‌باشد.  
 در واقع رویکرد اسلام در جرم انگاری دقیق و مجازات سنگین که خودش یک پیش گیرندگی نهان دارد این بوده است که نشان دهد مصالح کلی و بالا دستی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.  
 عملکرد سازماندهی شده‌ی یک نفر در راستای منفعت طلبی‌های خود و گروهش می‌تواند معیشت کل مسلمانان را تحت الشعاع قرار دهد؛ لذا قانون گذار آثار مخرب اجتماعی و گسترده‌ی افساد فی الارض را بر نتافته و بر مبنای قرآن و روایات و در مسیر صحیح آن‌ها دست به اقدام زده است و قانون مجازات اسلامی را تدوین نموده.  
  در پایان برای روشن‌تر شدن بحث به صورت گذرا به مصادیق افساد فی الارض در قانون مجازات اسلامی ایران می‌پردازیم...  

 

 

---

  قانون مجازات اسلامی در ابواب زیر به افساد فی الارض اشاره می‌کند: 
 ۱ - قانون مبارزه با مواد مخدر 
 ۲ - قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری 
 ۳ - قانون اخلال گران اقتصادی 
 ۴ - قانون مجازات جرائم نیرو‌های مسلح 
 ۵ - قانون مجازات عبور دهندگان از مرز‌ها 
 ۶ - قانون تشدید مجازات جاعلان اسکناس 
 ۷ - قانون تشدید مجازات محتکران و گرانفروشان 
 ۸ - قانون مجازات فعالیت کنندگان در امور سمعی بصری 
 ۹ - قانون مبارزه با قاچاق انسان 
همانطور که در بالا مشاهده می‌شود همه‌ی جرایمی که در بالا آمده است اثر مستقیم روی کیان نظام و امنیت اقتصادی و نظامی و ... کشور دارد که ممکن است علاوه بر این که جان افراد بسیاری را در خطر بیاندازد، کل کشور اسلامی را نیز تهدید کند؛ لذا هر عقل سلیم و حق طلبی این جرم و مجازاتش را کاملا متناسب می‌بیند.